Konstantynopol nowym Heliopolis? Uwagi do „wizji” epoki konstantyńskiej w książce Rolfa Bergmeiera, Kaiser Konstantin und die wilden Jahre des Christentums. Die Legende vom ersten christlichen Kaiser, Aschaffenburg 2016 (zweite, korrigierte Auflage 2016), ss. 350.
PDF

Słowa kluczowe

Constantine the Great
Constantinian shift
late antiquity
Sol Invictus
Christianity

Jak cytować

Milewski , I. (2019). Konstantynopol nowym Heliopolis? Uwagi do „wizji” epoki konstantyńskiej w książce Rolfa Bergmeiera, Kaiser Konstantin und die wilden Jahre des Christentums. Die Legende vom ersten christlichen Kaiser, Aschaffenburg 2016 (zweite, korrigierte Auflage 2016), ss. 350. Studia Europaea Gnesnensia, 19(19), 343–372. https://doi.org/10.14746/seg.2019.19.17

Abstrakt

This review paper focuses on Rolf Bergmaier’s book, which represents yet  another contribution to the debate on the so-called Constantinian shift, a controversy which has engaged successive generations of historians of early Chris-tianity and late Roman Empire for over 150 years. Thus far, the available sources (texts and artefacts, including inscriptions, engraved gems and coins) enable historians to develop divergent visions of the Constantinian era, de-pending on sympathies and religious persuasion.

https://doi.org/10.14746/seg.2019.19.17
PDF

Finansowanie

Artykuł powstał w ramach prac nad projektem finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2015/17/B/HS3/00135).

Bibliografia

Źródła

Ambrosius, De obitu Theodosii, CSEL 73.

Codex Theodosianus, ed. Th. Mommsen, Berolini 1905.

Cyrillus, Epistula ad Constantium II imperatorem, ed. E. Bihain, Byzantion 43, 1973, s. 264-296.

Cyrillus, Catechesis, Patrologia Greaca 33.

Eusebius, Vita Constantini, ed. F. Winkelmann, Berlin 1992.

Eusebius, Historia Ecclesiastica, Patrologia Graeca 20.

Hieronymus, De viris illustribus, Patrologia Latina 23.

Lactantius, De mortibus persecutorum, ed. J. Moreau, Sources Chrétiennes 39, Paris 1954.

Leo Magnus, Sermones, Patrologia Latina 54.

Panégyriques Latins, ed. E. Galletier, Paris 19491955.

Philostorgius, Historia Ecclesiastica/Kirchengeschichte, ed. J. Bidez, F. Winkelmann, Berlin 1981.

Photius, Bibliothéke, 1, kodeksy 1-50, tł. O. Jurewicz, Warszawa 1986.

Theodoretus, Historia Ecclesiastica/Kirchengeschichte, hrsg von L. Parmentier, Berlin 1954.

Zosimos, Historia nova, ed. F. Paschoud, I, Paris 2000.

Literatura naukowa

Alföldi M.R. 1963, Constantinische Goldprägung. Untersuchungen zu ihrer Bedeutung für Kaiserpolitik und Hofkunst, Mainz.

Alföldi M.R. 1964, Die Sol Comes-Münze vom Jahre 325. Neues zur Bekehrung Constan-tins, [w:] Mullus. Festschrift Theodor Klauser, Münster, s. 10-16.

Amerise M. 2008, Das Bild Konstantins des Grossen in der Biblithéke des Photios, [w:]

A. Goltz, H. Schlange-Schönningen, Konstantin der Grosse. Das Bild des Kaisers im Wandel der Zeiten, Köln-Weimar-Wien, s. 23-35.

Babelon J. 1933, La collection de monnaies et médailles de M. Carlos de Beistegui, Paris.

Barceló P.A. 1988, Die Religionspolitik Kaiser Constantins des Grossen vor der Schlacht an Der Milvischen Brücke (312), Hermes 116, s. 76-94.

Bardill J. 2012, Constantine, Divine Emperor of Christian Golden Age, Cambridge.

Barnes T.D. 1982, Constantine and Eusebius, Cambridge.

Bassett S. 2004, The Urban Image of Late Antique Constantinople, Cambridge.

Berrens S. 2004, Sonnenkult und Kaisertum von den Severern bis zu Constantin I (193-337 n.Ch.), Stuttgart.

Bleckmann B. 1996, Konstantin der Große, Reinbek bei Hamburg.

Bralewski S. 2010, Porfirowa kolumna w Konstantynopolu i jej wczesnobizantyńska le-genda, Vox Patrum 55, s. 95-110.

Bralewski S. 2017, Cesarzowa Helena, matka Konstantyna Wielkiego w ujęciu Sokratesa z Konstantynopola i Hermiasza Sozomena, [w:] W. Gajewski, I. Milewski (red.), W kręgu antycznych politei. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Janowi Ilukowi, Gdańsk, s. 49-57.

Bruun P. 1958, The Disappearance of Sol from Coins of Constantine, Arctos 2, s. 15-37.

Cameron A. 2007, The Imperial Pontifex, Harvard Studies in Classical Philology 103, s. 341-384.

Cameron A.2011, The Last Pagans of Rome, New York.

Clauss M. 1996, Konstantin der Große und seine Zeit, München.

Cristofori R. 2010, Religione e strumentalizzazione politica: Costantino e la propaganda contro Licinio, [w:] Bonamente G., Istituzioni, carismi, ed esercizio del potere (IV-VI secolo d.C.), Bari, s. 155-170.

Dagron G. 1996, Empereur et pretre. Étude sur le „cesaropapisme” byzantin, Paris.

Demandt A., 2008, Konstantin der Grosse. Zur Einführung, [w:] A. Goltz, H.Schlange-Schönningen (red.), Konstain der Grosse. Das Bild des Kaisers im Wandel der Zeiten, Köln-Weimar-Wien, s. 1-4.

Depeyrot G., 2005, La thésauration et la circulation au Bas-Empire, [w:] Numéraire et prix au Bas-Empire, ed. G. Depeyrot, Wetteren, s. 97-107.

Deschner K., 1998, Kryminalna historia chrześcijaństwa, 1, Wczesne chrześcijaństwo. Od początków w Starym Testamencie do śmierci świętego Augustyna (430 r.), Gdynia.

Dörries H. 1954, Das Selbstzeugniss Kaiser Konstantins, Göttingen.

Drijvers J.W. 1992, Helena Augusta. The Mother of Constantine the Great and the Legend of Her Finding of the True Cross, Leiden-New York-København-Köln.

Ehling K. 2012, Konstantin 312, München.

Erhardt C.T.H.R. 1980, „Maximus”, „Invictus” und „Victor” als Datierungskriterien auf Inschriften Konstantins des Grossen, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 38, s. 177-181.

Fauth W. 1995, Helios Megistos. Zur synkretischen Theologie der Spätantike, Leiden-New York-Köln.

Flower R. 2012, „Visions of Constantine”, Journal of Roman Studies 102, s. 287-305.

Giradet K.M. 2006, Die Konstantinische Wende. Voraussetzungen und geistige Grundlagen der Religionspolitik Konstantins des Großen, Darmstadt.

Girardet K.M. 2010, Der Kaiser und sein Gott. Das Christentum im Denken und in der Religionspolitik Konstantins des Großen, Berlin.

Girardet K.M. 2008, L’invention du dimanche: du jour du soleil au dimanche. Le dies So-lis dans la législation et la politique de Constantin le Grand, [w:] J.-N. Guinot, F. Richard (red.), Empire chrétien et Église aux IVe et V e siècles. Integration ou „concordat”? Le témoignage du Code Théodosien, Paris, s. 341-370.

Grégoire H. 1938, Eusèbe n’est pas l’auteur de la „Vita Constantini” dans sa forme ac-tuelle, et Constantin ne s’est pas „converti” en 312, Byzantion 13, s. 561-583.

Grégoire H. 1930-1931, La „conversion” de Constantin, Revue de l’Université de Bru-xelles 36, s. 231-272.

Gross-Albenhausen K. 1996, Zur christlichen Selbstdarstellung Konstantins, Klio 78, s. 171-185.

Grünewald Th. 1990, Constantinus Maximus Augustus. Herrschaftspropaganda in der zeitgenössischen Überlieferung, Stuttgart.

Haake M. 2012, Diadem und basileus. Überlegungen zu einer Insignie und einem Titel in hellenistischer Zeit, [w:] A. Lichtenberger, K. Martin, H. Nieswandt, D. Salzmann (red.), Das Diadem der hellenistischen Herscher. Übernahme, Transformation oder Neuschöpfung eines Herrschaftszeichens?, Bonn, s. 293-313.

Heid S. 1989, Der Ursprung der Helenalegende im Pilgerbetrieb Jerusalem, Jahrbuch für Antike und Christentum 32, s. 41-71.

Hermann-Otto E. 2007, Konstantin der Große, Darmstadt 2007.

Hopkins K. 1998, Christian Number and Its Implications, Journal of Early Christian Studies 6, s. 185-226.

Hunt E.D. 1982, Holy Land Pilgrimage in the Later Roman Empire A.D. 312-460, New York.

Instinsky H.U. 1963, Die alte Kirche und das Heil des Staates, München.

Klein R. 1988, Helena II (Kaiserin), Reallexikon für Antike und Christentum 14, col. 355-375.

Knipp D. 1998, „Christus Medicus” in der frühchristlichen Sarkophagskulptur. Ikono-graphische Studien zur Sepulkralkunst des späten vierten Jahrhunderts, Leiden-Boston-Köln.

Kraft K. 1954/1955, Das Silbermedaillon Constantins des Grossen mit dem Christus-monogram auf dem Helm, Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte 5/6, s. 151-178.

Kuhoff W. 1991, Ein Mythos in der römischen Geschichte. Der Sieg Konstantins des Großen über Maxentius vor den Toren Roms am 28.Oktober 312 n. Chr., Chiron 21, s. 127-174.

Langgärtner G. 1964, Das Aufkommen des ökumenischen Konzilsgedankens. Ossius von Cordoba als Ratgeber Constantins, Münchner Theologische Zeitschrift 15, s. 111-126.

Leeb R. 1992, Konstantin und Christus. Die Verchristlichung der imperiaren Repräsen-tationen unter Konstain dem Grossen als Speigel seiner Kirchenpolitik und seines Selbstverständnisses als christlicher Kaiser, Berlin-New York.

Lenski N. 2008, Evoking the Pagan Past: Instinctu divinitatis and Constantine’s Capture of Rome, Journal of Late Antiquity 1, s. 204-257.

Leppin H, 2008, Konstantin der Grosse und das Christentum bei Jacob Burckchardt, [w:]

A. Goltz, H. Schlange-Schönningen (red.), Konstantin der Grosse. Das Bild des Kai-sers im Wandel der Zeiten, Köln-Weimar-Wien, s. 265-276.

Maraval P. 2011, Constantin, empereur romain et chrétien, Paris.

Migotti B. 2017, The Cult of Sol Invictus and Early Christanity in Aquae Iasae, [w:] M. Saghy, E.M. Schoolman (red.), Pagans and Christians in the Late Roman Empire. New Evidence, New Approaches (4th-8th Centuries), Budapest.

Milewski I. 2016, Flavia Iulia Helena. Kilka uwag na temat ideologicznych aspektów mennictwa epoki konstantyńskiej, [w:] T. Maćkowskiego (red.), Florilegium histori-cum amicorum munera : profesorowi Krzysztofowi Maciejowi Kowalskiemu w sześć-dziesiątą piątą rocznicę urodzin przyjaciele, koledzy, uczniowie, Gdańsk, s. 303-319.

Milewski I. 2017a, Soli invicto comes czy imperator christianissimus? Euzebiusz z Cezarei

o pośmiertnej monecie Konstantyna Wielkiego, [w:] E. Dąbrowa, T. Grabowski i M. Piegdoń (red.), Florilegium. Studia ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Krawczu-kowi z okazji dziewięćdziesiątej piątej rocznicy urodzin, Kraków 2017, s. 365-388.

Milewski I. 2017b, Anthelios. Autorzy bizantyjscy o posągu Konstantyna Wielkiego wieńczącym porfirową kolumnę w Konstantynopolu, Studia z Dziejów Średniowiecza 21, s. 127-149.

Pająkowska A. 2016, Rola cesarza Konstancjusza II w rzezi krewnych w 337 roku, Chri-stianitas antiqua. Commentationes et Fontes 8, s. 57-73.

Popkin M.L. 2016, Symbiosis and Civil War. The Audacity of the Arch of Constantine, Journal of Late Antiquity 9, s. 42-88.

Preger T., 1901, Konstantinos Helios, Hermes 36, s. 457-469.

Ramskold L., Lenski N. 2012, Constantinople’s Dedication Medallions and the Mainte-nance of Civic Traditions, Numismatische Zeitschrift 119, s. 31-58.

Ramskold L. 2009, Highly Deceptive Forgeries of Constantine’s SPES PVBLIC Coinage, Celator December, s. 18-32.

Ramskold L. 2011, Coins and Medallions struck for the Inaguration of Constantinopolis11 May 330, [w:] M. Rakocija (red.), Niš and Byzantium, Ninth Symposium, Niš, 3-5 June 2010, The Collection of Scientific Works, Niš, s. 125-157.

Rebenich S. 2000, Vom dreizehnten Gott zum dreizehnten Apostel? Der tote Kaiser in der Spätantike, Zeitschrift für Antikes Christentum 4, s. 300-324.

RIC 7. 1966, The Roman Imperial Coinage, VII (Constantine and Licinius A.D. 313-337), P.M. Bruun, London.

Rosen C. 2013, Konstantin der Große. Kaiser zwischen Machtpolitik und Religion, Stuttgart.

Saylor-Rodgers B. 1980, Constantin's Pagan Vision, Byzantion 50, s. 259-278.

Saylor-Rodgers B. 1980 b, Divine Insinuation in the Panegyrici Latini, Historia 35, s. 69-104.

Seeliger R. 1989, Die Verwendung des Christograms durch Konstantin im Jahre 312, Zeitschrift für Kirchengeschichte 100, s. 149-168.

Staats R. 2008, Kaiser Konstantin der Grosse und der Apostel Paulus, Vigilae Christia-nae 62, s. 334-370.

Steidle W. 1978, Leichenrede des Ambrosius für Kaiser Theodosius und die Helena-Legende, Vigiliae Christianae 32, s. 94-112.

Straub J. 1955, Konstantins Verzicht auf den Gang zum Kapitol, Historia 4, s. 297-313.

Süßenbach U. 1977, Christuskult und kaiserliche Baupolitik bei Konstantin. Die Anfänge der christlichen Verknüpfung kaiserlicher Repräsentation am Beispiel der Kirchenstiftungen Konstantins, Bonn.

Tantillo I. 2003, L’impero delle luce: reflessioni su Constantiono e il sole, MEFRA 115, s. 985-1048.

Vera D. 2016, Signum dei o signum deae nel panegirico del 313? Costantino, limitatio Augusti e l’Italia istituzionale nel IV secolo, Antiquité Tardive 24, s. 391-409.

Vittinghoff F. 1956, Eusebius als Verfasser der Vita Constantini, Rheinisches Museum 96, s. 330-373.

Vogt J. 1949, Constantin der Grosse und sein Jahrhundert, München.

Vogt J. 1961, Heiden und Christen in der Familie Constantins des Grossen [w:] Eranion. Festschrift H. Hommel, Münster, s. 149-168.

Vondrovec K. 2016, Christliche Symbole auf römischen Münzen, [w:] F. Humer, G. Kremer,

E. Pollhammer, A.Pülz (red.), A.D . 313 – Von Carnuntum zum Christentum, Wien, s. 60-67.

Wallraff M. 2001, Christus Verus Sol. Sonnenverehrung und Christentum in der Spätantike, Münster.

Wallraff M. 2013, Sonenkönig der Spätantike. Religionspolitik Konstantins des Großen, Freiburg, Basel, Wien.

Walter C. 2006, The Iconography Constantine the Great, Emperor and Saint with Asso-cieted Studies, Leiden.

Weber G. 2000, Kaiser, Träume und Visionen in Prinzipat und Spätantike, Stuttgart.

Weber G. 2011, Mit göttlicher Hilfe. Träume und Visionen Konstantins vor der Schlacht an der Milvischen Brücke, [w:] K. Ehling, G. Weber, Konstantin der Große zwischen Sol und Christus, Mainz, 21-26.

Weinreich O. 1916, Konstantin der Grosse als Dreizehnter Apostel und die religionspolitische Tendenz seiner Grabeskirche, [w:] Triskaidekadische Studien II. Beiträge zur Geschichte der Zahlen, Giessen, s. 3-16.

Weiss P. 1993, Die Vision Constantins, Colloquium zum Anlass des 80.Geburtstags von A. Heuss, red. J. Bleicken, Kallmünz, s. 143-169.

Weiss P. 2013, The Vision of Constantine, Journal of Roman Archaeology 16, s. 237-259.

Wienand J. 2011, Ein Abschied in Gold. Konstantin und Sol Invictus, [w:] K. Ehling, G. Weber, Konstantin der Große zwischen Sol und Christus, Mainz, s. 53-61.

Wolters R. 2000-2001, Bronze, Silver or Gold? Coin Finds and the Pay of the Roman Army, Zephyrus 53/54, s. 579-588.