Abstrakt
Nowy Testament (The New Testament) translated by Stanisław Murzynowski was published in Königsberg (Królewiec) in East Prussia in 1551 (part one) and in 1552 (part two). It was the first Polish translation of the New Testament (and the Bible in general) delivered in line with the Protestant sola Scriptura doctrine from Greek, the source language. In his endeavour to faithfully (precisely) reflect the sense of the original in the Polish language, the translator subjected the text to a philological review. The effects of his considerations are made available to the readers and introduced to the translation of the Bible by means of a system of graphic devices which delimit the text and add an intellectual aspect to it. In most general terms, the devices indicate when the Polish translation departs from the Greek original as a result of the system and semantic differences between the two languages; they pinpoint the semantic and lexical polarization of the Polish translation of the biblical message as a result of the translator- cum-philologist’s critical approach to the original text. As a printed text, Nowy Testament translated by Stanisław Murzynowski represents a closed work with precisely selected wording. Its core part containing the New Testament message in Polish consists of the primary text i.e. the translation of the New Testament into the Polish language and an intermittent subordinate part dedicated to the marginalia. The delimitation and semantic devices introduce visual order to the printed text, fostering the reader’s perception; they are also non-verbal expressions of the inter-textual relations and references to external texts which contributed to the then universe of knowledge. Therefore, the devices provide an intellectual aspect to the Polish language offered by Stanisław Murzynowski.Bibliografia
Biblia brzeska (1563), 2001, Brester Bibel 1563, t. 1–2, opr. H. Rothe, F. Scholz, Ferdinand Schöningh, Padeborn – München – Wien – Zürich.
Murzynowski S., 2007, Des Neuen Testamentes, t. 1: Die vier heiligen Evangelien des Matthäus, Marcus, Lucas und Johannes / aus dem Griechischen in die Polnische Sprache übertragen und mit einer kurzen Auslegung erklärt von Stanisław Murzynowski, opr. H. Rothe, Ferdinand Schöningh, Padeborn – München – Wien – Zürich.
Murzynowski S., 2008, Des Neuen Testamentes, t. 2: Geschichte und Briefe der Apostel / aus dem Griechischen in die Polnische Sparache übertragen und mit einer kurzen Auslegung erklärt von Stanisław Murzynowski, opr. H. Rothe; kom. A. Łuczak, H. Rothe, Ferdinand Schöningh, Padeborn – München – Wien – Zürich.
Belcarzowa E., 1988, Charakteristik des Wortschatzes der Leopolita, [w:] Leopolita. Faksimile der Ausgabe Krakau 1561, opr. R. Olesch, H. Rothe, t. 2: Kommentar, Padeborn – München – Wien – Zürich, s. 25–73.
Bieńkowska D., 1994, Szeregi wyrazowe w przekładzie Biblii Leopolity. (Z problemów kształtowania się synonimii staropolskiej), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 39, s. 5–17.
Burke J., 1998, Osiem stopni milczenia, czyli jak zmienialiśmy świat, przeł. K. Środa, Świat Książki, Warszawa.
Burkhard t J., 2009, Stulecie reformacji w Niemczech (1517–1617). Między rewolucją medialną a przełomem instytucjonalnym, przeł. J. Górny, Warszawa.
Czerniatowicz J., 1969, Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII wieku, Wrocław.
Delumeau J., 1986, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku, t. 1: Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, przeł. J. M. Kłoczowski, Warszawa.
Frick D.A., 1989, Polish Sacred Philology in the Reformation and Counter-Reformation. Chapters in the History of the Controversies (1551–1632), University of California Publications, “Modern Philology” 123, Berkeley.
Friedenthal R., 1991, Marcin Luter. Jego życie i czasy, przeł. Cz. Tarnogórski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Górski K., 1955, Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, przykłady oprac. J. Woronczak, red. M.R. Mayenowa, Z. Florczak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław.
Hawrysz M., 2011, Problemy tłumaczenia Nowego Testamentu w świetle metajęzykowych uwag Marcina Czechowica, [w:] Naród. Religia. Język, red. A. Ceglińska-Gajda, Łódź, s. 99–116.
Kossowska M., 1968, Biblia w języku polskim, t. 1, Poznań.
Kwilecka I ., 2 003a, O swobodnych średniowiecznych przekładach biblijnych (na przykładzie tłumaczeń francuskich, czeskich i polskich), [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 139–150.
Kwilecka I., 2003b, Staropolskie przekłady Biblii i ich związki z biblistyką europejska. Zarys problematyki, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 209–230.
Lisowski T., 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem εκκλησία i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII w., [w:] Język doświadczenia religijnego, t. 1, red. G. Cyran, E. Skorupska Raczyńska, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 285–298.
Lisowski T., 2009, Surrexit Dominus vere! Jak leksykalnie prawdę o zmartwychwstaniu wyraża Biblia brzeska (1563), Biblia Jakuba Wujka (1599) i Biblia gdańska (1632)?, [w:] Język. Religia. Tożsamość, t. 3, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Gorzów Wielkopolski, s. 51–63.
Lisowski T., 2010, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Łuczak A., 2001, Najstarszy polski drukowany przekład Nowego testamentu pióra Stanisława Murzynowskiego (1551–1553), [w:] Nowy Testament w dziejach i kulturze Europy. 450 rocznica przekładu Nowego testamentu przez Mikołaja Jakubicę na język dolnołużycki, „Zielonogórskie Studia Łużyckie” 3, red. T. Jaworski, W. Pyżewicz, Zielona Góra, s. 171–182.
Łuczak A., 2008, Das Neue Testament des Stanisław Murzynowski: Zum Verhältnid von Übersetzungund griechischem Original, [w:] Des Neuen Testamenten Zweiter und letzter Teil: Geschichte und Briefe der Apostel aus dem Griechischen in die Polnische Sprache übertragen und mit eienr kurzen Auslegung erklärt von Stanisław Murzynowski; in Königsberg in Preussen im Monat September 1552, opr. H. Rothe, Padeborn – München – Wien – Zürich, s. 435–570.
Małłek J., 2001, Stanisław Murzynowski, tłumacz Nowego Testamentu, pisarz religijny, osjandrysta, „servulus et clientulus” księcia Albrechta Pruskiego, [w:] Nowy Testament w dziejach i kulturze Europy. 450 rocznica przekładu Nowego testamentu przez Mikołaja Jakubicę na język dolnołużycki, „Zielonogórskie Studia Łużyckie” 3, red. T. Jaworski, W. Pyżewicz, Zielona Góra, s. 161–169.
Małłek J., Pepłowski F., 1974, Wstęp do: Stanisław Murzynowski, Historia żałosna a straszliwa o Franciszku Spierze oraz Ortografia polska, oprac. J. Małłek, F. Pepłowski, Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn, s. 5–67.
Moszyński L., 1944, Zur Sprache der Bibelübersetzung Szymon Budnys von 1572, [w:] Simon Budny, Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza, t. 2, opr. H. Rothe, F. Scholz, Ferdinand Schöningh, Padeborn –München – Wien – Zürich, Paderborn, s. 351–414.
Ong W. J., 1992, Oralność I piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Rospond S., 1949, Studia nad językiem polskim XVI wieku (Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski, Jan Sandecki-Malecki, Grzegorz Orszak), Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław.
Sobczykowa J., 2012, O naukowej polszczyźnie humanistycznej złotego wieku. Wujek – Budny – Murzynowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Winiarska-Górska I., 2009a, Język, styl i kulturowa rola szesnastowiecznych protestanckich przekładów Nowego Testamentu na język polski: między nowatorstwem a tradycją, [w:] Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, Tarnów, s. 279–312.
Winiarska-Górska I., 2009b, Szesnastowiecznych tłumaczy Biblii dialog z tradycją, „Poradnik Językowy” , z. 5, s. 51–81.
Winiarska-Górska I., 2014, Ortografia polska Stanisława Murzynowskiego, „Poradnik Językowy” z. 7, s. 102–109.