Abstract
The aim of this article is to reflect on the religiosity of Stalinist prisoners shaped by religion or the Christian tradition. A comparison of works of Polish and Russian literature demonstrates that prisoners from the Soviet Union and Poland essentially otherwise referred to the faith, to the Decalogue. Most of the inmates came into the camp from the country’s militant atheism, infected with a hostility to religion as “the opium of the masses”, and only in the camp were they looking for ways to return to the faith of their fathers. However, they often kept faith in the value of humanity, they represented a secular holiness. A substantial majority of Polish prisoners affirmed their Catholicism, which was not only a witness of their faith, but also synonymous with Polish culture. Such an attitude often hampered relations with the Orthodox and Greek Catholics. A large part of the Polish inmates reluctantly referred to them as Christians of the Eastern Rite, as a consequence of Catholic education in pre-war Poland, but also out of hostility towards Russians and Ukrainians. Many of them, however, disregarded religious issues, they referred to a fellow prisoner with respect, regardless of his religion. They looked at them from the human perspective.References
Bukowiński W., Wspomnienia z Kazachstanu, Gdańsk 1989.
Camus A., Mit Syzyfa i inne eseje, przeł. J. Guze, Warszawa 1999.
Czapski J., Na nieludzkiej ziemi, Warszawa 1990.
Czapski J., Swoboda tajemna, Warszawa 1991.
Dostojewski F., Bracia Karamazow. Powieść w czterech częściach z epilogiem, przekł. A. Pomorski, Kraków 2004.
Herling-Grudziński G., Dziennik pisany nocą 1971–1972, Warszawa 1990.
Herling-Grudziński G., Dziennik pisany nocą 1973–1979, Warszawa 1995.
Herling-Grudziński G., Inny świat. Zapiski sowieckie, Warszawa 1998.
Kafka F., Rozważania o grzechu, cierpieniu, nadziei i słusznej drodze, przeł. R. Karst, [w:] Ameryka. Nowele i miniatury. Wyrok, Warszawa 1994.
Kierkegaard S., Okruchy filozoficzne. Chwila, przekł. wstęp i komentarz K. Toeplitz, Warszawa 1988.
Klimowicz T., Obywatele Arkadii: losy pisarzy rosyjskich po roku 1917, Wrocław 1993.
Krakowiecki A., Książka o Kołymie, Londyn 1950.
Kuczyński J., Między parafią a łagrem, Paryż 1985.
Lazari A. de, Wzajemne uprzedzenia Polaków i Rosjan, [w:] Katalog wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan, pod red. A. de Lazari, Warszawa 2006.
Lipińska G., Jeśli zapomnę o nich…, Warszawa 1990.
Mikiciuk E., „Chrystus w grobie” i rzeczywistość anastasis: rozważania nad „Idiotą” Fiodora Dostojewskiego, Gdańsk 2003.
Obertyńska B., W domu niewoli, Warszawa 1991.
Siewierski H., Spotkanie narodów, Paryż 1984.
Skarga B., Świadectwo „Innego świata”, [w:] Herling-Grudziński i krytycy. Antologia tekstów, wybór i opracowanie Z. Kudelski, Lublin 1997.
Sołżenicyn A., Jeden dzień Iwana Denisowicza, przeł. W. Dąbrowski i I. Lewandowska, Warszawa 1989.
Sołżenicyn A., Archipelag GUŁag 1918–1956. Próba dochodzenia literackiego, t. I–III, autoryzowany przekład z rosyjskiego J. Pomianowski (M. Kaniowski), Warszawa 1990.
Szałamow W., Opowiadania kołymskie, t. I, Pierwsza śmierć, t. II, Artysta łopaty, t. III, Lewy brzeg, przeł. J. Baczyński, przedmowa M. Heller, zamiast posłowia Piętno G. Herlinga-Grudzińskiego, Gdańsk 1991.
Szałamow W., Bez powrotu, przeł. J. Baczyński, Gdańsk 1996.
Szczepański J.J., Przed nieznanym trybunałem. Autograf, Warszawa 1979.