Słowa kluczowe
degradacja
zanikające wsie
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie zjawiska depopulacji na pograniczu polsko-czeskim, na przykładzie południowej części województwa dolnośląskiego i opol- skiego. Artykuł ma charakter przeglądowy, oparty na studiach literaturowych i dotych- czasowych badaniach autorów w tym zakresie tematycznym. Omówiono przyczyny i fazy depopulacji w kontekście historycznym, wskazano na przestrzenne zróżnicowanie jej wielkości oraz skutki przestrzenno-funkcjonalne i krajobrazowe, m.in. zanikanie zabudo- wy i całych jednostek osadniczych. Ponadto przedyskutowano możliwości zapobiegania negatywnym skutkom depopulacji na pograniczu polsko-czeskim.
Bibliografia
Arcelus F.J., Arocena P., Cabasés F., Pascual P. 2015. On the cost-efficiency of service delivery in small municipalities. Regional studies, 49(9), s. 1469–1480.
Bański J. 2008. Wiejskie obszary problemów demograficznych. [W:] Wybrane zagadnienia systemów informacji przestrzennej i obszarów problemowych rolnictwa w Polsce. Studia i Raporty IUNG-PIB, 12: 93–102.
Bański J., Wesołowska M. 2020. Disappearing villages in Poland – selected socioeconomic processes and spatial phenomena. European Countryside, 12(2): 221–241.
Bański J., Wesołowska M., Łoboda K. 2020. Wsie zanikające – identyfikacja i analiza wybranych cech społeczno-ekonomicznych. Przegląd Geograficzny, 92(2).
Beetz S., Huning S., Plieninger T. 2008. Landscapes of peripherisation in North-Eastern Germany’s countryside: New challenges for planning theory and practice. International Planning Studies, 13: 295–310.
Chachaj J. 1978. Problem wsi zanikającej. Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, B, 2: 119–123.
Chiodo E., Adriani H.L., Navarro F.P., Salvatore R. 2019. Collaborative processes and collective impact in tourist rural villages – insights from a comparative analysis between Argentinian and Italian cases. Sustainability, 11(2): 432.
Ciok S. 1991. Sudety. Obszar problemowy. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1236, 51.
Ciok S. 1995. Zmiany ludnościowe i osadnicze w Sudetach. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1730, B, 12: 51–64.
Cymanow P. 2018. Ekonomiczno-społeczne następstwa migracji na obszarach górskich na przykładzie Karpat Polskich. Difin, Warszawa.
Czarnecki A. 2014. Economically detached? Second home owners and the local community in Poland. Tourism Review International, 18(3): 153–166.
Czarnecki A. 2018. Going local? Linking and integrating second-home owners with the community’s economy: A comparative study between Finnish and Polish second-home owners. Peter Lang Publishing, Frankfurt am Main.
Dangschat J.S. 2009. Space Matters – marginalization and its places. International Journal of Urban and Regional Research, 33,3: 835–840.
Dereń A. 2014. Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem. Tygodnik Prudnicki 2 (8.01.2014).
Drobek W., Heffner K. 1992. Infrastrukturalne i funkcjonalne czynniki przemian w wiejskiej sieci osadniczej Śląska Opolskiego. Instytut Śląski w Opolu, Opole.
Eberhardt P. 1989. Regiony wyludniające się w Polsce. Prace Geograficzne, 148.
Fischer-Tahir A., Naumann M. 2013. Peripheralization as the Social Production of Spatial Dependencies and Injustice. [W:] A. Fischer-Tahir, M. Naumann (red.), Peripheralization: The Making of Spatial Dependencies and Social Injustice. Springer VS, Berlin, s. 9–26.
Gawryszewski A. 1989. Wiejskie obszary wyludniające się, 1961–1985. [W:] P. Korcelli, A. Gawrysiak (red.), Współczesne przemiany regionalnych systemów osadniczych w Polsce. Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 152: 91–106.
Getterowa H. 1949. Wyludnianie się powiatu bystrzyckiego za czasów niemieckich. Rocznik Kłodzki, 2: 122–129.
Gorzelak G. 2000. Zewnętrzna interwencja jako czynnik rozwoju lokalnego (na przykładzie Programu Inicjatyw Lokalnych). Studia Regionalne i Lokalne, 3(3): 99–120.
Heffner K. 1990. Przebieg procesów depopulacyjnych na Opolszczyźnie. [W:] K. Heffner (red.), Procesy wyludniania się wsi w regionie opolskim. Instytut Śląski, Opole, s. 7–50.
Heffner K. 1997. Wielofunkcyjny rozwój a sieć osiedleńcza na wsi. Jak sieć osiedleńcza warunkuje rozwój terenów wiejskich. [W:] M. Kłodziński, A. Rosner (red.), Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania i możliwości wielofunkcyjnego rozwoju wsi w Polsce, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 99–116.
Heffner K. 1998. Kluczowe problemy demograficzno-osadnicze obszarów przygranicznych Polska– Czechy. PIN Instytut Śląski w Opolu, Opole.
Heffner K. 2002. Czynniki osadnicze wpływające na potencjał rozwojowy obszarów wiejskich. [W:] A. Rosner (red.), Wiejskie obszary kumulacji barier rozwojowych. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 75–106.
Heffner K., Czarnecki A. 2015. Linking locally: second home owners and economic development of the rural community. [W:] E. Kulke, P. Dannenberg (red.), Economic development in rural areas: functional and multifunctional approaches. Ashgate Publishing Ltd., Farnham, s. 185–210.
Heffner K., Latocha A. 2020. Desolated Villages as Examples of Spatial, Economic and Social Marginalization in the Polish-Czech Borderland and Their Current Transformations. [W:] E. Nel, S. Pelc (red.), Responses to Geographical Marginality and Marginalization, Springer, Cham, s. 123–142. Jadach-Sepioło A., Zathey M. 2021. Alternative between Revitalisation of City Centres and the Rising Costs of Extensive Land Use from a Polish Perspective. Land, 10, 488 (https://doi.org/10.3390/land10050488).
Jerkiewicz A. 1983. Wybrane problemy ludnościowe i osadnicze w Sudetach. Acta Universitatis Wratislaviensis, 506, 32: 11–21.
Kociszewski J. 1983. Zasiedlanie i zagospodarowanie Dolnego Śląska w latach 1945–1949 ze szczególnym uwzględnieniem regionu sudeckiego. Monografie Śląskie PAN, 36, Ossolineum, Wrocław.
Koetter T. 2009. Innenentwicklung der Dörfer und Revitalisierung der Dorfkerne – von der Dorfe neuerung zum Dorfumbau. [W:] Dörfer ohne Menschen?! Zwischen Abriss, Umnutzung und Vitalisierung. Materialien zur Vorbereitung der 30. Bundestagung der Deutschen Landeskulturgesellschaft (DLKG) am 14. bis 16. Oktober 2009 in Würzburg. Institut für Regionalmanagement, Deutsche Landeskundegesellschaft, Sonderheft 2, Müncheberg, s. 6–27.
Kościk E. 1982. Osadnictwo wiejskie w południowych powiatach Dolnego Śląska w latach 1945– 1949. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, A, 224.
Kościk E. 1990. Osadnictwo wiejskie na Ziemi Kłodzkiej w latach 1945–1949. Acta Universitatis Wratislaviensis, 832, 53: 99–116.
Kościk J. 1990. Przemiany demograficzno-osadnicze na Ziemi Kłodzkiej w XIX w. Acta Universitatis Wratislaviensis, 832, 53: 85–98.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego do 2030 roku. 2010. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa.
Kučera Z., Chromý P. 2012. Depopulation, resettlement and landscape changes in the peripheries of the Czech borderland. [W:] A. Paniagua, R. Bryant, T. Kizos (red.), The political ecology of depopulation: inequality, landscape and people. Ceddar, Zaragoza, s. 191–213.
Kučera Z., Kučerová S. 2012. Historical geography of persistence, destruction and creation: the case of rural landscape transformations in Czechia’s resettled borderland. Historická Geografie, 38, 1: 165–184.
Kuhn M., Weck S. 2013. Peripherisierung – Ein Erklarungsansatz zur Entstehung von Peripherien. [W:] M. Bernt, H. Liebmann (red.), Peripherisierung, Stigmatisierung, Abhängigkeit? Deutsche Mittelstädte und ihr Umgang mit Peripherisierungsprozessen. Springer VS, Wiesbaden, s. 24–46.
Kutkowska B. 2006. Wspieranie rolnictwa na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) na Dolnym Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem terenów sudeckich. Acta Agraria et Silvestria, Seria Agraria, 46/1: 49–56.
Latocha, A. 2013. Wyludnione wsie w Sudetach. I co dalej? Przegląd Geograficzny, 85, 3: 323–346. Latocha A. 2016. Opuszczone wsie ziemi kłodzkiej – metodyka i stan badań. [W:] P. Nocuń, A. Przybyła-Dumin, K. Fokt (red.), Wieś zaginiona – stan i perspektywy badań. Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, Chorzów, s. 93–111.
Latocha A. 2017. Odradzanie wsi? Przemiany ludnościowo-osadnicze na ziemi kłodzkiej w okresie powojennym. Studia Obszarów Wiejskich, 48: 29–50.
Latocha A., Szymanowski M., Wieczorek M. 2018. Wyludnianie powiatu kłodzkiego – przestrzenne zróżnicowanie i uwarunkowania. Przegląd Geograficzny, 90, 2: 241–266.
Leibert T. 2013. The Peripheralization of Rural Areas in Post-Socialist Central Europe. A Case of Fragmenting Development? Lessons for Rural Hungary. [W:] A. Fischer-Tahir, M. Naumann (red.), Peripheralization: The Making of Spatial Dependencies and Social Injustice. Springer VS, Wiesbaden, s. 101–120.
Lis M. 2013. Nadgraniczne miejscowości powiatu głubczyckiego w warunkach otwartej granicy. Kalendarz Głubczycki. Urząd Miejski w Głubczycach, Głubczyce, s. 55–60.
Miszewska B. 1993. Problemy ludnościowe Sudetów. Acta Universitatis Wratislaviensis, 1343, 58: 33–56.
Miszczuk A., Wesołowska M. 2012. Demographic and settlement transformations in peripheral regions (based on the example of eastern Poland). Annales UMCS, 67, 1, sec. B: 141–151.
Niedźwiecka-Filipiak I., Niedźwiecki F., Filipiak P. 2011. Studium historyczno-ruralistyczne wsi Pilszcz. Oprac. na zlec. Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Opole (https:// www.opole.uw.gov.pl/artykuly/2096/pliki/20150422141057_ii-przemiany-demograficzne-i-ich- konsekwencje-na-obszarach-wiejskich.pdf).
Oleszek J. 2015. Współczesna postać przestrzeni wiejskiej pogranicza polsko-czeskiego regionu Góry Złote/Rychlebské Hory w nowych realiach gospodarczych – próba oceny. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 408: 184–194.
Plewniak W. 1978. Zmiany w środowisku geograficznym doliny Dzikiej Orlicy w Górach Bystrzyckich wywołane wyludnianiem wsi. Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, B, 2: 97–109.
Regiony wyludniające się. Nowy paradygmat demograficzny i terytorialny. Studium. 2008. Komisja Rozwoju Regionalnego Parlamentu Europejskiego.
Rettberg S. 2014. Peripheralization. The Making of Spatial Dependencies and Social Injustice. Geographica Helvetica, 69, 3: 213–214.
Rosner A. 2012. Zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia obszarów wiejskich. Wiejskie obszary zmniejszające zaludnienie i koncentrujące ludność wiejską. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
Salwicka B. 1978. Zmiany w zaludnieniu i użytkowaniu ziem wsi górskich Masywu Śnieżnika w strefie granicy rolno-leśnej. Acta Universitatis Wratislaviensis, 324, B, 2: 71–87.
Salwicka B. 1983. Zmiany w zaludnieniu i użytkowaniu gruntów wsi górskich na wybranych obszarach przygranicznych Sudetów Kłodzkich. Acta Universitatis Wratislaviensis, 506, 32: 23–30.
Sikorski D., Latocha A., Szmytkie R., Kajdanek K., Miodońska P., Tomczak P. 2020. Functional changes in peripheral mountainous areas in east Central Europe between 2004 and 2016 as an aspect of rural revival? Kłodzko County case study. Applied Geography, 122: 102223 (https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2020.102223).
Soboth A. 2009. Dörfer ohne Menschen?! – Zwischen Abriss, Umnutzung und Revitalisierung. [W:] Dörfer ohne Menschen?! Zwischen Abriss, Umnutzung und Vitalisierung. Materialien zur Vorbereitung der 30. Bundestagung der Deutschen Landeskulturgesellschaft (DLKG) am 14. bis 16. Oktober 2009 in Würzburg. Institut für Regionalmanagement, Deutsche Landeskundegesellschaft, Sonderheft 2, Müncheberg, s. 28–64.
Stanny M. 2011. Typologia wiejskich obszarów peryferyjnych pod względem anatomii struktury społeczno-gospodarczej. Wieś i Rolnictwo, 2(151): 59–75.
Stanny M. 2014. Wieś, obszar wiejski, ludność wiejska – o problemach z ich definiowaniem. Wielowymiarowe spojrzenie. Wieś i Rolnictwo, 162(1): 123–138.
Stasiak A. 1992. Problems of depopulation of rural areas in Poland after 1950. Landscape and Urban Planning, 22: 161–175.
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.). 2017. Dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 14 lutego 2017 r. Warszawa (https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju).
Szmytkie R. 2008. Nieistniejące wsie w Sudetach. [W:] M. Kulesza (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 225–242.
Szmytkie R. 2015. Wiejska baza noclegowa powiatu kłodzkiego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu, 15(2): 245–260.
Szmytkie R., Tomczak P. 2015. Współczesne tendencje zmian ludnościowych i funkcjonalnych na obszarach wiejskich Ziemi Kłodzkiej, Studia Obszarów Wiejskich, 37: 181–194.
Śleszyński P., Wiśniewski R., Szejgiec-Kolenda B. 2018. Demographic processes in Poland in the years 1946–2016 and their consequences for local development: current state and research perspectives. Geographia Polonica, 91, 3: 317–334.
Thomas J. 2011. Uncontrolled Land Consumption versus Resource Saving Land Use in Germany, Land Tenure Journal, 1: 79–99.
Vaishar A., Vavrouchová H., Lešková A., Peřinková V. 2021. Depopulation and Extinction of Villages in Moravia and the Czech Part of Silesia since World War II. Land, 10(4): 333.
Wesołowska M. 2016. Depopulacja wsi – szansa czy zagrożenie dla przestrzeni wiejskiej? Studia KPZK PAN, 167: 250–273.
Wesołowska M. 2018. Wsie zanikające w Polsce. Stan, zmiany, modele rozwoju. UMCS, Lublin. Wilczyński R. 2015. Rozwój przestrzenny w warunkach depopulacji ze szczególnym uwzględnieniem mieszkalnictwa senioralnego na obszarach wiejskich. Opolski Urząd Wojewódzki, Opole (https://www.opole.uw.gov.pl/rozwoj-przestrzenny-miejscowosci-w-warunkach-depopulacji-ze-szczegolnym-uwzglednieniem-mieszkalnictwa-senioralnego-na-obszarach-wiejskich; dostęp: 13.01.2018).
Wilczyński R. 2016. Sytuacja rozwojowa wsi w woj. opolskim w warunkach depopulacji. Studia Obszarów Wiejskich, 41: 209–227.
Wilczyński R. 2017. Co robić, gdy ubywa mieszkańców – potencjał rewitalizacji. [W:] Polska regionów – Polska miast. Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Departament Polityki Regionalnej, Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego, Kraków, s. 243–259.
Wolski J. 2007. Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat. Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 214.
Zagożdżon A. 1990. Wybrane problemy ludnościowe Sudetów na tle rozwoju regionalnego. Studia KPZK PAN, 96: 95–111.