Słowa kluczowe
make available
make readable
presentation
exhibition/exhibition
musealization
paramuseum
tourism
castle ruin
Iłża
Jak cytować
Abstrakt
The text refers to issues from the border of museology (in the open air), as well as archaeology and historic architecture. The aim of the article is to provide an introductory discussion of contemporary problems and issues related to revealing, making available and making readable cultural heritage – especially immovable historic objects, including architectural monuments and their subsurface elements – in situ, in the open air. The article is a voice in the discussion on the forms and methods of exhibiting cultural heritage in situ, with reference to the example of the ruins of the castle of the Crakow bishops in Iłża, in particular to those elements of historic buildings that are gradually being uncovered by archaeological research.
Bibliografia
Bednarczyk, A. (1995). Dzieje zamku iłżeckiego. Iłża: Dom Kultury w Iłży.
Berełkowski, R. (2010). Społeczna percepcja ruin zamkowych jako referencja dla potrzeb ochrony zabytków. W: B. Szmygin (red.), Trwała ruina II. Problemy utrzymania i adaptacji. Ochrona, konserwacja i adaptacja zabytkowych murów (s. 7‒16). Lublin – Warszawa: Politechnika Lubelska.
Bloch, M., Pogodziński, P. M. (2104). Archeologiczne instytucje paramuzealne w województwie pomorskim. Rocznik Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu, 5, 100‒112.
Bukal, G. (2009). Zamki w Polsce – kryteria oceny i formy ochrony. W: M. A. Lewicka (red.), Zamki, grody, ruiny. Waloryzacja i ochrona (s. 50‒64). Warszawa ‒ Białystok: Polski Komitet Naukowy ICOMOS, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego.
Bujakowski, W. (2016). Ukryte dziedzictwo. Iłża i okolice w pradziejach. Iłża.
Charowska, E. M. (2016). Opracowanie i prezentacja reliktów archeologicznych in situ przy zastosowaniu konstrukcji zabezpieczających: założeni teoretyczne i rozwiązania praktyczne, W: Z. Kobyliński (red.), Teoria i praktyka prezentacji reliktów archeologiczno-architektonicznych (s. 49‒166). Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej.
Czopek, S., Górski, J. (red.) (2016). Między nauką a popularyzacją: muzea i parki archeologiczne. Kraków: Universitas.
Desvallées, A., Mairesse F. (red.), Folga-Januszewska D. (red. wyd. pol.) (2020). Słownik encyklopedyczny muzeologii (K. Bartkiewicz, D. Folga-Januszewska, tłum.). Warszawa: Muzeum Pałac Króla Jana II w Wilanowie.
Drobek, K., Trochomowicz, M. (2021). Wykorzystanie i funkcjonowanie ruin zamkowych w Iłży. TEKA Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych Oddział Polskiej Akademii Nauk w Lublinie, 2, 45‒54. DOI: https://doi.org/10.35784/teka.2808
Eco, U. (2008). Dzieło otwarte: Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych. Warszawa: W.A.B.
Feilden, B. M., Jokilehto, J. (1998). Management guidelines for world cultural heritage sites. Rome: ICCROM – UNESCO ‒ ICOMOS.
Folga-Januszewska, D. (2020). Dzieje pojęcia muzeum i problemy współczesne – wprowadzenie do dyskusji nad nową definicją muzeum ICOM. Muzealnictwo, 61, 39‒57. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.1129
Folga-Januszewska, D. (2015). Muzeum: fenomeny i problemy. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS. DOI: https://doi.org/10.5604/04641086.1150136
Frenda, A., Soldano, S., Borlizzi, P. (2020). Ruiny: żywe dziedzictwo. Konserwacja, restauracja i rewaloryzacja. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 10, 1‒17.
Fuglewicz, S. (2022). Granice i formy ochrony zamków. Problem ochrony i zagospodarowania fortyfikacji ziemnych (referat wygłoszony podczas międzynarodowej konferencji pt. „Średniowieczne i nowożytne zamki – granice i formy ochrony w XXI wieku”, 28‒29.10.2022 r., Malbork). Malbork.
Gołembnik, A. (1998). Zasady eksploracji i dokumentacji wielowarstwowych stanowisk archeologicznych w miastach. W: Z. Kobyliński (red.), Ewidencja, eksploracja i dokumentacja w praktyce konserwatorstwa archeologicznego (s. 73‒104) (Zeszyty Generalnego Konserwatora Zabytków. Archeologia). Warszawa: Wydawnictwo WNT.
Gołembnik, A. (1999). Praktyka wykopaliskowa badań ratowniczych na stanowiskach wielowarstwowych w obrębie zabytkowych miast. W: Z. Kobyliński (red.), Metodyka ratowniczych badań archeologicznych (s. 153‒239). Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Gołembnik, A. (2001). Organizacja badań i podstawowe założenia metodyczne. W: A. Gołembnik (red.), Badania archeologiczne terenu przyszłego Centrum Dominikańskiego w Gdańsku. Sezon 2000 (s. 37‒90). Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytet Warszawski.
Gyurkovich, M. (2016). Współczesne kierunki kształtowania architektury wystawienniczej (praca doktorska wykonana na Politechnice Poznańskiej pod kierunkiem prof. Wojciecha Bonenberga). Poznań: Politechnika Poznańska.
Kadłuczka, A. (1999). Możliwości ekspozycyjne reliktów architektury na stanowiskach archeologicznych. W: Z. Kobyliński (red.), Metodyka badań archeologiczno-architektonicznych (s. 197‒205). Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Kadłuczka, A. (2018). Muzealizacja przestrzeni publicznej jako forma obecności dziedzictwa kulturowego we współczesnym społeczeństwie. Budownictwo i Architektura, 17(1), 29‒40. DOI: https://doi.org/10.24358/Bud-Arch_18_171_04
Kajzer, L., Kołodziejski, S., Salm, J. (2007). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Karta ds. Interpretacji i Prezentacji Miejsc Dziedzictwa Kulturowego / Charter on the Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites – ICOMOS (2008). Québeck, Canada.
Karta ochrony historycznych ruin /zasady ochrony historycznych ruin ‒ przyjęta Uchwałą Walnego Zgromadzenia Członków PKN ICOMOS w dniu 4 grudnia 2012 r., PKN ICOMOS, 2012. Warszawa.
Karta Wenecka. Postanowienia i uchwały II Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników Zabytków w Wenecji w 1964 r. Dokument 1 Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych, 1964. Wenecja ‒ Włochy.
Karta zielona. Zamek Iłża (1966a) [archiwum NID].
Karta zielona. Ruiny zamku – baszta Iłża (1966b) [archiwum NID]
Klimek, B., Trochonowicz, M. (2012). Zabezpieczenie lica murów obiektów zachowanych w formie trwałej ruiny – przegląd problematyki. W: B. Szmygin, P. Molski (red.), Zamki w ruinie – zasady postępowania (s. 129‒138). Warszawa – Lublin: Politechnika Lubelska, PKN ICOMOS.
Kobyliński, Z. (2016). Problemy konserwacji zapobiegawczej reliktów archeologiczno-architektonicznych. W: Z. Kobyliński (red.), Teoria i praktyka prezentacji reliktów archeologiczno-architektonicznych (s. 7‒47). Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej.
Kocańda, P. (2016). Ruiny zamków jako przykład obiektów muzealnych na „wolnym powietrzu”. Wstęp do problematyki i historia zainteresowań do 1941 roku. Młoda Muzeologia, 1(34‒46) ‒ DOI: 10.15584/mm.2016.1 DOI: https://doi.org/10.15584/mm.2016.1.5
Kudła, A., Medeksza, S., Stępniewska, B. (1979). Raport. Badania architektoniczno-archeologiczne zamku w Iłży. Wrocław: Instytut Historii Architektury sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska.
Le Blanc, A. (2021). Budowanie odporności: zachowywanie „ruin traumatycznych” w miastach. Przegląd Geograficzny, 93(4), 587‒603. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.4.5
Lechowicz, Z. (red.) (2015). Iłża. Zamek górny. 2015 rok. Dokumentacja z odgruzowania i badań archeologicznych. Radom ‒ Łódź [mps w archiwum Urzędu Miasta w Iłży].
Lewicki, J. (1997). Dzieje i architektura zamku w Iłży. Problematyka badawcza i konserwatorska. W: L. Kajzer (red.), Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej. Kielce 20.IX.1997 (s. 56‒86). Kielce: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.
Lewicki, J. (2009). Aktualne problemy konserwatorskie zamków biskupów krakowskich. W: M. A. Lewicka (red.), Zamki, grody, ruiny. Waloryzacja i ochrona (s. 171‒187). Warszawa ‒ Białystok: Polski Komitet Naukowy ICOMOS, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego.
Lewicki, J. (2018). Ochrona i konserwacja ruin – przemiany metod na przykładzie Mazowsza. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 6, 117‒134. DOI: https://doi.org/10.35784/odk.879
Lewicki, J. (2020). Konserwacja zabytków na Mazowszu wobec nowych wyzwań i zmian teorii konserwatorskiej. Architectus, 1(61), 99–114.
Malawska, I. (2012). Granice ruin zamkowych i granice ich otoczenia. Czy, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru zabytków nieruchomych, można określić granice przedmiotu, który chronimy? W: B. Szmygin, P. Molski (red.), Zamki w ruinie – zasady postępowania konserwatorskiego (s. 75‒81). Warszawa – Lublin: Politechnika Lubelska, PKN ICOMOS.
Makowska, B. (2003). Oświetlenie architektury historycznej. Ochrona Zabytków, 3/4, s. 61‒68.
Mączyński, D. (2006). Iluminacje zabytków – w poszukiwaniu kryteriów oceny. Wiadomości Konserwatorskie, 20, 12‒16.
Medeksza, S. (1978). Analiza architektoniczno-konserwatorska substancji zabytkowej zamku i podzamcza w Iłży [mps w archiwum. WUOZ w Radomiu]. Wrocław.
Molski, P. (2012). Pozakonserwatorskie uwarunkowania ochrony zamków w ruinie. W: B. Szmygin, P. Molski (red.), Zamki w ruinie – zasady postępowania konserwatorskiego (s. 49‒55). Warszawa ‒ Lublin: Politechnika Lubelska, Polski Komitet Narodowy ICOMOS.
Molski, P. (2020). Ruina historyczna – ingerencje i ich uwarunkowania. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 10, 47‒58. DOI: https://doi.org/10.35784/odk.2369
Mosiej-Zambrano, K. (2023). Muzealizacja obiektów zamkowych. Dziedzictwo historyczne w perspektywie współczesnej muzeologii na przykładzie prywatnych obiektów zamkowych w Polsce (rozprawa doktorska). Białystok: Uniwersytet w Białymstoku. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/handle/11320/15096 (dostęp: 01.10.2024).
Mairesse, F. (2020). Muzeum. W: A. Desvallées, F. Mairesse (red.)/ D. Folga-Januszewska (red. wyd. pol.). Słownik encyklopedyczny muzeologii (K. Bartkiewicz, D. Folga-Januszewska, tłum.) (s. 351‒412). Warszawa: Muzeum Pałac Króla Jana II w Wilanowie.
Minta-Tworzowska, D. (2012). Źródło/Ślad/Artefakt/Rzecz/Przedmiot. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (s. 137‒161). Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Misiuk, Z., Wrzosek, J., Oniszczuk, A., Sekuła, M., Sabaciński, M., Czajkowski, K. (2020). Standardy prowadzenia badań archeologicznych, cz. 2: Badania inwazyjne lądowe. Kurier Konserwatorski, 18, 9‒59.
Novotný, J., Machová, D. (2020). Tablice informacyjne i oświetlenie sceniczne jako istotne elementy prezentacji ruin. Ochrona dziedzictwa kulturowego, 10, 71‒85. https://ph.pollub.pl/index.php/odk/article/view/2433/2337
Nowak-Pieńkowska, M., Wierzbicka, A. M., Brutkowski, M. (2021). Zabytek dostępny – ograniczenia historyczne i wyzwania projektowe. Środowisko Mieszkaniowe, 37, 46–54.
Nowakowski, P. (2012). Iłża miasto kościelne. Radom: Neoflam. Opracowanie badań architektonicznych wraz z ekspertyzami technicznymi i konserwatorskimi oraz programem prac konserwatorskich ruin zamku górnego w Iłży (2019), Festgrupa sp. z o.o. Warszawa [mps w archiwum MWKZ w Warszawie].
Pawleta, M. (2016). Przeszłość we współczesności. Studium metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przeszłości społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Petrus, K. (2014). Kreacja w konserwacji: współczesne uzupełnienia architektury historycznej w świetle zapisów Karty Weneckiej. W: E. Węcławowicz-Gyurkovich (red.), Historia i współczesność w architekturze i urbanistyce, t. 3 (s. 195‒214). Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
Przygodzki, D. (2018). Od stanowiska archeologicznego do rezerwatu archeologicznego i parku archeologicznego, czyli muzealizacja archeologiczna. Wiadomości Konserwatorskie, 55, 7‒15.
Salm, J. (2011). Problematyka konserwatorska dawnego zamku biskupów krakowskich w Iłży. W: D. Kalina, R. Kubicki (red.), Iłża miasto biskupów krakowskich na tle regionu. Materiały z sesji naukowej poświęconej dziejom regionu iłżeckiego pod tytułem „Przeszłość w służbie przyszłości” (s. 127‒140). Iłża: Urząd Gminy Iłża.
Siwek, A. (2020). Historyczne ruiny – między doktryną konserwatorską a społeczną akceptacją. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 10, s. 87‒99. DOI: https://doi.org/10.35784/odk.2427
Sroczyńska, J. (2015). Modern presentation of cultural heritage – a review of selected documents. Czasopismo Techniczne. Architektura, 112(6-A), 183–196.
Sroczyńska, J., (2018). Prezentacja interpretacyjna zabytków architektury w ochronie dziedzictwa kulturowego. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
Stala, K., Kołodziejczyk, K. (2024). Comprehensive musealization of archaeological and architectural heritage on the example of Wiślica’. Space & Form | Przestrzeń i Forma, 57, 125‒144. http://doi. org/10.21005/pif.2024.57.B-07 DOI: https://doi.org/10.21005/pif.2024.57.B-07
Szmygin, B. (2012). Historyczne ruiny średniowiecznych zamków w Polsce – ocena stanu zasobu i prac konserwatorskich. W: B. Szmygin, P. Molski (red.), Zamki w ruinie: zasady postępowania konserwatorskiego (s. 27‒36). Warszawa ‒ Lublin: Politechnika Lubelska, PKN ICOMOS.
Szmygin, B. (2018). Ochrona zabytkowych ruin ‒ założenia do teorii i praktyki /Protection of historic ruins ‒ objectives for theory and practice (Historyczne ruiny – ochrona, użytkowanie, zarządzanie / Historic ruins – protection, use, management). Ochrona Dziedzictwa Kulturowego / Protection of Cultural Heritage, 6, 191–200. DOI: https://doi.org/10.35784/odk.885
Szmygin, B. (2022). Dostępność architektoniczna obiektów zabytkowych dla osób ze szczególnymi potrzebami. Lublin: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej.
Szmygin, B. (red.) (2006). Trwała ruina II. Problemy utrzymania i adaptacji. Ochrona, konserwacja i adaptacja zabytkowych murów. Lublin – Warszawa: Politechnika Lubelska.
Tajchman, J. (2012). Na czym polega metoda ochrony, konserwacji i zagospodarowania ruin zamkowych. W: B. Szmygin, P. Molski (red.), Zamki w ruinie – zasady postępowania konserwatorskiego(s. 9‒25). Warszawa – Lublin: Politechnika Lubelska, PKN ICOMOS. https://bc.pollub.pl/Content/994/PDF/zamki.pdf
Witwicki, M. (2006). Aktualne problemy iluminacji obiektów zabytkowych. Wiadomości Konserwatorskie, 20, s. 5‒11.
Wysocki, J. (1999). Uwagi o problemie uczytelnienia reliktów architektonicznych. W: Z. Kobyliński (red.), Metodyka badań archeologiczno-architektonicznych (s. 187‒195). Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.
Zapłata, R. (2013). Nieinwazyjne metody w badaniu i dokumentacji dziedzictwa kulturowego: aspekty skanowania laserowego w badaniach archeologicznych i architektonicznych. Warszawa: Fundacja Hereditas.
Zapłata, R. (2016). Autentyzm zabytkowej architektury i palimpsest w przestrzeni historycznej – nowe media a prezentacja dziedzictwa kulturowego. Architectus, 1(45), 97‒14.
Zapłata, R. (2022a). Bieżące prace na zamku – wprowadzenie. Od koncepcji, przez badania i projekt, po realizację. Iłża. https://zamek.ilza.pl/2022/04/04/biezace-prace-na-zamku-wprowadzenie-od-koncepcji-przez-badania-i-projekt-po-realizacje
Zapłata, R. (2022b). Udostępnienie zamku biskupów krakowskich w Iłży dla ruchu turystycznego. Iłża. https://zamek.ilza.pl/2022/06/15/udostepnienie-zamku-biskupow-krakowskich-w-ilzy-dla-ruchu-turystycznego/
Zapłata, R. (2022c). Raport końcowy. Badania geofizyczne wzgórza zamkowego w Iłży (red. R. Zapłata). Warszawa: Fundacja Hereditas [mps w archiwum MWKZ w Warszawie].
Zapłata, R. (2023) Raport końcowy. Badania geofizyczne części wzgórza zamkowego w Iłży (red. R. Zapłata). Warszawa: Fundacja Hereditas [mps w archiwum MWKZ w Warszawie].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Rafał Zapłata
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.