Abstrakt
The author argues that the significance of the year 1989 for Polish art was not determined by political changes, but by the rise of postmodernism. Until that moment, the term “modernism” usually referred in academic art history to Polish art at the turn of the 20th century. The concept of postmodernism brought to the Polish language a new meaning of modernism as simply modern art, and more precisely, as modern art defined by Clement Greenberg. That change made it necessary to draw a new map of concepts referring to modern Polish art, most often defined before by the concept of the avant-garde. In Mieczysław Porębski’s essay “Two Programs” [Dwa programy] (1949), and then, since the late 1960s, in Andrzej Turowski’s publications, the concept of the avant-garde was acknowledged as basic for understanding twentieth-century Polish art. The significance of the concept of the avant-garde in reference to the art of the past century in Poland changed after the publication of Piotr Piotrowski’s book of 1999, Meanings of Modernism [Znaczenia modernizmu]. Piotrowski challenged in it the key role of that concept – e.g., Władysław Strzemiński and Henryk Stażewski, usually called avant-gardists before, were considered by him modernists – in favor of a new term, “critical art,” referring to the developments in the 1990. In fact, critical art continued the political heritage of the avant-garde as the radical art of resistance. The author believes that such a set of terms and their meanings imposes on the concept of the avant-garde some limits, as well as suggests that scholars and critics use them rather inconsistently. He argues that concepts should not be treated as just label terms, but they must refer to deeper significance of tendencies in art. He mentions Elżbieta Grabska’s term “realism,” also present in the tradition of studies on modern Polish art, and concludes with a postulate of urgent revision of the relevant vocabulary of Polish art history.
Bibliografia
2012
Borowski W., Pseudoawangarda, „Kultura” 1975, 12
Bryl M., Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku,
Poznań 2008
Bürger P., Teoria awangardy, Kraków 2005
Domańska E., Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka?, „Teksty
Drugie” 2010, 1–2
Foster H., O idei sztuki politycznej, tłum. E. Mikina, „Magazyn Sztuki” 1994, 4
Giżycki M., Postmodernizm – kultura wyczerpania?, Warszawa 1988
Grabska E., „Moderne” i straż przednia. Apollinaire wśród krytyków i artystów 1900–
1918, Kraków 2003
Groys B., Stalin jako totalne dzieło sztuki, tłum. P. Kozak, Warszawa 2010
Jencks Ch., Architektura postmodernistyczna, Warszawa 1987
Juszczak W., Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej 1890–1918,
Ossolineum 1976
Kluszczyński R., Awangarda – rozważania teoretyczne, Łódź 1997
Koselleck R., Dzieje pojęć. Studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno-politycznego,
tłum. J. Merecki, W. Kunicki, Warszawa 2011
Malarstwo polskie, Modernizm, opr. W. Juszczak, M. Liczbińska, Warszawa 1977
Markowska A., Definiowanie sztuki – objaśnianie świata. O pojmowaniu sztuki
w PRL-u, Katowice 2003
Morawski S., Na zakręcie od sztuki do po-sztuki, Kraków 1985
Odkrywanie modernizmu, red. R. Nycz, Kraków 1998
Olszewski A., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka,
Wrocław 1967
Orska J., Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce,
Kraków 2004
Piotrowski P., Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki polskiej po 1945 roku,
Dom Wydawniczy Rebis, 1999
Piotrowski P., Awangarda w cieniu Jałty. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej
w latach 1945–1989, Dom Wydawniczy Rebis, 2005
Piotrowski P., O horyzontalnej historii sztuki, „Artium Quaestiones” 2009, 20
Piotrowski P., Globalne ujęcie sztuki Europy Wschodniej, Dom Wydawniczy Rebis,
2018
Porębski M., Dwa programy (z problematyki formalizmu w plastyce polskiej dwudziestolecia
międzywojennego), „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii
Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką” 1950, 1
Przybylski R., Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Gdańsk 1996
Sławiński J., Koncepcja języka poetyckiego awangardy krakowskiej, Ossolineum,
1965
Spychalski M., Na straży awangardy, „Odra” 2014, 4
Sztuka polska po 1945 roku. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki,
Warszawa, listopad 1984, Warszawa 1987
Turowski A., W kręgu konstruktywizmu, Warszawa 1979
Turowski A., Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu (1921–1934), Ossolineum,
1981
Turowski A., Wielka utopia awangardy: artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej
1910–1930, Warszawa 1990
Turowski A., Awangardowe marginesy, Warszawa 1998
Turowski A., Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce
polskiej, Kraków 2000
Turowski A., Parowóz dziejów, Warszawa 2012
Włodarczyk W., Socrealizm. Sztuka polska w latach 1950–1954, Paryż 1986
Włodarczyk W., Kiedy zaczęło się „dzisiaj”? O źródłach sztuki polskiej lat dziewięćdziesiątych,
w: Sztuka dzisiaj, red. M. Poprzęcka, Warszawa 2002
Włodarczyk W., Pięć lat, w: Zaraz po wojnie, red. J. Kordjak i A. Szewczyk, Warszawa
2015
Włodarczyk W., Artysta nowoczesny jako t.w., „Miejsce. Studia nad sztuką i architekturą
XX i XXI wieku” 2015, 1
Wybory i ryzyka awangardy. Studia z teorii awangardy, red. U. Czartoryska i R.W. Kluszczyński,
Warszawa–Łódź 1985
Licencja
Prawo autorskie regulowane jest oświadczeniem autora przygotowanym przez Wydawnictwo Naukowe UAM a od nr XXVIII także umową licencyjną na publikację online zawartą pomiędzy Autorem i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. Autorzy ponoszą odpowiedzialność za oryginalność zamieszczanego materiału tekstowego oraz regulację praw autorskich dotyczących materiałów ilustracyjnych. W przypadku, gdy materiały pochodzą od redakcji – odpowiedzialność ponosi redakcja czasopisma.
Ten utwór dostepny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.