Pogranicze językowe jako element świata przedstawionego w literaturze polskiej XX i XXI wieku (na wybranych przykładach)
Okładka czasopisma Slavia Occidentalis, nr 81, rok 2024
PDF

Słowa kluczowe

Melchior Wańkowicz
Krzysztof Gedroyć
linguistic borderland

Jak cytować

Sokólska, U. (2024). Pogranicze językowe jako element świata przedstawionego w literaturze polskiej XX i XXI wieku (na wybranych przykładach). Slavia Occidentalis, (81), 141–157. https://doi.org/10.14746/so.2024.81.11

Abstrakt

The subject of consideration in this article are exemplary linguistic devices of borderland provenance, rather unknown to the general Polish, which clearly situate the place of action on the borderland of Polish-Belarusian-Lithuanian cultures and, consequently, represent an important element in building the atmosphere of Szczenięce lata by Melchior Wańkowicz and two novels by Krzysztof Gedroyć: Piwonia, niemowa, głosy and Piwonia odrodzona. Selected phenomena like narrowing (reduction) of e>i, y, akanye, pronunciation of nasals, confusion in the use of forms with e // Ø, mixing of consonants š , ž, č : s‘, z’, c’ : ś, ź, ć : s, z, c, the occurrence of the strengthening participle że in a reduced form, the use of the reflexive pronoun się next to an active verb, the disappearance of the onset n in prepositional phrases next to the personal pronouns he, she, it, the dominance in dependent cases - even in the unstressed position - of the longer form of personal pronouns, the construction for + D instead of C, the construction u mnie jest ‘I have’, expressions characteristic of borderland Polish, complex constructions and vocabulary. Attention has been drawn to the significant differences between the language of Wańkowicz the narrator, and the language of the characters in his novels, as well as to the lack of this difference between the language of the narrator and the language of the literary characters in Krzysztof Gedroyć’s novels Piwonia, niemowa, głosy and Piwonia odrodzona.In doing so, not only have the roots of both writers been identified, but also the authors’ extraordinary care to bring out the creative qualities of the dialect as an important component of the depicted world. As a result, the language of the cultural borderlands is revealed in the texts under discussion with full force and artistic intent.

https://doi.org/10.14746/so.2024.81.11
PDF

Bibliografia

Gedroyć K., 2012, Piwonia, niemowa, głosy, Warszawa (skrót: PNG)

Gedroyć K., 2018, Piwonia odrodzona, Białystok (skrót: PWO).

Wańkowicz M., 1978, Szczenięce lata, Kraków (skrót: SzL; SzLD – warstwa dialogowa; SzLN – warstwa narracyjna).

Wańkowicz M., 1972, Karafka La Fontaine’a I, Kraków (skrót: Kf I).

Dubisz S., 1979, Stylizacja językowa – próba definicji, „Prace Filologiczne” 29, Warszawa, s. 191-216.

Dubisz S., 1986, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego: (nurt ludowy w latach 1945-1975), Wrocław.

Hadaczek B., 2011, Historia literatury kresowej, Kraków.

Karaś H., 2002, Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Warszawa–Puńsk.

Koneczna H., 1965, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego, Warszawa.

Kupiszewski W., 1985, Z zagadnień języka Dzienników Stefana Żeromskiego, „Rocznik Świętokrzyski”, KTN i PWN, Warszawa–Kraków, t. 13. s. 83-94.

Kupiszewski W., 1990, Język Dzienników Stefana Żeromskiego, Warszawa–Kraków.

Kurzowa Z., 1975, Elementy kresowe w języku powieści powojennej, Warszawa.

Kurzowa Z., 1993a, Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich od XVI do XX w., Warszawa–Kraków.

Kurzowa Z., 1993b, O mowie Polaków na Kresach Wschodnich, Kraków.

Nowowiejski B., 1996, Kresowizm – co to takiego?, w: Wilno i Kresy północno-wschodnie, t. III, Białystok, s. 43-61.

Nowowiejski B., 2000, Język mieszkańców Białegostoku w końcu XX wieku, w: Białystok w 80-leciu, red. C. Kuklo, Białystok, s. 211-222.

Nowowiejski B., 2003, Język ulicy Młynowej, czyli o polszczyźnie w Białymstoku, w: Pogranicza języków, pogranicza kultur. Studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, red. A. Engelking, R. Huszcza, Warszawa, s. 193-200.

Skubalanka T., 1984, Historyczna stylistyka języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź, s. 307-308.

Sokólska U., 2000, Elementy kresowe w języku „Szczenięcych lat” Melchiora Wańkowicza, w: Wilno i Ziemia Mickiewiczowskiej Pamięci, Materiały III Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku, 9-12 IX 1998 r., t. III: W kręgu języka, red. E. Feliksiak, B. Nowowiejski, Białystok, s. 45-75.

Sokólska U., 2003, Pogranicze językowe w opowiadaniu Elizy Orzeszkowej „W zimowy wieczór”, w: Pogranicza języków, pogranicza kultur. Studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, red. A. Engelking, R. Huszcza, Warszawa, s. 131-138.

Sokólska U., 2009, „Daj busi dla babci”, czyli o polszczyźnie mieszkańców Białostocczyzny, w: Polszczyzna mówiona ogólna i regionalna, „Biblioteka LingVariów”, t. 5, red. B. Dunaj, M. Rak, Kraków, s. 99-108.

Sokólska U., 2014, „Piwonia, niemowa, głosy” Krzysztofa Gedroycia – językowa kreacja Białegostoku lat pięćdziesiątych XX wieku, w: Miasto. przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, red. M. Święcicka, M. Peplińska-Narloch, Bydgoszcz, s. 401-418.

Sokólska U., 2019, Funkcje artystyczne nazw własnych w powieści „Piwonia, niemowa, głosy” Krzysztofa Gedroycia, w: „Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze”. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Zofii Abramowicz, red. nauk. A. Rygorowicz-Kuźma, K. Rutkowski, Białystok, s. 553-564.

Smułkowa E., 2000, Kształt współistnienia na polsko-białorusko-litewskim pograniczu językowym, „Prace Filologiczne”, t. XLV, s. 573-580.

Wilkoń A., 1999, Problemy stylizacji językowej w literaturze, w: A. Wilkoń, Język artystyczny. Studia i szkice, Katowice.

Zdancewicz T, 1963, Litewskie i ruskie zasięgi słownikowe na Białostocczyźnie, w: Z polskich studiów slawistycznych, ser. 2 – Językoznawstwo, Warszawa.

SEBr – Brückner A., 1970, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.

SGP – Karłowicz J., 1900-1911, Słownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków.

SJPD – Słownik języka polskiego, 1958-1969, red. W. Doroszewski, t. I-XI, Warszawa.

SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., 1900-1927, Słownik języka polskiego, t. I-VIII, Warszawa.

SWil – Słownik języka polskiego, 1861, red. M. Orgelbrand, t. I-II, Wilno.

https://www.publio.pl/files/samples/76/e7/65/60654/Historia_literatury_kresowej_demo.pdf

http://rcin.org.pl/Content/121838/PDF/WA248_86306_P-I-30_jarzebowski-hadaczek_o.pdf