Słowa kluczowe
narzędnik rzeczownikowy
znaczenie lokatywno-analityczne
znaczenie synkretyczne
lokatywność dynamiczna
lokatywność statyczna
wariantywność linearna
status funkcyjny
Jak cytować
Abstrakt
W artykule przeanalizowano status znaczenia lokatywno-analitycznego w strukturze narzędnika rzeczownikowego. Dokonano kwalifikacji przestrzeni ogólnej paradygmatu funkcjonalnego i semantycznego narzędnika rzeczownikowego z uwzględnieniem lokatywności statycznej oraz dynamicznej, a także podstawowych tendencji synkretyzmu. Nakreślono podstawy konceptualne interpretacji lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika autorstwa Jewhena Tymczenki. Prześledzono w ujęciu linearnym pozycyjną wewnątrzzdaniową wariantywność lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika, jego fleksję, wewnętrzną wariantywność semantyczną oraz status funkcyjny. Dzięki konsekwentnej analizie kwalifikacji lokatywnoanalitycznego znaczenia narzędnika dostrzeżono tendencje utrwalania badanego znaczenia w strukturze współczesnego narzędnika rzeczownikowego oraz kierunki redukcji lokatywnoanalitycznego znaczenia w strukturze narzędnika, które uwarunkowane zostały przez wewnątrzkategorialne współoddziaływanie pomiędzy przypadkami oraz konkurencję między nimi. To ostatnie zjawisko przejawia się poprzez zastępowanie form lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego formami biernika, miejscownika, a częściowo również dopełniacza i celownika. W artykule scharakteryzowano również podstawowy korpus analitycznych morfemów składniowych w strukturze lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego. Prawidłowości rozwoju gramatyki obiektywnej odzwierciedlają podstawowe zmiany w ewolucji lokatywno-analitycznego znaczenia narzędnika rzeczownikowego, co potwierdza konkurencja między przypadkami i redukcja części analitycznych morfemów składniowych w syntag- matycznych użyciach narzędnika rzeczownikowego
Bibliografia
Bulygina А. S., Tvoritel’nyj mesta bespredlozhnyj [The Instrumental Case of a Place without Prepositions], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 246−265.
Bulygina А. S., Tvoritel’nyj mesta s predlogami [The Instrumental Case of a Place with Prepositions], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 266−288.
Vykhovanets I. R., Systema vidminkiv ukrainskoi movy [Case System of the Ukrainian Language], Kyiv: Naukova dumka, 1987.
Gadolina M. А., Tvoritel’nyj ogranicheniya [Instrumental Limitations], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 201−221. Gadolina M. А., Tvoritel’nyj priimennoj [Instrumental with a Noun], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 289−312.
Horodenska K., Problema vydilennia slovotvirnykh katehorii [The Problem of Separating Word-Building Categories], [v:] „Movoznavstvo”, 1994, № 6, s. 22–28.
Gofman T. V., Konceptualizaciya prostranstva v semantike predlogov [Conceptualization of Space in the Semantics of Prepositions], avtoref. dis. … kand. filol. nauk, Moskva 2005.
Zahnitko A., Slovnyk suchasnoi linhvistyky: poniattia i terminy, v 4-kh tomakh. [Vocabulary of Linguistic Studies: Understanding and Terms, vol. 1−4], Donetsk: Donets. natsional. un-t, 2012.
Kacnel’son S. D., Kategorii yazyka i myshleniya [Categories of Language and Thinking] , Moskva: Yazyki slavyanskoj kul’tury, 2001.
Kostusiak N. M., Struktura mizhrivnevykh katehorii suchasnoi ukrainskoi movy [The Structure of the Inter-Level Categories of Modern Ukrainian Language], Lutsk: Volyn. nats. un. im. Lesi Ukrainky, 2012.
Lavrinets O., Aktyvni i pasyvni konstruktsii v suchasnii ukrainskii naukovii movi [Active and Passive Constructions in Modern Ukrainian Scientific Language], [v:] „Naukovi zapysky NaUKMA”, t. 111: Filolohichni nauky, 2010, s. 11–16.
Lander M., Mekhanizm formuvannia slovotvirnoi katehorii instrumentalia yak samostiinoi katehoriinepredykatnohotypu[TheMechanismofFormationofthe Word-Building Category of the Tool as an Independent Category of the Unpredictable Type], [v:] „Linhvistychni studii Linguistic Studies”, 2007, vyp. 15, s. 407–411.
Malakhovskaya L. S., Tvoritel’nyj vremeni [Instrumental Time], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 222−246.
Masytska T., Typolohiia semantyko-syntaksychnykh rechennievykh zalezhnostei [Typology of Semantic-Syntactic Deposits], Lutsk: Tverdynia, 2016.
Mezhov O. H., Typolohiia minimalnykh semantyko-syntaksychnykh odynyts [Typology of Minimal Semantic-Syntactic Units], Lutsk: Volyn. nats. un-t im. Lesi Ukrainky, 2012.
Morozkina E. А., Morozkin Y. N., Safina Z. M., Prostranstvennye predlogi v svete teorii fraktalov [Spatial Prepositions in the Light of Fractal Theory], [v:] „Vestnik Chuvashskogo universiteta. Filologicheskie nauki. Yazykoznanie”, 2017, vyp. 1, s. 269−276.
Mrazek R., Sintaksis russkogo tvoritel’nogo (strukturno-sravnitel’noe issledovanie) [The Syntax of the Russian Instrumental (Structural-Comparative Study)], Praga: Státní pedagogické nakladatelství, 1964.
Murzina L., Vzaiemodiia slovotvirnoi katehorii instrumentalnosti ta inshykh slovotvirnykh katehorii imennyka [Interaction of the Word-Building Category of Iinstrumentalism and Other Word-Building Categories of the Noun], [v:] „Aktualni problemy hramatyky”, vyp. 2, s. 53–56.
Mustayoki A., Teoriya funktsionalnogo sintaksisa: ot semanticheskix struktur k yazykovym sredstvam [Theory of Functional Syntax: from Semantic Structures to Language Tools], Moskva: Yazyki slavyanskoy kultury, 2006.
Netrebchuk L. N., Zasoby vyrazhennia katehorii lokatyvnosti v romani Liny Kostenko Marusia Churai [Means of Expression of Locative Category in Marusia Churai Novel by Lina Kostenko], [v:] „Kultura narodov Prychernomoria”, 2003, № 43, s. 225−228.
Plungyan V. А., Raхilina E. А., Po povodu “lokalistskoj” koncepcii znacheniya: predlog POD [Regarding the “Localist” Concept of Meaning: the Preposition POD], [v:] Issledovaniya po semantike predlogov, gl. red. D. Pajar, Moskva: Russkie slovari, 2000, s. 115−133.
Potebnya A. A., Iz zapisok po russkoy grammatike, t. I–II [From Notes on Russian Grammar, Vol. І–ІІ], Moskva: Uchpedgiz, 1958.
Skab M. S., Hramatyka apeliatsii v ukrainskii movi [Grammar of Appeal in the Ukrainian Language], Chernivtsi: Misto, 2002, 272 s.
Stanisheva D. S., Tvoritel’nyj sovokupnosti [Instrumental Aggregate], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 193−200.
Stanisheva D. S., Tvoritel’nyj sociativnyj [Instrumental Sociative], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 41−75.
Tymchenko Y., Vokatyv i instrumental v ukrainskii movi [Vocativ and Instrumental in the Ukrainian Language], Kyiv: Z Drukarni Ukrainskoi Akademii Nauk, 1926.
Tixomirova T. S., Process adverbializacii tvoritel’nogo padezha [Adverbialization Process of the Instrumental Case], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 313−350.
Xodova T. I., Tvoritel’nyj padezh v stradatel’nyx konstrukxiyax i bezlichnyx predlozheniyaх [Aboriginal in Passive Constructions and Impersonal Sentences], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 127−158.
Xodova T. I., Tvoritel’nyj prevrashheniya i sravneniya [The Instrumental Transformation and Comparison], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 181−192.
Xodova T. I., Tvoritel’nyj prichiny [Instrumental Reasons], [v:] Tvoritel’nyj padezh v slavyanskix yazykax, pod red. S. D. Bernshtejna, Moskva: АN SSSR, 1958, s. 158−180.
Yakobson R. O., Izbr. rab. [Selected Works], Moskva: Progress, 1985.
Wunderlich D. & Herweg M., Lokale und Direktionale, [in:] Stechov A. von. & D. Wunderlich (Eds.), Semantik — ein internationales Handbuch der zeitgenössischen Forschung, Berlin – New York: de Gruyter, 1991, p. 758–785.
Talmy L., Toward a Cognitive a Semantics II. Typology and Process in Concept, Boston: Massachusetts Institute of Technology, 2000, p. 17−71.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).