Słowa kluczowe
Shoah
postcatastrophism
postmemory
comic book
graphic novel
discourse
nationalism
anti-Semitism
Poles
Jews
Maus
war
collective memory
Jak cytować
Abstrakt
Since the publication of two comic books entitled Maus by Art Spiegelman, the comics about the Holocaust became a separate category of graphic stories referring to history. The appearance of albums by Spiegelman may also be treated as a certain caesura on the Polish market of comics. Until that time, no Polish author of comic strips had even tried to come to grips with the topic of the Holocaust; even today they would rather avoid this topic. Taking no account of the reasons behind such abandonment, it is worth noting that Polish authors clearly gave ground to the creators from the West who, with mixed success, filled in this significant gap and their comics were later translated into Polish. The main purpose of the article is to show a panorama of comic books by Polish and Western authors, which have been published in Poland until now and, in various ways, touch upon the question of the Holocaust, thus becoming a part of a postcatastrophic discourse. The aim of the undertaken considerations is not solely the creation of the inventory but also a fragmentary but critical analysis of the contents of the mentioned comic strips.Bibliografia
Anessi Thomas (2011), Komiks w cieniu Zagłady, „Zeszyty Komiksowe”, nr 2, s. 113-117.
Bikont Anna (2008), Dolary skupuję, koty przechowuję [rozmowa z B. Engelking], „Gazeta Wyborcza”, 16 lutego, s. 16.
Bojarska Katarzyna (2006), Komiksem w historię, „Zagłada Żydów. Studia i materiały”, nr 2, s. 385-392.
Borowski Jacek (2001), Komiks o Holocauście, „Wprost”, nr 16, s. 122-123.
Brodzka-Wald Alina, Krawczyńska Dorota, Leociak Jacek, red. (2000), Literatura polska wobec Zagłady, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa.
Brzezińska Anna (2014), Jeremie Dres: Auschwitz to nie wieża Eiffla, „Wysokie Obcasy” [dodatek do „Gazety Wyborczej”], 15 lutego, s. 6.
Buryła Sławomir, Krawczyńska Dorota, Leociak Jacek, red. (2012), Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968), Fundacja Akademia Humanistyczna, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa.
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi (2015), [dostęp: 10 kwietnia 2015], http://www.centrumdialogu.com/pl/wydarzenia/1349-centrum-dialogu-na-salonie-ciekawej-ksiki.
Czaja Justyna (2010), Historia Polski w komiksowych kadrach, Wydawnictwo PTPN, Poznań.
Czubaj Mariusz (2001), Zagłada, myszy, świnie, „Polityka”, nr 17.
Dałek Jerzy, Świebocka Teresa, Grabowski Tadeusz (1989), Cierpienie i nadzieja. Twórczość plastyczna więźniów obozu oświęcimskiego, Państwowe Muzeum w Oświęcimiu, Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice.
Didi-Huberman Georges (2008), Obrazy mimo wszystko, Universitas, Kraków.
Drenda Olga (2014), Po prostu rysowałam. Rozmowa z Rutu Modan [dostęp: 20 września 2014], http://www.dwutygodnik.com/artykul/5266-po-prostu-rysowalam.html.
Dres Jérémie (2013), Nie pojedziemy zobaczyć Auschwitz, MF Studio, Warszawa.
Drozdowski Wacław (1946), Wicek i Wacek (w czasie okupacji), „Express Ilustrowany”, nr 2 i nn.
Dunin Kinga (2001), Polskie świnie, „Res Publica Nowa”, nr 154, s. 63.
Episodes from Auschwitz a historical reconstruction (2014), [dostęp: 16 listopada 2014], http://episodesfromauschwitz.pl/pl/prasa.html.
Franzblau Wojciech, Nowakowski Marcin (2003), Jej oczy, w: Wrzesień. Wojna narysowana. Antologia komiksu polskiego, red. Tomasz Kołodziejczak, Egmont, Warszawa, s. 50-58.
Frąckiewicz Sebastian (2006), Komiks w polskiej komunikacji społecznej po 1989 roku, [dostęp: 10 września 2014] http://www.zeszytykomiksowe.org/skladnica/frackiewicz2006.pdf.
Frąckiewicz Sebastian (2011), Baba nie narysuje bomby [dostęp: 15 września 2014], http://tygodnik.onet.pl/kultura/baba-nienarysuje-bomby/4yexh.
Frąckiewicz Sebastian (2012), Wyjście z getta. Rozmowy o kulturze komiksowej w Polsce, Stowarzyszenie 40000 Malarzy, Warszawa.
Gajewska Grażyna (2005), „Opowiedz mi o Auschwitz”. Świadectwo i pamięć w komiksie „Maus: opowieść ocalałego” Arta Spiegelmana, w: Holocaust w sieci dyskursów, red. Aleksandra Boroń, Grażyna Gajewska, Wydawnictwo Fundacji Collegium Europaeum Gnesnense, Gniezno.
Gajewska Grażyna (2011), Postpamięć jako marzenie senne – „Achtung Zelig! Druga wojna” Krzysztofa Gawronkiewicza i Krystiana Rosenberga, w: KOntekstowy MIKS. Przez opowieści graficzne do analiz kultury współczesnej, red. Grażyna Gajewska, Rafał Wójcik, Wydawnictwo PTPN, Poznań, s. 221-239.
Gawronkiewicz Krzysztof, Rosenberg Krystian (2004), Achtung Zelig!. Druga wojna, Zin Zin Press, Poznań.
Geis Deborah R., red. (2003), Considering Maus: Approaches to Art Spiegelman’s “Survivor’s Tale” of the Holocaust, University of Alabama Press, Tuscaloosa.
Herman Marcin (2003), Wizja wojny nieprawdziwej. O powstawaniu komiksu „Achtung Zelig!” i przyszłości rozmawiamy z Krzysztofem Gawronkiewiczem [dostęp: 18 września 2014], http://esensja.stopklatka.pl/magazyn/2003/09/iso/10_46.html.
Hirsh Marianne (1997), Family Frames: Photography, Narrative and Postmemory, Harvard University Press, Cambridge.
Janicka Elżbieta, Żukowski Tomasz (2013), Przemoc filosemicka, w: PL: tożsamość wyobrażona, red. Joanna Tokarska-Bakir, Czarna Owca, Warszawa, s. 32-82.
Jarzębski Jerzy (2011), Myszy i inne zwierzęta, „Tygodnik Powszechny”, nr 20, s. 12.
Jedlińska Eleonora (2001), Sztuka po Holocauście, Tygiel Kultury, Łódź.
Keff Bożena (2008), Utwór o Matce i Ojczyźnie, Korporacja ha!art, Kraków.
Kołodziejczak Tomasz, red. (2003), Wrzesień. Wojna narysowana. Antologia komiksu polskiego, Egmont, Warszawa.
Kompot. Polsko-izraelski album komiksowy (2008), Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa.
Kowalski Piotr (2003), Blok nr 7, w: Wrzesień. Wojna narysowana. Antologia komiksu polskiego, red. Tomasz Kołodziejczak, Egmont, Warszawa, s. 67-94.
Kubert Joe (2006), Josel. 19 kwietnia 1943. Opowieść o powstaniu w warszawskim getcie, Egmont Polska, Warszawa.
Kupiec Jolanta (2003), Cóż po nas pozostanie…?: Życie i twórczość więźnia obozu Auschwitz-Birkenau Mieczysława Kościelniaka, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim.
Leśniewicz Kacper (2015), Rozum w Polsce wysiada, rozmowa z J. T. Bakir
[dostęp: 20 kwietnia 2015], http://wiadomosci.onet.pl/prasa/joanna-tokarska-bakir-rozum-w-polsce-wysiada/q9s9y.
LaCapra Dominick (2009), Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna, Universitas, Kraków.
Langer Lawrence L. (2004), Dwa głosy: Cynthia Ozick i Art Spiegelman, „Literatura na Świecie”, nr 1-2, s. 95-105.
Lemelman Martin (2013), Córka Mendla, Wydawnictwo Komiksowe, Warszawa.
Łysak Tomasz (2005), Autobiografia (auto)biografii. „Maus” Arta Spiegelmana, w: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie?, red. Michał Głowiński, Katarzyna Chmielewska, Katarzyna Makaruk, Alina Molisak, Tomasz Żukowski, Universitas, Kraków.
Mąka-Malatyńska Katarzyna (2012), Widok z tej strony. Przedstawienia Holocaustu w polskim filmie, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Modan Rutu (2013), Zaduszki, Kultura Gniewu, Warszawa.
Najgorsze komiksy roku 2009 (2010), [dostęp: 15 listopada 2014], http://komiks.wp.pl/img,16126205,gid,16126199,title,Najgorszekomiksy-roku-2009,tpl,4,galeria.html?ticaid=1137ff.
Nie pojedziemy zobaczyć Auschwitz (2013), [dostęp: 20 listopada 2014], http://dybuk.wordpress.com/2013/11/26/nie-pojedziemyzobaczyc-auschwitz/.
Niziołek Grzegorz (2013), Polski Teatr Zagłady, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Niziołek Mariusz (2014), Podróże do Polski, [dostęp: 20 września 2014], http://popmoderna.pl/podroze-do-polski-jeremie-dres-niepojedziemy-zobaczyc-auschwitz/.
„Obcy i niemili”. Antysemickie rysunki z prasy polskiej 191-1939 (2013), [Katalog wystawy], Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa.
Opowieść o Żydach i Polakach została nagrodzona komiksowym Oskarem (2014), [dostęp: 10 kwietnia 2015], http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1187749,Opowiesc-o-Zydach-i-Polakach-zostalanagrodzona-komiksowym-Oscarem.
Ozick Cynthia (2004), Prawa historii i prawa wyobraźni, „Literatura na Świecie”, nr 1-2.
Pinderska-Lech Jadwiga, Mensfelt Jarosław, red. (2009), Bajki z Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim.
Powalisz Monika, red. (2011), Złote pszczoły. Żydzi międzywojennej Warszawy. Antologia komiksów, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Warszawa.
Preizner Joanna (2012), Kamienie na macewie. Holokaust w polskim kinie, Wydawnictwo Austeria, Kraków–Budapeszt.
Presl Nicolas (2013), Fabryka, Lokator, Kraków.
Pstrągowski Tomasz (2014), Wywiad z Rutu Modan [dostęp: 20 września 2014] http://komiks.wp.pl/title,Wywiad-z-Rutu-Modan,tpl,1,wid,16642684,wiadomosc.html.
Recenzja „Nie pojedziemy zobaczyć Auschwitz” Jeremie Dres (2013), [dostęp: 20 listopada 2014], http://ksiazki.onet.pl/recenzje/recenzja-nie-pojedziemy-zobaczyc-auschwitz-jeremie-dres/pp1b1.
Ringelblum Emanuel (1988), Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej, Czytelnik, Warszawa.
Rutu Modan, Zaduszki (2014), [dostęp: 20 listopada 2014], http://maszynadoczytania.wordpress.com/2014/01/20/rutumodan-
zaduszki/.
Rypson Piotr (2001), Mysz zdobywa Pulitzera, „Przekrój”, nr 14, s. 10-15.
Sfar Joann (2009), Klezmerzy. Podbój wschodu, Kultura Gniewu, Warszawa.
Sieradzka Agnieszka, oprac. (2011), Szkicownik z Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim.
Struk Janina (2007), Holokaust w fotografiach. Interpretacje dowodów, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Sturm James (2010), Market Day, Drawn & Quarterly, Montreal.
Szpak Marceli [właśc. Marcin Wróbel] (2014), W poniedziałek Treblinka, we wtorek Majdanek, [dostęp: 20 września 2014], http://www.dwutygodnik.com/artykul/5173-w-poniedzialektreblinka-we-wtorek-majdanek.html.
Tkaczyk Witold (2001), Pozew przeciwko wydawcy „Mausa”, „AQQ”, nr 3, s. 11.
Topolski Jerzy (1998), Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Rytm, Warszawa.
Witek Joseph (1989), Books as History: The Narrative Art. Of Jack Jackson, Art Spiegelman and Harvey Pekar, Jackson MS, London.
Young James E. (2002), Art Spiegelman’s “Maus” and the After-Images of History, w: At Memory’s Edge, After-Images of the Holocaust in Contemporary Art and Architecture, Yale University Press, New Haven–London, s. 12-41.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).