Abstrakt
The article focuses on the issue of describing a work of art in an essay. The paper presents ekphrasis and underlines the efficiency of an inter-artistic analysis in studying the phenomenon of ekphrasis. An interpretation offragments of Zagajewski’s and Pollakówna’s essays starts with presenting two works of art, The Music Lesson and Girl Interrupted at Her Music by Vermeer, from the perspective of art history. It is followed by a discussion of the verbal accounts of the paintings by Zagajewski and Pollakówna. Their contents and poetics are examined with special emphasis placed on the nature of the suggested description as it may focus on either the subject or the viewer, the representation itself or its connotations. Accordingly, it is suggested that the corresponding modes of ekphrasis should be labelled ‘denotational’ and ‘connotational’. In his description, Zagajewski resorts to an example of connotational ekphrasis whereas Pollakówna’s textual relation is a fine example of mixing the denotational and connotational facets of ekphrasis. The article presents specifi realizations of ekphrasis and the characteristic modes of perceiving works of art and describing them. It also shows how the observer’s subjective perspective and idiomatic style of expression manifest themselves.
Bibliografia
Alpers S., The Art of Describing. Dutch Art in the Seventeenth Century, Chicago 1983.
Arasse D., The Mirror of Art, [w:] D. Arasse, Vermeer. Faith in Painting, trans. by T. Grabar, Princeton 1994, s. 33–39.
Bal M., Fokalizacja [focalization], [w:] M. Bal, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, Kraków 2012, s. 147.
Balbus S., Rozwiązywanie ekfrazy (prywatna historia interpretacji jednego wiersza Zbigniewa Herberta), [w:] Kulturowe wizualizacje doświadczenia, pod red. W. Boleckiego i A. Dziadka, Warszawa 2010, s. 118.
Bałus W., Vermeer Herlinga-Grudzińskiego: paraliż narracji, [w:] W. Bałus, Efekt widzialności, Kraków 2013, s. 141–157.
Blankert A., Vermeer van Delft, przeł. A. Ziemba, Warszawa 1991, s. 80.
Bodzioch-Bryła B., Kapłan biblioteki. O poetyckiej i eseistycznej twórczości Adama Zagajewskiego, Kraków 2009.
Dziadek A., „Trzeci sens” – Vermeer Adama Zagajewskiego, [w:] A. Dziadek, Obrazy i wiersze. Z zagadnień interferencji sztuk w polskiej poezji współczesnej, Katowice 2004, s. 186–188.
Fink D.A., Vermeer’s Use of the Camera Obscura – a Comparative Study, „The Art Bulletin” December 1971, Vol. 53, No. 4, s. 493–505.
Gage J., Kolor i kultura. Teoria i znaczenie koloru od antyku do abstrakcji, przeł. J. Holzmann, Kraków 2008, s. 154.
Herbert Z., Mistrz z Delft, „Zeszyty Literackie” 2000, nr 69, s. 85–96.
Huyghe R., Poetyka Vermeera, przeł. S. Barańczak i A.S. Labuda, „Artium Questiones” 1995, t. VII, s. 219–256.
I cień, i światło… O twórczości Adama Zagajewskiego/ Both light and shadow... The Work of Adam Zagajewski, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, Kraków 2015.
Jongh E. de, Question of meaning. Theme and motif in Dutch seventeenth-century painting, trans. and ed. by M. Hoyle, Leiden 2000.
Juszczak W., Nic wątlejszego niż krzemień i diament, [w:] Twarzą w twarz z obrazem, Materiały Seminarium Metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Nieborów, 24–26 października 2002, pod red. M. Poprzęckiej, Warszawa 2003, s. 9–17.
Liedtke W., Stile e osservazione nell’arte di Vermeer, [w:] Vermeer. Il secolo d’oro dell’arte olandese, Roma, Scuderie del Quirinale, 27 settembre 2012 – 20 gennaio 2013, mostra e catalogo a cura di S. Bandera, W. Liedtke, A.K. Wheelock, Milano 2012, s. 43–77.
Lisak-Gębala D., Trzy literackie spotkania z Vermeerem – Joanna Pollakówna, Gustaw Herling-Grudziński i Zbigniew Herbert, [w:] Ars in artibus. Recepcja sztuk plastycznych w literaturze, muzyce i filmie, Materiały ogólnopolskiej konferencji studentów i doktorantów, Wojnowice 22–24 marca 2007, pod red. A. Jezierskiej i D. Maciejewskiej, Warszawa 2008, s. 143–153.
Mills A.A., Vermeer and the Camera Obscura: Some Practical Considerations, „Leonardo” 1998, Vol. 31, No. 3, s. 213–218.
N. Schneider, Vermeer. Ukryte emocje, tłum. E. Tomczyk, Warszawa 2005, s. 36–46.
Nash J., Muzyka jest pokarmem miłości, [w:] J. Nash, Vermeer, tłum. H. Andrzejewska, Warszawa 1998, s. 71–78.
Nycz R., Od estetyki niewyrażalności do koncepcji dzieła jako epifanii, [w:] R. Nycz, Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków 2001,
s. 41–47.
Pollakówna J., Światło i miara, [w:] J. Pollakówna, Glina i światło, Wrocław 1999, s. 181 (pierwodruk tekstu: „Tygodnik Powszechny” 1996, nr 23, s. 8–9).
Renzi L., Proust e Vermeer. Apologia dell’imprecisione, Bologna 2012 (pierwsze wydanie: 1999).
Riffaterre M., L’illusion d’ekphrasis, [w:] La pensée de l’image. Signification et figuration dans le texte et dans la peinture, sous le direction de G. Mathieu-Castellani, Saint-Denis 1994, s. 211–212.
Rosales Rodríguez A., Perły Vermeera – Herlinga-Grudzińskiego „czas odnaleziony”, [w:] „Cienie wielkich artystów”. Gustaw Herling-Grudziński i dawne malarstwo europejskie, pod red.
A. Stankowskiej, M. Śniedziewskej i M. Telickiego, Poznań 2013, s. 207–218.
Słodczyk R., Ekfraza jako zjawisko intersemiotyczne. O ekfrazach eseistów (z odniesieniem do Flamenco Adama Zagajewskiego, [w:] Tekst – kontekst – intertekst na przełomie XX i XXI wieku, red. O. Kielak, A. Kowalska, J. Szadura, Lublin 2013, s. 77–94.
Smolińska-Byczuk M., Życie martwej natury, [w:] Zmysł wzroku, zmysł sztuki. Prywatna historia sztuki Zbigniewa Herberta, Materiały z Warsztatów Herbertowskich w Oborach (jesień 2005), cz. I, pod red. J.M. Ruszara, Lublin 2006, s. 92–110.
Śniedziewska M., Petit pan de mur jaune – Czapski, Grudziński i Herbert wobec Proustowskiej wizji Widoku Delft, [w:] M. Śniedziewska, Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku, Toruń 2014, s. 63–102.
Steiner W., Williams’s Brueghel: An Interartistic Analysis, [w:] W. Steiner, The Colors of Rhetoric. Problems in the Relation between Modern Literature and Painting, Chicago–London 1982, s. 71–90.
Stoichita V.I., Ustanowienie obrazu. Metamalarstwo u progu ery nowoczesnej, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Gdańsk 2011, s. 46–88.
Wheelock Jr A.K., Jan Vermeer, London 1988, s. 31–37.
Wheelock Jr A.K., Vermeer e il secolo d’oro della pittura olandese, [w:] Vermeer. Il secolo d’oro dell’arte olandese, Roma, Scuderie del Quirinale, 27 settembre 2012 – 20 gennaio 2013, mostra e catalogo a cura di S. Bandera, W. Liedtke, A.K. Wheelock, Milano 2012, s. 21–41.
Zagajewski A., Flamenco, [w:] A. Zagajewski, Solidarność i samotność, Warszawa 2002, s. 135 (pierwsze wydanie: Kraków 1986).
Ziemba A., Iluzja a realizm. Gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580–1660, Warszawa 2005, s. 176–186.