Abstrakt
The article presents normalization of the Polish literary language in prints from the first half of the 16th century. It was a breakthrough period for the normalization process in which the activities aimed at limiting the variation of language forms were intensified. The linguistic analysis presented here focuses on two groups of sixteen-century texts: Polish palaeotypes, that is the prints from Cracow from the years 1521–1522 as well as on the writings of Andrzej Glaber of Kobylin published in the years 1535–1539 in the Cracow publishing house of Florian Ungler and his wife Helena where he performed various functions: of an author, translator and editorpublisher.The observation and study of variance of language forms and its limitation enables us not only to determine the degree of normalization of the Polish language in particular periods, but also to characterize the attitude to standards of sixteen-century publishers of Polish books. On the basis of the comparison of normalization of Polish in palaeotypes from the years 1521–1522 and in the works of Andrzej Glaber from the years 1535–1539 we can conclude that the first half of the 16th century was characterized by particular standards. It is difficult to notice an apparent continuity of the normalization
tradition. Nevertheless, we can discern in this period a developing progressive trend in the normalization of the Polish literary language which quickly became widespread. The group of progressive normalizers definitely includes: the anonymous editor of Żywot Pana Jezu Krysta, printed in the publishing house of Hieronim Wietor, Jan from Koszyczki, Hieronim from Wieluń (Spiczyński) and Andrzej Glaber. In the later period also Jan Seklucjan and Stanisław Murzynowski joined this group, the polemicists who broke the old linguistic traditions
of Jan Sandecki-Malecki. Nowadays, on the basis of the findings of numerous historical-linguistic analyses, the victory of this progressive option is quite apparent..
Bibliografia
Bajerowa I., 1964, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław.
Bajerowa I., 1969, Strukturalna interpretacja historii języka, „Język Polski” XLIX, s. 81–103.
Bajerowa I., 1980a, Wpływ techniki na ewolucję języka polskiego, Kraków.
Bajerowa I., 1980b, Zmiany fleksji zaimków w XIX-wiecznej polszczyźnie ogólnej (normalizacja i przekształcenia normy). „Język Polski” LX, s. 105–114.
Bajerowa I., 1983, Znaczenie wariancji w ewolucji języka ogólnego, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XL, (wyd. 1988), s. 19–23.
Bajerowa I., 1984, Frekwencja form i badanie procesów historycznojęzykowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XLI, s. 69–81.
Barycz H., 1959–1960, Glaber Andrzej, w: Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław, s. 28–30.
Barycz H., 1971, Znaczenie Uniwersytetu Krakowskiego w początkach rozwoju erazmianizmu w Polsce, w: Erasmiana Cracoviensia. W 500-lecie urodzin Erazma z Rotterdamu (1469–1536), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” CCL, „Prace Historyczne” 33, s. 23–38.
BLP – Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. Piśmiennictwo staropolskie, t. 2, red. R. Pollak, Warszawa 1963, hasło Glaber, s. 191.
Borecki M., 1974, Kształtowanie się normy językowej w drukach polskich XVI wieku (na przykładzie oboczności typu pirwszy // pierwszy), Wrocław.
Cybulski M., 1996, Staropolskie przekłady psałterza, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XLI.
Czartoryski P., 1971, Glaber Andrzej, w: Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy, Wrocław, s. 94–95.
EJO – Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993, hasło: Norma językowa, s. 362.
Kossowska M., 1962, Z dziejów polskiego stylu psałterzowego, „Język Polski” XCII, s. 135–148, 194–212.
Kossowska M., 1968, Biblia w języku polskim, t. 1, Poznań.
Książek-Bryłowa W., 1986, Uwarunkowania społeczne normy językowej w XVI wieku, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 139–146.
Książek-Bryłowa W., 1987, Stałe i zmienne czynniki w rozwoju polskiej fleksji (na przykładzie rzeczowników żeńskich spółgłoskowych typu kieszeń), „Poradnik Językowy”, s. 191–197.
Książek-Bryłowa W., 1992, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego, w: T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław, s. 117–190.
Książek-Bryłowa W., 1994, Wariantywność fleksji w historii i gwarach języka polskiego, Lublin.
Książek-Bryłowa W., 1996, Warianty w systemie a warianty w idiolekcie, „Prace Językoznawcze. Studia Historycznojęzykowe” 24, Katowice, s. 18–25.
Kucała M., 1965, Jeszcze o formach królewna, królewicz, królewski, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk. Oddział w Krakowie”, s. 33–35.
Kurkowska H., 1986, Teoretyczne zagadnienia kultury języka, w: D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Warszawa, s. Lewaszkiewicz T., 1994, O potrzebie nowego spojrzenia na genezę polskiego języka literackiego (z uwzględnieniem tła ogólnoeuropejskiego), w: Studia historycznojęzykowe I, red. M. Kucała, Z. Krążyńska, Kraków, s. 213–220.
Lisowski T., 1999, Polszczyzna początku XVI wieku. Problemy wariantywności i normalizacji fonetyki i fleksji, Poznań.
Mayenowa M.R., 1983, O języku poezji Jana Kochanowskiego, Kraków.
Mańczak W., 1964, O formach królewna, królewicz, królewski, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk. Oddział w Krakowie”, s. 366–368.
Migdał J., 1999, O języku Andrzeja Glabera z Kobylina. Studium polszczyzny wczesnorenesansowej, Poznań.
Migdał J., 2000, Fonetyczne i fleksyjne formy jako wyznaczniki stylu biblijnego w drukowanej wersji Żołtarza Dawidowego Walentego Wróbla, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, Łódź, s. 219–231.
Migdał J., 2010, Progresywny czy tradycyjny – o postawie normatywnej Andrzeja Glabera z Kobylina w zakresie demorfologizacji rodzaju rzeczownika w formach celownika, narzędnika i miejscownika liczby mnogiej, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XVI, s. 173–182.
Osiewicz M., 2006a, Samogłoski nosowe w listach polskich z lat 1525–1550, „Slavia Occidentalis” 63, s. 85–97.
Osiewicz M., 2006b, Wariantywność form fleksyjnych rzeczowników w listach polskich z lat 1525–1550 (rzeczowniki rodzaju męskiego), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XIII, s. 101–128.
Osiewicz M., 2007a, Wariantywność form fleksyjnych rzeczowników w listach polskich z lat 1525–1550 (rzeczowniki rodzaju żeńskiego i rzeczowniki o odmianie mieszanej), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XIV, s. 163–195.
Osiewicz M., 2007b, Wariantywność leksemów w zakresie nieseryjnych zmian fonetycznych w listach polskich z pierwszej połowy XVI wieku, Poznań.
Osiewicz M., 2008, Oddziaływanie spółgłosek nosowych na poprzedzające je samogłoski nosowe w listach polskich z lat 1525–1550, „Slavia Occidentalis” 65, s. 77–94.
Osiewicz M., 2009, Wariantywność form fleksyjnych rzeczowników w listach polskich z lat 1525–1550 (rzeczowniki rodzaju nijakiego; rzeczowniki typu podskarbi, podczaszy; pluralia tantum; pluralne nazwy geograficzne; formy liczby podwójnej), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XV, s. 223–159.
Osiewicz M., 2010, Wariantywność w zakresie realizacji grup spółgłoskowych w listach polskich z pierwszej połowy XVI wieku (kontynuanty połączeń *sŕ, *zŕ, *žŕ, *-(s)tьc-, *-(z)dьc- oraz grupy (-)vš-, (-)xv-, -dl-), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XVI, s. 183–199.
Osiewicz M., 2012, Oddziaływanie spółgłosek płynnych na poprzedzające je samogłoski wąskie nietylne (na materiale listów polskich z I połowy XVI wieku), „Slavia Occidentalis” 69, s. 185–198.
Rospond S., 1956, Problem genezy polskiego języka literackiego. Uwagi polemiczne do artykułów T. Milewskiego i W. Taszyckiego, w: Pochodzenie polskiego języka literackiego. Studia staropolskie III, red. K. Budzyk, Wrocław, s. 117–177.
Rzepka W.R., 1985, Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI-XVII wieku, Poznań.
Skubalanka T., 1984, Historyczna stylistyka języka polskiego, Wrocław.
Skubalanka T., 1992, Warianty fleksyjne we współczesnej polszczyźnie, w: T. Skubalanka, W. Książek- Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław, s. 7–116.
SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I-XXXVI, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, K. Mrowcewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków – Warszawa 2012.
STSP – Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Wydanie nowe, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 1996, hasło: Inkunabuł, s. 160–161.
Świerzowski K., 1981, Żywot i sprawy Andrzeja Glabera z Kobylina. (Nowe źródła i materiały), w: Silva rerum, Kraków, s. 40–56.
Taszycki W., Milewski T., 1956, Nowe prace o pochodzeniu polskiego języka literackiego, w: Pochodzenie polskiego języka literackiego. Studia staropolskie III, red. K. Budzyk, Wrocław, s. 60–81.
Urbańczyk S., 1977, Hierarchia kryteriów poprawności językowej we współczesnym języku polskim, w: Wariancja normy we współczesnych słowiańskich językach literackich, red. S. Urbańczyk, Wrocław, s. 75–83.
Urbańczyk S., 1979, Głos w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka literackiego, w: S. Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław, s. 188–205.
Walczak B., Komu zawdzięczamy polski język literacki?, w: Język a chrześcijaństwo, red. I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński, Lublin 1993, s. 23–42.
Wąsik W., 1916, Andrzej Glaber z Kobylina, problematysta polski, „Przegląd Filozoficzny” XIX, s. 71–140.
Wydra W., Rzepka W.R., 1975, Niesamoistne drukowane teksty polskie sprzed roku 1521 i ich znaczenie dla historii drukarstwa i języka polskiego, w: Dawna książka i kultura. Materiałymiędzynarodowej sesji naukowej z okazji pięćsetlecia sztuki drukarskiej w Polsce, red. S. Grzeszczuk, A. Kawecka-Gryczowa, Wrocław, s. 263–288.