Abstrakt
The article presents functional and semantic characteristics of 70 periphrases of names relating to a human being excerpted from the poetry of Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. The study herein aims to determine the literary and cultural motives of described periphrases and the scope of their originality. The analysis of the research material shows that the periphrases of names relating to a human being perform many different functions. They mainly embellish her poems, so as to avoid repetitions and introduce information about attributes and functions of a man. Moreover, they provide semantic excess which one word synonyms lack. There are different reasons for using the described constructions. We can find periphrases deriving from Christian tradition (divine favourite ‘man’), current extra-linguistic situation (winged man ‘pilot’), or interest of the poetess in spirituality (madonna of a boring cemetery ‘Biała dama’ / ‘The White Lady’).Bibliografia
Balbus S., 1996, Między stylami, Kraków.
Bańko M., 2002, Peryfrazy w naszym życiu, „Poradnik Językowy”, z. 9.
Bańko M., 2009, Słownik peryfraz czyli wyrażeń omownych, Warszawa.
Białoskórska M., 2001, Dzieje poetyzmów koral i rubin w języku polskim, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. VII, pod red. Z. Krążyńskiej i Z. Zagórskiego, Poznań.
Białoskórska M., 2002, Mickiewiczowskie peryfrazy, Szczecin.
Białoskórska M., 2005, Mickiewiczowskie peryfrazy z komponentem ogień i światło, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 4.
Cygan S., 2006, Peryfrazy z kręgu flory w tekstach Stefana Żeromskiego, w: Literatura i życie literackie XIX i XX wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Adamczykowi w roku Jubileuszu, pod red. B. Utkowskiej i K. Jaworskiego, Kielce.
Czyżewska M., 2006, O symbolice barw: peryfrazy z kolorami w języku niemieckim i polskim, „Acta Philologica”, nr 32.
Daszczyńska I., 1994, O internacjonalizacji wyrażeń peryfrastycznych, w: Współczesne tendencje rozwoju języków słowiańskich, t. 1, pod red. M. Blicharskiego i H. Fontańskiego, Katowice.
Dzióbałtowska-Chciuk U., 1968, Elementy stylistyczno-językowe w poezji Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Sprawozdania z Czynności Posiedzeń Naukowych, r. XXII, t. 4.
Encyklopedia Powszechna PWN, 1978, t. I, Warszawa.
Głowiński M., 1972, Peryfrazy współczesne, „Teksty”, nr 3.
Głowiński M., 1986, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Głowiński M., Sławiński J., 1956, Sapho słowieńska, „Twórczość”, nr 4.
Grabias S., 1981, O ekspresywności języka, Lublin.
Gross R., 1990, Dlaczego czerwień jest barwą miłości, przekł. A. Porębska, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 1978, Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych, w: Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, Wrocław.
Handke K., 1976, Budowa morfologiczna i funkcje compositów polskich (z uwzględnieniem innych języków zachodniosłowiańskich), Wrocław.
Hodalska M., 2010, Mocarz Ducha zamieszkał w niebie. Peryfrazy ornamentacyjne i eufemizacyjne w prasie, „Język Polski”, t. XC, z. 4–5.
Hurnikowa E., 1995, Natura w salonie mody. O międzywojennej liryce Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Warszawa.
Kopaliński W., 1967, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa.
Kopaliński W., 1993, Słownik mitów i tradycji kultury, Kraków.
Kurkowska H., Skorupka S., 1959, Stylistyka polska, Warszawa.
Kwiatkowski J., 1972, Wstęp, w: M. Pawlikowska-Jasnorzewska, Wybór poezji, Wrocław.
Loewe I., 2000, Konstrukcje analityczne w poezji Młodej Polski, Katowice.
Machnicka V., 2005, Konstrukcje peryfrastyczne związane ze śmiercią na tle innych określeń omownych w „Faraonie” Bolesława Prusa, „Styl. Rocznik międzynarodowy”, red. M. Čarkić, Belgrad, nr 4.
Machnicka V., 2008, Peryfrazy śmierci w tekstach Bolesława Prusa, „Conversatoria Linguistica”, r. II, red. K. Wojtczuk, Siedlce.
Machnicka V., 2011, Peryfrazy Bolesława Prusa, Siedlce.
Markowski A., 1990, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Wrocław.
Mikołajczuk A., 1994, Konotacje nazw drogich kamieni w utworach Juliusza Słowackiego (na przykładzie rubinu), „Przegląd Humanistyczny”, nr 1.
Miodunka W., 1989, Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.
Nycz R., 1995, Tekstowy świat, Warszawa.
Pawlikowska-Jasnorzewska M., 1993, Poezje zebrane, t. I–II, pod red. A. Madydy, Toruń.
Rychter J., 2002, Funkcjonalno–semantyczna sprawność peryfraz w „Beniowskim” Juliusza
Słowackiego, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. VIII, pod red. Z. Krążyńskiej i Z. Zagórskiego, Poznań.
Rychter J., 2006, Funkcje peryfraz nazw księżyca i słońca w utworach poetyckich Juliusza
Słowackiego, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 5, Szczecin.
Rychter J., 2007, Funkcje peryfraz nazwy „niebo” w utworach poetyckich Juliusza Słowackiego, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 6, Szczecin.
Rychter J., 2009, Peryfrazy nazw astronomicznych i meteorologicznych w poezji Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, Szczecin.
Rychter J., 2010, Peryfrazy nazw z kręgu fauny w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Między dawnymi a nowymi słowy, pod red. E. Skorupskiej-Raczyńskiej i J. Rutkowskiej, Gorzów.
Rychter J., 2010, Peryfrazy nazwy „niebo” w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 9, Szczecin.
Rychter J., 2011, Konotacje nazw kamieni szlachetnych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, w: Ścieżkami pięknej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Mirosławie Białoskórskiej z okazji 65-lecia urodzin i 45-lecia pracy zawodowej, pod red. L. Mariak i A. Seniów, Szczecin.
Rychter J., 2011, Peryfrazy nazw florystycznych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, „Studia Językoznawcze”. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 10, Szczecin.
Rychter J., Peryfrazy nazw religijnych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (w druku)
Sandauer A., 1962, Pawlikowska na tle prądów kulturalnych epoki, „Przegląd Humanistyczny”, nr 6.
Skubalanka T., 1966, Słownictwo poezji miłosnej Juliusza Słowackiego na tle tradycji, Toruń.
Skubalanka T., 2001, Podstawy analizy stylistycznej. Rozważania o metodzie, Lublin.
Słowacki J., 1952, Dzieła, pod red. J. Krzyżanowskiego, t. V Król-Duch, Wrocław.
Słownik terminów literackich, 1998, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Straś E., 2001, Peryfrazy w środkach masowego przekazu (na materiale prasy polskiej i rosyjskiej), w: Konfrontacja języków słowiańskich na poziomie leksyki, słowotwórstwa i składni, pod red. P. Czerwińskiego, Katowice.
Tokarski R., 1988, Metafora – zagadka: możliwości interpretacji, w: Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej, t. XXI, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Tokarski R., 1995, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
Zabierowski S., 1970, O losie jednej z peryfraz Jana Kochanowskiego, „Ruch Literacki”, z. 6.
Ziomek J., 2000, Retoryka opisowa, Wrocław.