Abstrakt
The 1975 edition of the Warsaw Bible, a modern translation from th original languages and published by the British and Foreign Biblical Society, is a translation that has superseded the Danzig Bible (Biblia Gdańska) of 1632, translated by Daniel Mikołajewski, as the authorized version to Polish-speaking Protestants in its moral guidance, observance of religious ceremonial, ecclesiastical creed and religious practice. Despite the claims of the editorial board of the Warsaw Bible, however, its translation has not entirely discarded the vocabulary of the Danzig Bible, the last link in the chain of Polish Renaissance translations that referred to the foundational doctrinal principle of the Protestant Reformation sola Scriptura. This article aims at indicating lexical relics in the New Testament of the Warsaw Bible that have their roots in the sixteenth century Czech translation of the Bible - Kralice Bible, and which were absorbed via the Danzig Bible that superseded and was much influenced lexically by the earlier Czech translation published about 50 years earlier. A section of the lexis of the New Testament of the Danzig Bible is put to an analysis in the article, namely: 1. lexemes peculiar to this particular translation, i.e., the ones that do not occur in, firstly, the New Testament in the Brześć Bible (Biblia brzeska) (1563) and in the Danzig New Testament (1606), i.e., the two earlier Protestant translations affiliated with the Danzig Bible, and, secondly, in the Bible of Jakub Wujek (1599), a Catholic post-Tridentine translation made from the Vulgate; 2. lexemes characteristic for the lexis of the New Testament of the Danzig Bible and for either of the above mentioned Protestant translations. Thus defined lexical layer of the New Testament in the Danzig Bible provided a basis for a confrontation of parallel Biblical passages in the New Testament in the Kralice Bible, which resulted in a list of 108 lexemes indicating or manifesting a potential lexical dependence of the Danzig Bible from those of the Kralice Bible . Only 25 lexemes of the total set of 108 lexemes from the New Testament in the Danzig Bible are repeated in the parallel places of the New Testament in the Warsaw Bible, whereas only 12 lexemes of the former group (i.e., 25) (after a confrontation with the parallel Biblical passages of the New Testament in the Millennium Bible, the modern Polish Catholic translation for which the Protestant Danzig Bible was not a pattern for translation), unequivocally indicate their traditional provenance. Bearing in mind the fact that the lexemes under scrutiny in the New Testament of the Danzig Bible usually occur with the frequency of f=1, the scope of the possible dependence of the vocabulary of the New Testament in the Warsaw Bible from that of the Kralice Bible via Danzig Bible, has to be evaluated as weak and insignificant. Notwithstanding the fact, the Warsaw Bible does include some lexical relics that clearly testify to the older relationships of Polish Biblical translations on account of the doctrinal sola Scriptura principle, originated within Protestants circles, with the sixteenth century Kralice Bible.Bibliografia
I. Bajerowa, Spór o przekład „Ojcze nasz”, „Tygodnik Powszechny” 1970, nr 18, s. 5.
M. Basaj, J. Siatkowski, Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Warszawa 2006.
Biblia, to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy Przekład z języków hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Warszawa 1975.
Bible Kralická, Kralice 1579–1593; T. I: Knihy Mojžíšovy, Kralice 1579; T. II: Jozue až Ester, Kralice 1580; T. III. Job až Píseň Šalomounova, Kralice 1582; T. IV: Proroci, Kralice 1587; T. V Apokryfy, Kralice 1588; T. VI. Nový Zákon, Kralice 1593. Wydanie elektronieczne: e-Biblia. Podkowa Leśna 2006.
I. Bobrowski, O przekładzie Modlitwy Pańskiej w Biblii Tysiąclecia, „Życie Katolickie” 1, 1985, s. 138–141.
Brester Bibel 1563. T. 1–2, opr. H. Rothe, F. Scholz, Padeborn – München – Wien – Zürich 2001.
M. Cybulski, Bohemizmy leksykalne w piętnastowiecznej części Psałterza floriańskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Lingusitica” 23, 1990, s. 51–64.
M. Cybulski, Bohemizmy ortograficzne w drugiej i trzeciej części Psałterza floriańskiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 32, 1986, s. 43–50.
M. Cybulski, Język piętnastowiecznej części Psałterza floriańskiego. Ortografia, fonetyka, fleksja, Łódź 1988; idem, Język piętnastowiecznej części Psałterza floriańskiego. Składnia zdania pojedynczego, Łódź 1993.
E. Dąbrowski, Nowy polski przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych. Krytyczna ocena tzw. Biblii Tysiąclecia, Londyn 1967, s. 58.
E. Dąbrowski, Polska wersja „Modlitwy Pańskiej”, „Życie Katolickie” 1984, nr 6, s. 76.
J. Gebauer, Historická mluvnice jazyka českého. T. 3: Tvarosloví. Cz. 1: Skloňovaní, Praha 1960.
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1995.
A. Jankowski, W sprawie przekładu „Ojcze nasz”, „Tygodnik Powszechny” 1970, nr 11, s. 3.
I. Kwilecka, Bible tchèque médiévale et les traductions bibliques anciennes polonaises. (Précis de problèmes des recherches), [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003, s. 197–198.
I. Kwilecka, Pochodzenie nazwy Wielkanoc w świetle historyczno-językowych badań porównawczych, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, op. cit., s. 306–309).
I. Kwilecka, Średniowieczna Biblia czeska a staropolskie przekłady biblijne (zarys problematyki badawczej), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Lingusitica” 23, 1990, s. 73–82.
I. Kwilecka, Z dziejów przekładu pierwszej polskiej Biblii protestanckiej, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003, s. 347.
T. Lewaszkiewicz, O potrzebie nowego spojrzenia na genezę polskiego języka literackiego (z uwzględnieniem tła ogólnoeuropejskiego), [w:] Studia historycznojęzykowe. T. 1, red. M. Kucała, Z. Krążyńska. Kraków 1994, s. 215–217.
T. Lewaszkiewicz, Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturalnego, [w:] Biblia a kultura Europy, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź 1992, s. 242.
T. Lewaszkiewicz, Rola kontaktów językowych we wstępnym okresie formowania się słowiańskich języków literackich (na tle ogólniejszym), [w:] Z polskich studiów slawistycznych. Seria VIII: Językoznawstwo. Prace na XI Międzynarodowy Kongres Slawistów w Bratysławie 1993, red. B. Galster. Warszawa 1992, s. 136.
T. Lisowski, Język Biblii warszawskiej, współczesnego protestanckiego przekładu Pisma św. wobec tradycji, [w:] Język polski. Współczesność. Historia. T. 2, red. W. Książek- Bryłowa, H. Duda, Lublin 2002, s. 140.
T. Lisowski, J. Migdał, Leksemy osobliwe w miejscach słownikowo różnych Psałterza floriańskiego i puławskiego, [w:] Studia historycznojęzykowe. T. 1, red. M. Kucała, Z. Krążyńska, Kraków 1994, s. 101–112.
T. Lisowski, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczym. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań 2010, s. 352–388.
Nowa Biblia Gdańska (Nowy Testament). Śląskie Towarzystwo Biblijne, Katowice 2004.
Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa z greckiego na polski język z pilnością przełożony. A teraz znowu przejźrzany i z dozwoleniem Starszych wydany, Gdańsk 1606.
R. Pietkiewicz, Biblia Tysiąclecia w tradycji polskiego edytorstwa biblijnego, Wrocław 2004, s. 103–115.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opracował zespół biblistów z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań – Warszawa 1965.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Wyd. 2, Poznań 1971.
R. Popowski, Wielki słownik greckopolski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warszawa 199
J. Reczek, Bohemizmy leksykalne w języku polskim do końca XV wieku. Wybrane zagadnienia, Wrocław 1968.
S. Rospond, Z badań nad stosunkami językowymi polsko-czeskimi do XVI w., „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” 4, 1963, s. 103–215.
J. Siatkowski, Bohemizmy fonetyczne w języku polskim. Cz. 1: 1. Grupy trat, tlat; 2. h zamiast g; 3. spółgłoski twarde przed i, e. Wrocław 1965.
M. Sipayłło, Daniel Mikołajewski, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXI, Wrocław 1976, s. 154–156.
J. Siatkowski, Bohemizmy fonetyczne w języku polskim. Cz. 2: 4. Formy beznosówkowe; 5. formy nieprzegłoszone, Wrocław 1970.
J. Szeruda, Geneza i charakter Biblii gdańskiej, Warszawa 1932., s. 28–29.
S. Urbańczyk, Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich. Cz. 1.: Biblia królowej Zofii a staroczeskie przekłady Pisma św., Kraków 1946; V. K y a s, Česká předloha staropolského žaltáře, Praha 1962;
T. Wojak, Studium o Biblii gdańskiej, [w:] Z problemów reformacji. Praca zbiorowa, t. 5, Warszawa 1985, s. 25.
M. Wolniewicz, Refleksje nad Biblią Tysiąclecia, „Przewodnik. Katolicki” 1965, nr 47, s. 417;
T. Żychiewicz (Ojciec Malachiasz), „I nie wóź nas na pokuszenie…”, „Tygodnik Powszechny” 1970, nr 8, s. 6.