Słowa kluczowe
the history of astronomy
the telescope
Polish literature
the popularization of science
academic literature
Jak cytować
Abstrakt
The telescope played a crucial role in the modern scientific revolution and occupied a significant place in Baroque culture. Interest in the telescope has been confirmed by Polish literary sources and writings, including scientific treatises and compendia of knowledge. Telescopes are the subject of works on the popularization of science written in the scientia curiosa convention. Reflections on the telescope appear in the context of deliberations on the world system, on the possibility of the existence of life forms on the Moon and other celestial bodies, and in the context of polemic against Aristotelian cosmology. The telescope is an element of religious deliberations concerning eschatology and those focused on astronomy, whose aspiration to get to know the universe is motivated by secular curiosity. The matter of conducting observations of the sky with the use of the telescope has turned into a comedy show, in a satirical way relating to the practice of astrology.
Bibliografia
Backvis Claude (1993), Renesans i barok w Polsce. Studia o kulturze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bargieł Franciszek (1986), Wojciech Tylkowski i jego „Philosophia curiosa” z 1669 r., Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków.
Barycz Henryk (1954), Dzieło literackie Jana Brożka, „Pamiętnik Literacki” 1954, z. 1, s. 61-90.
Bacon Francis (1995), „Nowa Atlantyda” i z „Wielkiej Odnowy”, przeł. Wiktor Kornatowski, Jan Wikarjak, Wydawnictwo Afla, Warszawa.
Bennett James A. (2007), Teleskop w XVII wieku, w: Historia astronomii, red. Michael Hoskin, przeł. Jarosław Włodarczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Bergerac Cyrano de (1956), Tamten świat, przeł. Julian Rogoziński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Bieńkowska Barbara (1971), Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Bieńkowski Tadeusz (1987), Polscy przedstawiciele „scientia curiosa”, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1987, s. 5-34.
Bieńkowski Tadeusz, Jerzy Dobrzycki (1998), Staropolski świat nauki. Uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa.
Birkowski Fabian (2012), Kazania o naukach tajemnych, oprac. Jerzy Kroczak, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
Brożek Jan (1956), Wybór pism, t. 1, oprac. Henryk Barycz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Bucciantini Massimo, Camerota Michele, Giudice Franco (2015), Galileo’s Telescope. A Eurepean Story, translated by Catherine Bolton, Harvard University Press Cambridge, Massachusetts [Stany Zjednoczone].
Bystrzonowski Wojciech (1749), Informacyja matematyczna rozumnie ciekawego Polaka, Lublin.
Curtius Ernst Robert (1997), Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przeł. Andrzej Borowski, Universitas, Kraków.
Chmielowski Benedykt (2015), Nowe Ateny, Umbry objaśnione, oprac. Jerzy Kroczak, Jacek Sokolski, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
Dacka-Górzyńska Iwona M., Partyka Joanna, red. (2009), Staropolskie kompendia wiedzy, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Dobrzycki Jerzy (1998), Święty Jerzy gra na skrzypkach, czyli krakowski spór o podstawy i metodę nauki w XVII wieku, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1998, s. 73-80.
Drużbacka Elżbieta (2002), Wybór poezji, oprac. Jakub Niedźwiedź, Universitas, Kraków.
Dzienis Hanna (2011), Chluba Gdańska, w: Jan Heweliusz, red. Maria Pelczar, Jarosław Włodarczyk, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Radom, s. 35-81.
Eco Umberto (2009), Szaleństwo katalogowania, przeł. Tomasz Kwiecień, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Fantoli Annibale (2002), Galileusz. Po stronie kopernikanizmu i po stronie Kościoła, przeł. Tadeusz Sierotowicz, Biblos, Tarnów.
Fontenelle [Bernard de] (1961), Rozmowy zmarłych, przeł. Juliusz German, Czytelnik, Warszawa.
Galilei Galileo (1962), Dialog o dwu najważniejszych układach świata: Ptolemeuszowym i Kopernikowym, przeł. Edward Ligocki przy współudziale Krystyny Giustiniani-Kępińskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Galilei Galileo (2010), Sidereus nuncius, przeł. Artur Pacewicz, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
Gostyńska Dorota (1991), Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Hanusiewicz Mirosława (1998), Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin.
Hanusiewicz Mirosława (2004), Pięć stopni miłości. O wyobraźni erotycznej w polskiej poezji barokowej, Semper, Warszawa.
Hayden Judy A., red. (2016), Literature in the Age of Celestial Discovery. From Copernicus to Flamsteed, Palgrave MacMillan, New York [Stany Zjednoczone].
Helden van Albert, Dupré Sven, Gent van Rob, Zuidervaart Huib, red. (2010), The Origins of the Telescope, KNAW Press, Amsterdam [Holandia].
Heweliusz Jan (1977), Opis Księżyca, przeł. Tadeusz Włodarczyk, w: Filozofia i myśl społeczna XVII wieku, t. 2, oprac. Zbigniew Ogonowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 176-186.
Jabłonowski Jan Stanisław (2013), Skrupuł bez skrupułu w Polsce, oprac. Bartosz Awianowicz, Jarosław Poraziński, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Jasiński Maciej (2013), The Inhabitants of the Moon in Hevelius’s “Selenographia”, w: Johannes Hevelius and His World. Astronomer, Cartographer, Philosopher and Correspondent, red. Richard L. Kremer, Jarosław Włodarczyk, Instytut Historii Nauki PAN, Warsaw, s. 61-67.
Kochowski Wespazjan (1674), Niepróżnujące próżnowanie ojczystym rymem na lyrica i epigrammata polskie rozdzielone i wydane, Kraków.
Kochowski Wespazjan (1681), Ogród panieński pod sznur Pisma Świętego, doktorów kościelnych, kaznodziejów prawowiernych wymierzony, Kraków.
Kołos Anna (2015), Sceptycyzm w literaturze polskiego baroku, [online] praca doktorska WFPiK UAM Poznań, [dostęp: 27 stycznia 2017], http://hdl.handle.net/10593/13869.
Korczyński Adam (2000), Wizerunk złocistej przyjaźnią zdrady, wyd. Radosław Grześkowiak, Instytut Badań Literackich – Pro Cultura Litteraria, Warszawa.
Kotarski Edmund (1993), Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku, Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego, Gdańsk.
Kotarski Edmund (1987), „Hevelius Columbus coeli”, w: Kultura polska a kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Maria Bogucka, Jerzy Kowecki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 170-188.
Kowzan Jacek (2014), Prudencja, luneta i rzeczy ostateczne. Wokół „Emblematu 96” Zbigniewa Morsztyna, „Terminus” 2014, z. 3, s. 323-350.
Koyré Alexandre (1998), Od zamkniętego świata do nieskończonego wszechświata, przeł. Ola i Wojciech Kubińscy, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Kuhn Thomas S. (2006), Przewrót kopernikański. Astronomia planetarna w dziejach myśli Zachodu, przeł. Stefan Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Lisiak Bogdan (2005), Adam Adamandy Kochański (1631-1700). Studium z dziejów filozofii i nauki w Polsce XVII wieku, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Lovejoy Arthur O. (1999), Wielki łańcuch bytu. Studium z dziejów idei, przeł. ArturPrzybysławski, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Lubomirski Stanisław Herakliusz (1963), Komedyja Lopesa, w: Dramaty staropolskie. Antologia, t. 5, oprac. Julian Lewański, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Lubomirski Stanisław Herakliusz (1916), O znikomości rad, przeł. Antoni Marylski, Skład Główny Gebethner i Wolff, Warszawa.
Lubomirski Stanisław Herakliusz (2006), Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. Justyna Dąbkowska-Kujko, Instytut Badań Literackich – Pro Cultura Litteraria, Warszawa.
Malapert Karol (1633), Austriaca Sidera heliocyclia astronomicis hypotesibus illigata, Duaci [Douai].
Marino Giambattista, Anonim (1993), Adon, t. 1, wyd. Luigi Marinelli, Krzysztof Mrowcewicz, Tor Vergata, Wydawnictwo IBL, Roma-Warszawa [Włochy- Polska].
Mendel Maria, Włodarski Józef, red. (2013), Jan Heweliusz i kultura heweliuszowska. „Utilitas et delectatio”, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Mieleszko Mikołaj (2010), Emblematy, oprac. Radosław Grześkowiak, Jakub Niedźwiedź, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
Milton John (1986), Raj utracony, przeł. Maciej Słomczyński, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Molier (1988), Dzieła, t. 3, przeł. Tadeusz Żeleński (Boy), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Morsztyn Zbigniew (2001), Emblemata, oprac. Janusz i Paulina Pelcowie, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
North John (1997), Historia astronomii i kosmologii, przeł. Tamara Dworak, Tadeusz Dworak, Książnica, Katowice.
Pomian Krzysztof (1996), Zbieracze i osobliwości. Paryż, Wenecja XVI-XVIII wiek, przeł. Andrzej Pieńkos, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Przypkowski Tadeusz (1960), Astronomia w Kaliszu, w: Osiemnaście wieków Kalisza, t. 1, red. Aleksander Gieysztor, Wydawnictwo Poznańskie, Kalisz.
Przypkowski Tadeusz (1975), Astronomia w Polsce w pierwszej połowie XVII wieku, w: Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. Eugeniusz Rybka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Raubo Grzegorz (2011), „Ludzie się na górne zapatrują obroty”. Astronomiczne konteksty literatury polskiego baroku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Roskal Zenon E. (2008), „Proteus caelestis” XVII-wiecznej astronomii, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. Stanisław Janeczek, Wydawnictwo KUL, Lublin, s. 407-422.
Rosa Mario (2001), Mniszka, przeł. Monika Gurguł, w zbiorze: Człowiek baroku, red. Rosario Villari, Volumen, Warszawa, s. 239-286.
Roszkowska Wanda (1971), Stanisława Herakliusza Lubomirskiego „Lopes cum omnibus suis adiunctis”. Problemy rodzimej tradycji literackiej, w: O dawnym dramacie i teatrze. Studia do syntezy, red. Wanda Roszkowska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 184-230.
Roszkowska Wanda (1960), Włoski rodowód komedii S. H. Lubomirskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Rybka Przemysław (1987), Instrumentarium astronomiczne Jana Heweliusza (geneza i rozwój konstrukcji), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Shapin Steven (2000), Rewolucja naukowa, przeł. Stefan Amsterdamski, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Sierotowicz Tadeusz (2013), O położeniu plam słonecznych. Literatura, dialektyka, retoryka, filozofia i astronomia w „Istoria e dimonstrazioni intorno alle macchie solari” Galileusza wraz z tłumaczeniem dzieła, Biblos, Tarnów.
Smogulecki [ Jan] Mikołaj (1626), Sol illustratus ac propognatus. Friburgi Brisgoviae.
Słownik polszczyzny XVI wieku (1967), t. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Słownik polszczyzny XVI wieku (1972), t. 6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Stasiewicz Krystyna (2016), W kręgu polityki i literatury. Źródła i studia o Stanisławie Herakliuszu Lubomirskim, Pracownia Wydawnicza EISet, Olsztyn.
Stasiewicz Krystyna (2001), Zmysłowa i elokwentna prowincjuszka na staropolskim Parnasie. Rzecz o Elżbiecie Drużbackiej i nie tylko…, Littera, Olsztyn.
Targosz Karolina (1975), Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Targosz Karolina (1979), Jan Heweliusz, uczony-artysta, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Targosz Karolina (1991), Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Targosz Karolina (1997), Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Retro-Art, Warszawa.
Targosz Karolina (2003), Polski wątek w życiu i sprawie Galileusza „Galileo Galilei e il mondo polacco” Bronisława Bilińskiego (1969) z uzupełnieniami, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2003, s. 45-90.
Targosz Karolina (2011), Symbioza nauki i sztuki w dziele Jana Heweliusza, w: Jan Heweliusz, red. Maria Pelczar, Jarosław Włodarczyk, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Radom, s. 97-165.
Tesauro Emmanuele (1999), Luneta Arystotelesowska, przeł. Wanda Nowicka, w: Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze – Renesans – Barok, oprac. Maria Cytowska, Tersesa Michałowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 453-466.
Tylkowski Wojciech (1692), Uczone rozmowy wszystkę w sobie prawie zawierające filozofiją, Warszawa.
Waniakowa Jadwiga (2003), Polska naukowa terminologia astronomiczna, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków.
Witczak Agnieszka (2013), Iohannes Petrus Titius. Wiersze okolicznościowe dedykowane Heweliuszowi, w: Jan Heweliusz i kultura heweliuszowska. „Utilitas et delectatio”, red. Maria Mendel, Józef Włodarski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 129-145.
Włodarczyk Jarosław (2005), Księżyc w nauce XVII wieku. Libracja: od astronomii do fizyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Włodarczyk Jarosław (2011), Księżyc Jana Heweliusza, w: Jan Heweliusz, red. Maria Pelczar, Jarosław Włodarczyk, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Radom.
Włodarczyk Jarosław (2012), Księżyc w nauce i kulturze Zachodu, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Wróblewski Andrzej (1980), Gwiazdy Medycejskie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1980, nr 3, s. 461-480.
Zieliński Siegfried (2010), Archeologia mediów. O głębokim czasie technicznie zapośredniczonego słuchania i widzenia, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Zoomers Henk (2010), The Netherlands, Siam and the telescope. The first Asian encounter with a Dutch invention, w: The Origins of the Telescope, red. Albert van Helden, Sven Dupré, Rob van Gent, Huib Zuidervaart, KNAW Press, Amsterdam [Holandia], s. 301-320.
Żmudzka-Brodnicka Monika (2013), „Atlas uczonego świata” – o poezji ku czci Jana Heweliusza, w: Jan Heweliusz i kultura heweliuszowska. „Utilitas et delectatio”, red. Maria Mendel, Józef Włodarski (2013), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 121-128.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).