Abstrakt
The second half of the XVIIIth century contributed to a radical change in the cultural relationship with the past. Historicism, understood as the widespread method of conceptualization of human inventions, appeared not only in historiography, but also marked its presence in literature, philosophy, architecture and art. The aim of this article is to explore some of the outlooks on the connection between historicism and classical antiquity in the works of Winckelmann, Humboldt and Schlegel, important German thinkers with a significant impact on Polish literature and culture.Bibliografia
B. Anderson, Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London-New York 2006.
B. Andrzejewski, Przyroda i język. Filozofia wczesnego romantyzmu w Niemczech, Warszawa–Poznań 1989, s. 86.
B. Andrzejewski, Wilhelm von Humboldt, Warszawa 1989.
J. Axer, »Latinitas« jako składnik polskiej tożsamości kulturowej, [w:] Tradycje antyczne w kulturze europejskiej ‒ perspektywa polska, red. J. Axer, Warszawa 1995.
J. Axer, Mickiewicz −zbuntowany filolog klasyczny (wypowiedź niebezinteresowna), [w:] Wykłady lozańskie Adama Mickiewicza, red. A. Nawarecki, B. Mytych-Forajter, Katowice 2006.
J. Axer, Orka na ugorze. Filhellenizm wobec tradycyjnie łacińskiej orientacji kultury polskiej, [w:] Filhellenizm w Polsce. Rekonesans, red. M. Borowska, M. Kalinowska, J. Ławski, K. Tomaszuk, Warszawa 2007, s. 42–43.
S. Barnett, Critical Introduction. The Age of Romanticism: Schlegel from Antiquity to Modernity, [w:] F. Schlegel, On the Study of Greek Poetry, translated, edited, and with a critical introduction by S. Barnett, New York 2001, s. 7.
P. Bayle, Dictionaire Historique et Critique, Tome Premier, Premiere Partie. A−B, Rotterdam 1697 [gallica.bnf.fr, dostęp z dnia 24.10.2013 r.].
F. C. Beiser, The German Historicist Tradition, op. cit., s. 183.
F. C. Beiser, Diotima’s Children. German Aesthetic Rationalism from Leibniz to Lessing, Oxford 2009.
F. C. Beiser, The German Historicist Tradition, Oxford 2011, s. 2.
D. Benner, Wilhelm von Humboldts Bildungstheorie. Eine problemgeschichtliche Studie zum Begründungszusammenhang neuzeitlicher Bildungsreform, München 2003, s. 168–172.
T. Brosche, Wilhelm v. Humboldt, München 1990, s. 19–29.
P. Bénichou, Le temps des prophètes. Doctrines de l’âge romantique, Paris 1977, s. 502–504.
R. Canat, L’Hellénisme des Romantiques, t. 2: Le Romantisme des Grecs 1826–1840, s. 25–39.
E. Cassirer, Filozofia Oświecenia, tłum. T. Zatorski, Warszawa 2010, s. 186.
D. S. Ferris, Silent urns. Romanticism, Hellenism, Modernity, Stanford 2000.
J. Goody, Kradzież historii, tłum. J. Dobrowolski, Warszawa 2009, s. 36–78.
Y. Hamilakis, The Nation and its Ruins: Antiquity, Archaelogy, and National Imagination in Greece, Oxford 2009.
K. Harloe, Pausanias as historian in Winckelmann’s »History«, „Classical Receptions Journal” Vol. 2 Iss. 2 (2010), s. 174–196.
W. von Humboldt, Latium und Hellas oder Betrachtungen über das Classische Alterthum, [w:] idem, Werke in fünf Bänden. II: Schriften zur Altertumskunde und Ästhetik. Die Vasken, Darmstadt 1986, s. 25–26.
W. von Humboldt, O myśli i mowie. Wybór pism z teorii poznania, filozofii dziejów i filozofii języka, wybrała, przełożyła i poprzedziła słowem wstępnym E. M. Kowalska, przekład przejrzał M. J. Siemek, Warszawa 2002, s. 50-51.
K. Harloe, Winckelmann and the Invention of Antiquity. History and Aesthetics in the Age of Altertumswissenschaft, Oxford 2013.
G. G. Iggers, The German Conception of History. The National Tradition of Historical Thought from Herder to the Present, Middletown, Conn. 1968, s. 52–53.
H. R. Jauss, Replika Schlegla i Schillera na »Querelle des Anciens et des Modernes«, [w:] idem, Historia literatury jako prowokacja, tłum. M. Łukasiewicz, posłowie K. Bartoszyński, Warszawa 1999, s. 59–92.
M. Junkiert, Poglądy Brodzińskiego na historię starożytnych Greków w kontekście dzieł Winckelmanna, Machiavellego i Friedricha Schlegla, [w:] Polen und Deutsche in Europa, hrsg. von M. Duering, K. Trybuś, Kiel (w druku).
M. Kalinowska, Wprowadzenie, [w:] Filhellenizm w Polsce. Rekonesans, red. M. Borowska, M. Kalinowska, J. Ławski, K. Tomaszuk, Warszawa 2007, s. 14.
J. Kałążny, Wstęp, [w:] idem, Opowiadanie historii w niemieckiej refleksji teoretycznoliterackiej i literaturoznawczej od późnego oświecenia do współczesności, Poznań 2003, s. 15.
E. M. Kowalska, Słowo wstępne, [w:] W. von Humboldt, O myśli i mowie. Wybór pism z teorii poznania, filozofii dziejów i filozofii języka, wybrała, przełożyła i poprzedziła słowem wstępnym E. M. Kowalska, przekład przejrzał M. J. Siemek, Warszawa 2002, s. IX–XVII.
M. Kuziak, Wielka całość. Dyskursy kulturowe Mickiewicza, Słupsk 2006.
R. S. Leventha l, The disciplines of interpretation: Lessing, Herder, Schlegel and hermeneutics in Germany 1750–1800, Berlin 1994.
K. Löwith, Historia powszechna i dzieje zbawienia. Teologiczne przesłanki filozofii dziejów, tłum. J. Marzęcki, Kęty 2002, s. 116–117.
S. L. Marchand, Down from Olympus. Archaeology abd Philhellenism in Germany 1750–1970, Princeton, New Jersey 1996, s. 5–7.
F. Meinecke, Historia i teraźniejszość, [w:] Opowiadanie historii w niemieckiej refleksji teoretycznohistorycznej
i literaturoznawczej od oświecenia do współczesności, wybór, przekład i opracowanie J. Kałążny, Poznań 2003, s. 160–162.
J. Michelet, Principes de la philosophie de l’histoire, traduits de la »Scienza Nuova« de J. B. Vico, précédés d’un Discours sur le système et la vie de l’auteur, Paris 1827; OEuvres choisies de Vico, contenant ses Mémoires, écrits par
lui-même, la Science nouvelle, les Opuscules, Lettres, etc., précédées d’une Introduction sur sa vie et ses ouvrages,
t. 1–2, Paris 1835.
G. Most, Philhellenism, Cosmopolitanism, Nationalism, [w:] Hellenisms. Culture, Identity, and Ethnicity from Antiquity to Modernity, ed. by K. Zacharia, Burlington (USA) 2008, s. 156.
W. Pater, Winckelmann, [w:] idem, The Renaissance Studies in Art and Poetry, kindle.edition, location 1766.
S. K. Potocki, O sztuce u dawnych czyli Winckelmann polski, 1815.
A. Potts, Flesh and the Ideal. Winckelmann and the Origins of Art History, New Haven and London 1994.
F. Schlegel, Geschichte der alten und neuen Literatur. Vorlesungen, gehalten zu Wien im Jahre 1812, [w:] idem, Kritische Schriften und Fragmente. IV: 1812–1823, Paderborn 1988, s. 10.
F. Schlegel, Über das Studium der Griechischen Poesie, [w:] idem, Kritische Schriften und Fragmente. I: 1794–1797, Paderborn 1988, s. 135
H. Schnädelbach, Filozofia w Niemczech 1831−1933, tłum. K. Krzemieniowa, Warszawa 1992, s. 63–64.
H. Schnädelbach, Wprowadzenie. O rozumności historii i historyczności rozumu, [w:] idem, Rozum i historia. Odczyty i rozprawy, t. 1, tłum. K. Krzemieniowa, Warszawa 2001, s. 9.
E. S. Sünderhauf, Griechensehnsucht und Kulturkritik. Die deutsche Rezeption von Winckelmanns Antikenideal 1840–1945, Berlin 2004.
J. Starobinski, Jean-Jacques Rousseau. Przejrzystość i przeszkoda, tłum. J. Wojcieszak, Warszawa 2000, s. 32.
E. Troeltsch, Kryzys historyzmu, [w:] idem, Religia, kultura, filozofia. Wybór pism, wybór, wstęp, przekład A. Przyłębski, Poznań 2006, s. 178.
G. Vico, Nauka nowa, tłum. J. Jakubowicz, opracował i wstępem poprzedził S. Krzemień-Ojak, Warszawa 1966, s. 138.
J. J. Winckelmann, Dzieje sztuki starożytnej, oprac. W. Bałus, tłum. T. Zatorski, Kraków 2012, s. 285, 297.
J.J. Winckelmann, Geschichte der Kunst des Alterthums, kindle.edition, location 3719–3725, 3871.
H. White, Tropika historii: struktura głęboka „Nauki Nowej”, [w:] idem, Poetyka pisarstwa historycznego, red. E. Domańska, M. Wilczyński, Kraków 2000, s. 238.