Słowa kluczowe
dekolonizacja
tożsamość
wielojęzyczność
strategia komunikacyjna
polityka językowa
biografia językowa
Łesia Ukrainka
Jak cytować
Abstrakt
Współczesne językoznawstwo aktywnie posługuje się metodą biografii językowej. Metoda ta zajmuje centralne miejsce w glottodydaktyce, studiach wielojęzyczności, dialektologii, badaniach migracyjnych itp. W proponowanym artykule metoda biografii językowej została zastosowana w zakresie studiów nad kolonializmem. Celem badania jest skonstruowanie biografii językowej Łesi Ukrainki na podstawie informacji autobiograficznych, korespondencji, wspomnień bliskich, uwzględniającej szeroki kontekst historyczny, kulturowy i polityczny miejsca i społeczności, w której poetka urodziła się, żyła i tworzyła, ze szczególnym uwzględnieniem czynnika rodzinnego. Po raz pierwszy skonstruowana biografia językowa Łesi Ukrainki ukazała odejście od osobistej strategii językowej typu imperialnego, w której język imperium miał być jedynym i determinującym językiem jednostki; ujawniła odwrotną dynamikę, w której język kolonizowanego zyskał centralne znaczenie, przekształcając język kolonizatora w jeden z wielu języków wielojęzycznego świata. Zasadniczo, biografia językowa Łesi Ukrainki wychodzi poza ramy kolonialnej matrycy językowej; jest podstawą strategii komunikacyjnych obejmujących wiele języków; przekształca język ukraiński w lingwistyczny marker dekolonizacji.Bibliografia
Dzierżawin K., Bilingwizm polsko-ukraiński. Badania wśród ukraińskiej młodzieży uczącej się w Przemyślu, [w:] „Kijowskie Studia Polonistyczne”, 2009, t. 15, s. 425–437.
Franceschini R., Language biographies, [in:] “Sociolingustica”, 2022, 36 (1–2), pp. 69–83.
Franceschini R., Sprachbiographien randständiger Sprecher, [in:] Biographie und Interkulturalität. Diskurs und Lebenspraxis, hrsg. R. Franceschini, Tübingen: Stauffenburg, 2001, s. 111–125.
Kappeler A., The Russian Empire: A Multiethnic History, trans. A. Clayton, London–New York: Routledge, 2001.
Krasowska H., Między rumuńskim, ukraińskim, rosyjskim i polskim – moja biografia językowa, [w:] Wielojęzyczność jako wyzwanie społeczne, kulturowe i edukacyjne, red. A. Żurek, Kra- ków: Universitas, 2023, s. 75–90.
Krasowska H., Polacy między Donem, Dniestrem a Prutem. Biografie językowe, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2022.
Ligara B., Bilingwizm polsko-francuski Adama Mickiewicza. W stronę antropologii lingwistycznej, [w:] „LingVaria”, 2010, r. V, nr 2, s. 141–170.
Miodunka W., Badania bilingwizmu polsko-portugalskiego w Brazylii, widziane po trzydziestu latach, na tle rozwoju badań bilingwizmu i wielojęzyczności z udziałem języka polskiego, [w:] Wielojęzyczność jako wyzwanie społeczne, kulturowe i edukacyjne, red. A. Żurek, Kraków: Universitas, 2023, s. 11–38.
Miodunka W., Biografia językowa jako jedna z metod badania dwujęzyczności, [w:] Bilingwizm polsko-obcy dziś: od teorii i metodologii badań do studiów przypadków, red. R. Dębski, W. Miodunka, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, s. 49–87.
Nekvapil J., Language biographies and the analysis of language situations: On the life of the German community in the Czech Republic, [in:] “International Journal of the Sociology of Language”, 2003, vol. 162, pp. 63–83. DOI: https://doi.org/10.1515/ijsl.2003.038
Pavlenko A., Autobiographic Narratives as Data in Applied Linguistics, [in:] “Applied Linguistics”, 2007, 28/2, pp. 163–188.
Plokhy S., The Gates of Europe. A History of Ukraine, New York: Basic Books, 2016.
Shevchuk-Kliuzheva O., Growing up in a Ukrainian bilingual community: Families’ daily prac- tices and educational environmental, [in:] “Cognitive Studies | Études cognitives”, 2023 (23), electronic source: https://journals.ispan.edu.pl/index.php/csec/article/view/cs.2860/8474.
Thompson E., Imperial Knowledge: Russian Literature and Colonialism, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2000.
Verschik A., Linguistic Biographies of Yiddish Speakers, [in:] “Estonia. Folklore”, 2002, vol. 20, pp. 38–52.
Zwoliński P., „Życiorys językowy” Iwana Kotlarewskiego, [w:] „Slavia Orientalis”, 1970, t. 19, s. 167–177.
Zwoliński P., „Życiorys językowy” Tarasa Szewczenki, [w:] „Slavia Orientalis”, 1964, t. 13, s. 383– 393.
Брага І., Мовна особистість носія українсько-російського суржику в його мовних автобі- ографіях, [в:] „Вісник Донецького національного університету. Гуманітарні науки”, 2014, 1–2, c. 32–39.
Грицак Я., Нарис історії України. Формування модерної нації XIX–XX століття, Київ: Yak- aboo Publishing, 2019.
Грицак Я., Подолати минуле: глобальна історія України, Київ: Портал, 2021. Загнітко А., Теорія лінгвоперсонології, Вінниця: Nilan-Ltd, 2017.
Кісс Н., Шумицька Г., Соціолінгвістичний метод мовної біографії та практика його застосування на Закарпатті, [в:] Соціальне у мові та мова в соціумі: монографія на пошану доктора філологічних наук, професора Лариси Масенко, ред. Н. Ясакова, Київ: НаУКМА, 2023, c. 83–133.
Косач-Кривинюк О., Леся Українка. Хронологія життя і творчості, Нью-Йорк: НТШ, 1970.
Мозер М., Тарас Шевченко і сучасна українська мова: спроба гідної оцінки, Львів: Серія „Історія мови”, 2012.
Пчілка Олена (О. Косач), З автобіографії, [в:] Спогади про Лесю Українку, ред. Т. Скрипка, Київ: Темпора, 2017.
Старицька-Черняхівська Л.М., Двадцять п’ять років українського театру (Спогади та думки), [в:] Л.М. Старицька-Черняхівська, Драматичні твори. Проза. Поезія. Мему- ари, Київ: Наукова думка, 2000, с. 630–740.
Ткаченко О., Шевченко і мови, [в:] „Мовознавство”, 1998, № 4, с. 4–9. Українка Л., Зібрання творів: у 12 томах, Київ: Наукова думка, 1979, т. 12.
Українка Л., Листи 1876–1896, [в:] Повне академічне зібрання творів: у 14 томах, Луцьк: Волинський національний університет ім. Лесі Українки, 2021, т. 11.
Dzierżawin K., Bilingwizm polsko-ukraiński. Badania wśród ukraińskiej młodzieży uczącej się w Przemyślu [Polish-Ukrainian bilinguism. Researchings among Ukrainian youth studying in Przemyśl], [w:] „Kijowskie Studia Polonistyczne”, 2009, t. 15, s. 425–437.
Franceschini R., Language biographies, [in:] “Sociolingustica”, 2022, 36 (1–2), pp. 69–83. DOI: https://doi.org/10.1515/soci-2022-0015
Franceschini R., Sprachbiographien randständiger Sprecher [Language biographies of marginal speakers], [in:] Biographie und Interkulturalität. Diskurs und Lebenspraxis, hrsg. R. Fran- ceschini, Tübingen: Stauffenburg, 2001, s. 111–125.
Kappeler A., The Russian Empire: A Multiethnic History, trans. A. Clayton, London–New York: Routledge, 2001.
Krasowska H., Między rumuńskim, ukraińskim, rosyjskim i polskim – moja biografia językowa [Between Romanian, Ukrainian, Russian and Polish – my language biography], [w:] Wielo- języczność jako wyzwanie społeczne, kulturowe i edukacyjne, red. A. Żurek, Kraków: Uni- versitas, 2023, s. 75–90.
Krasowska H., Polacy między Donem, Dniestrem a Prutem. Biografie językowe [Poles between Don, Dnister and Prut. Language Biographies], Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2022.
Ligara B., Bilingwizm polsko-francuski Adama Mickiewicza. W stronę antropologii lingwistycz- nej [Polish-Ukrainian bilinguism of Adam Mickiewicz. Towards linguistic antropology], [w:] „LingVaria”, 2010, r. V, nr 2, s. 141–170.
Miodunka W., Badania bilingwizmu polsko-portugalskiego w Brazylii, widziane po trzydziestu latach, na tle rozwoju badań bilingwizmu i wielojęzyczności z udziałem języka polskiego [The studies of Polish-Portugish bilinguism in Brasil after thirty years against the background of the development of studies on bilingualism and multilingualism involving the Polish language], [w:] Wielojęzyczność jako wyzwanie społeczne, kulturowe i edukacyjne, red. A. Żurek, Kraków: Universitas, 2023, s. 11–38.
Miodunka W., Biografia językowa jako jedna z metod badania dwujęzyczności [Language biography as one of the methods of bilingualism research], [w:] Bilingwizm polsko-obcy dziś: Od teorii i metodologii badań do studiów przypadków [From research theory and methodology to case studies], red. R. Dębski, W. Miodunka, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, s. 49–87. Nekvapil J., Language biographies and the analysis of language situations: On the life of the German community in the Czech Republic, [in:] “International Journal of the Sociology of Language”, 2003, vol. 162, pp. 63–83.
Pavlenko A., Autobiographic Narratives as Data in Applied Linguistics, [in:] “Applied Linguistics”, 2007, 28/2, pp. 163–188. DOI: https://doi.org/10.1093/applin/amm008
Plokhy S., The Gates of Europe. A History of Ukraine, New York: Basic Books, 2016.
Shevchuk-Kliuzheva O., Growing up in a Ukrainian bilingual community: Families’ daly prac- tices and educational environmental, [in:] “Cognitive Studies | Études cognitives”, 2023 (23), electronic source: https://journals.ispan.edu.pl/index.php/csec/article/view/cs.2860/8474. DOI: https://doi.org/10.11649/cs.2860
Thompson E., Imperial Knowledge: Russian Literature and Colonialism, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2000.
Verschik A., Linguistic Biographies of Yiddish Speakers, [w:] „Estonia. Folklore”, 2002, vol. 20, pp. 38–52. DOI: https://doi.org/10.7592/FEJF2002.20.yiddish
Zwoliński P., „Życiorys językowy” Iwana Kotlarewskiego [„Language biography” of Ivan Kotliarevs- kyi], [w:] „Slavia Orientalis”, 1970, t. 19, s. 167–177.
Zwoliński P., „Życiorys językowy” Tarasa Szewczenki [„Language biography” of Taras Shevchenko], [w:] „Slavia Orientalis”, 1964, t. 13, s. 383–393.
Braha I., Movna osobystist nosiia ukrainsko-rosiiskoho surzhyku v yoho movnykh avtobiohrafiiakh [The Ukrainian-Russian surzhyk speaker’s language personality in her linguistic biographies], [v:] „Visnyk Donetskoho universytetu”. Seria: „Humanitarni nauky”, 2014, 1–2, s. 32–39.
Hrytsak Y., Narysy istorii Ukrainy. Formuvannia modernoi natsii ХІХ–ХХ stolittia [Essay on the history of Ukraine. Formation of a modern nation of the XIX–XX centuries], Kyiv: Yakaboo publishing, 2022, s. 653.
Hrytsak Y., Podolaty mynule: Hlobalna istoria Ukrainy [Overcoming the Past: A Global History of Ukraine], Kyiv: Portal, 2021, s. 431.
Kiss N., Shumytska H., Sotsiolinhvistychnyi metod movnoi biohrafii ta praktyka yoho zastosu- vannia na Zakarpatti [Sociolinguistic Method of Language Biography and the Practice of Its Application in Transcarpathia], [v:] Sotsialne u movi ta mova v sotsiumi: monohrafiia na poshanu doktora filolohichnykh nauk, profesora Larysy Masenko, red. N. Yasakova, Kyiv: NaUKMA, 2023, s. 83–133.
Kosach-Kryvyniuk O., Lesia Ukrainka. Khronolohiia zhyttia i tvorchosti [Lesia Ukrainka. The Chronology of Life and Creativity], New York: NTSh, 1970, s. 923.
Mozer M., Taras Shevchenko i suchasna ukrainska mova: sproba hidnoi otsinky [Taras Shevchenko and Modern Ukrainian: an Attempt of Worthy Estimation], Lviv: Seriya „Istoriya movy” Print, 2012, s. 328.
Pchilka Olena (O. Kosach), Z avtobiohrafii [From the Autobiography], [v:] Spohady pro Lesiu Ukrainku [Memories of Lesya Ukrainka], red. T. Skrypka, Kyiv: Tempora, 2017, s. 368.
Starytska-Cherniakhivska L., Dvadtsiat piat rokiv ukrainskoho teatru (Spohady ta dumky) [Twen- ty-five years of Ukrainian theater (Memories and thoughts)], [v:] L.M. Starytska-Cherniakh- ivska, Dramatychni tvory. Proza. Poeziia. Memuary [Dramatic works. Prose. Poetry. Memoirs], Kyiv: Naukova dumka, 2000, s. 630–740.
Tkachenko O., Shevchenko i movy [Shevchenko and Languages], [v:] „Movoznavstvo”, 1998, no. 4, s. 4–9.
Ukrainka L., Lysty 1876–1896, Povne akademichne zibrannia tvoriv: u 14 tomakh [Letters 1876– 1896. Complete academic collection of works: in 14 volumes], Lutsk: Volynskyi natsionalnyi universytet im. Lesi Ukrainky, 2021, t. 11, s. 600.
Ukrainka L., Zibrannia tvoriv u 12 tt. [Collection of works in 12 volumes], Kyiv: Naukova dumka, 1979, t. 12, s. 56–58.
Zahnitko A., Teoria lingvopersonolohii [Theory of linguopersonology], Vinnycia: Nilan-Ltd, 2017, s. 136.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Orysia Demska, Lesia Demska-Budzuliak, Larysa Holichenko
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).