Abstrakt
The article presents considerations concerning the essence and the scope of the concept of the natural gender of nouns. The author advocates its grammatical categorisation – instead of the semantic categorisation dominating in the literature. This means that the superior category in natural gender should be grammatical gender (hence the proposed compound term: natural grammatical gender), and not a semantic feature. In a simple (prototypical) categorisation, natural gender pertains to masculine nouns with male meaning and feminine nouns with female meaning. The article identifies five types of possible extension of this concept:1. the isolation of the neuter natural gender;
2. the attribution of natural gender to nouns with inconsistent semantics of sex;
3. the recognition of the natural gender which is incompatible with grammatical gender (this extension is only
possible when natural gender is treated as a semantic feature);
4. the analysis of all nouns that denote sexual beings with regard to natural gender;
5. the isolation of subcategories of natural masculine nouns (natural genders of the second degree).
Complimentary to the narrow understanding of natural gender, the author proposes to use an antonymous term – “unnatural gender” to designate such kind of grammatical gender of personal (or animate) nouns that is not in compliance with their semantic feature of sex (e.g., CHŁOPISKO [A CHAP], BABSZTYL [A HAG]).
Bibliografia
Bańczerowski J., Pogonowski J., Zgółka T., 1982, Wstęp do językoznawstwa. Skrypt dla studentów studiów uniwersyteckich, Poznań.
Bańko M., 2002, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
Batko-Tokarz B., 2013, O różnorodnych definicjach słownikowych rzeczowników męskoosobowych, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 71–86.
Bąk P., 1984, Gramatyka języka polskiego, Warszawa (wyd. 4).
Bogusławski A., 1976, Segmenty, operacje, kategoryzacja a morfologia imienia polskiego, w: Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim, red. R. Laskowski, Wrocław, s. 7–42.
Bogusławski A., 2008, Semantyka, pragmatyka. Leksykografa głos demarkacyjny, Warszawa.
Brzozowska D., 2005, Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, „Język Polski” LXXXV, s. 36–42.
Bußmann H., 2002, Lexikon der Sprachwissenschaft. Dritte, aktualisierte und erweiterte Auflage, Stuttgart.
EJO – Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1999 (wyd. 2).
EJP – Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, M. Kucała, Wrocław 1999 (wyd. 3).
Grochola-Szczepanek H., 2010, Korelacja rodzaju gramatycznego i naturalnego w dialektach polskich, „Jezikoslovni zapiski” 16/2, s. 157–164.
Grzegorczykowa R., 2013, O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie, „Biuletyn PTJ” LXIX, s. 5–22.
Horodeńska-Ostaszewska M., 2011, O nazwach osób. Problemy z symetrycznością informacji o płci, w: Osoby i działania. Wokół Słownika nazw osobowych, red. Z. Zaron, S. Dubisz, s. 207–306.
Język polski. Kompendium, red. H. Derwojedowa, H. Karaś, D. Kopcińska, Warszawa 2005.
Judycka I. i inni, 1971, Polska terminologia składniowa, w: Problemy składni polskiej. Studia, dyskusje, polemiki z lat 1945-1970, wybrał, ułożył i wstępem opatrzył A.M. Lewicki, Kraków, s. 220–233.
Karpowicz T., 1999, Gramatyka języka polskiego, Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1986, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, Warszawa (wyd. 14).
Kowalikowa J., 2005, abc wiedzy o języku polskim (dla maturzysty, kandydata na studia i każdego, kto lubi wiedzieć), Kraków (wyd. 2).
Koziarski M., Krysiak A.P., 2012, Rodzaj gramatyczny rzeczownika jako nośnik informacji pozagramatycznej I. Przegląd literatury dotyczącej rodzaju gramatycznego, „Investigationes Linguisticae” XXVI, s. 20–38 [http://www.staff.amu.edu.pl/~inveling/pdf/Koziarski-26.pdf].
Kucała M., 1978, Zmiany semantycznych podstaw rodzaju gramatycznego, w: Z polskich studiów slawistycznych. Seria 5. Językoznawstwo, Warszawa, s. 137–150.
Laskowski R. 1998 – zob. Morfologia.
Linde-Usiekniewicz J., 2008, Semantyka strukturalna w XXI wieku? w: Metodologie językoznawstwa. Współczesne tendencje i kontrowersje, red. P. Stalmaszczyk, Kraków, s. 158–173.
Lyons J., 1976, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa.
Mayenowa M.R., 1974, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Wrocław.
Mączyński J., 1981, Opozycje semantyczne rzeczowników oznaczających osoby we współczesnym języku Polskim, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica” 2, s. 233–242.
Mindak J., 1990, Językowa kategoria żywotności w polszczyźnie i słowiańszczyźnie na tle innych języków świata. Próba ujęcia typologicznego, Wrocław.
Miko F., 1962, Rod, čislo a pád podstatnych mien, Bratysława.
Morfologia. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 2, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1984, wyd. II (zmienione) 1998.
Nagórko A., 1997, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.
NEP PWN – Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 1–7, Warszawa 1995.
Nowosad-Bakalarczyk M., 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
Płóciennik I., Podlaska D., 2007, Słownik wiedzy o języku, Bielsko-Biała (wyd. 5).
Polański E., Nowak T., 2011, Najnowszy podręcznik gramatyki języka polskiego, Kraków.
Przepiórkowski A. i in., 2002, Formalny opis języka polskiego. Teoria i implementacja, Warszawa.
Reczek J., 1975, recenzja książki: Kenneth L. Nalibow, Genus versus Sexus. Professional Titles, Working Titles and Surnames for Women in Contemporary Standard Polish, “European University Papers”, series XVI: Slavonic languages and literatures, vol. 2. Herbert Lang, Bern, Peter Lang, Frankfurt/M. 1973, s. 139 + 1nlb., „Język Polski” LV, s. 61–67.
Rothstein R., 1976, Uwagi o rodzaju gramatycznym i cechach semantycznych wyrazów, „Język Polski” VLI, s. 241–253.
Saloni Z., 1976, Kategoria rodzaju we współczesnym języki polskim, w: Kategorie gramatyczne grup imiennych. Materiały konferencji w Zawoi 13–15 XII 1974, red. R. Laskowski, Wrocław, s. 43–78 oraz 87–106 [dyskusja nad referatem].
Słownik gramatyki języka polskiego, red. J. Bralczyk, W. Gruszczyński, Warszawa 2002.
Stefańczyk T., 2007, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika, Kraków.
STJ – S. Gołąb, A. Heinz, K. Polański, Słownik terminologii językoznawczej, Warszawa 1968.
Strutyński J., 1997, Gramatyka polska (wydanie nowe rozszerzone), Kraków.
Szober S., 1953, Gramatyka języka polskiego, opracował W. Doroszewski. Warszawa (wyd. 3.).
Tokarski J., 1967, Z pogranicza metodyki i językoznawstwa, Warszawa.
Weiss D., 1993, How many sexes are there? (reflections on natural and grammatical gender in contemporary Polish and Russian), w: Studies in Polish Morphology and Syntax, edited by G. Hentschel, R. Laskowski, München 1993, s. 71–105.
Wojdak P., 2005, Problemy opisu polskiej fleksji (Uwagi do i wokół „Wykładów...” M. Bańki), „Polonica” XXIV–XXV, s. 349–368.
Wojdak P., 2013, Wielorodzajowość wśród rzeczowników współczesnej polszczyzny, Szczecin
Wróbel H., 2001, Gramatyka języka polskiego, Kraków.
Zieniukowa J., 1981, Rodzaj męski osobowy we współczesnych językach zachodniosłowiańskich, Wrocław.