Abstract
In the first years after World War II, the task of setting up a toy industry was undertaken
in Poland. According to the declarations from the Polish People’s Republic authorities
about providing all children with a carefree childhood, access to education and
help in developing individual interests, a well-designed and carefully made toy was to
reach the hands of 5 million children. It was also supposed to be aesthetic and accessible
to the impoverished society after the war. Therefore, toys were mainly produced
from waste materials, such as wood, leather, felt, fabrics, provided by state-owned industrial
plants or production cooperatives. Toys made in artists’ studios and in the
BNEP Toy Factory under the direction of Jan Kurzątkowski met these criteria.
A turning point in the history of the organization of the post-war toy industry
was the establishment of The Office for Toy Industry Studies and Projects, a facility
included in the structures of Cepelia and unique not only on the national, but also on
the Europe scale. The office was established on 5 December 1950 by order of the president
of the Central Office of Fine Manufacturing. The specialists employed in this
institution (artists, educators, psychologists and material scientists) ensured that children
received a good educational toy – carefully made, appropriate for their age, safe
and nice at the same time. The designs developed under their professional supervision
were handed over to Cepelia’s cooperatives for implementation, while providing appropriate
instructions on the material and decorations used. One of the Office’s first
initiatives was to produce a specific type of wooden and fabric doll, which was exported
to Western Europe and the USA and created what was termed the “Polish Doll”.
The office only existed for 4 years. Pursuant to the resolution of the Presidium of
the Government dated on 18 December 1954, it was transferred to the Board of the
Toy Industry at the Central Union of Work Cooperatives. In practice, this meant its
liquidation and the cessation of research and development of new toy designs. This
decision resulted in a rapid constriction in the development of Poland’s toy industry.
The idea of such a holistic, comprehensive approach to the issue of toys has never
been returned to, not only from the point of view of aesthetics, but also toys’ role in
children’s upbringing and education. This was changed neither by the Central Design
Office of the Toy Industry established in 1956 at the Ministry of Education, nor “Plastuś”,
a competition for the best toy for children available on the market, launched in
1961.
Funding
Projekt realizowany w ramach grantu NPRH w latach 2014–2016 w Instytucie Sztuki PAN.
References
OPRACOWANIA
Ankiewiczowa M., Zabawka – towarzyszka wielkich przeżyć, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 33, s. 11
Bujak J., Zabawki w Europie. Zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988
Co przyniesie Mikołaj pod choinkę?, „Słowo Powszechne” 1961, 23 października
Czerniewska K., Olejniczak J., Z dziejów wzornictwa w powojennej Polsce (1945–1949), Warszawa 1989
Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, Poznań 2011
Dziecko na trudnej drodze do socjalizmu. Rozmowa z dr Moniką Wiśniewską, <https://ipn.gov.pl/pl/publikacj/nie-tylko-o-ksiazkach/100587,Dziecko-na-trudnej-drodze-do-socjalizmu.html> [dostęp: 19 kwietnia 2021]
Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016
Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL 1944–1989, Warszawa 2018
Gmurczyk R., Organizacja cepeliowska w latach 1949–2014. Fakty i ludzie, Warszawa 2014
Gonciarz P. et al., Kolorowy świat klocków, Kielce 2019
Górecka M., Made in PRL. Zabawki z polskich spółdzielni zabawkarskich, Kielce 2009
Hodurek-Kiek K., Meble kombinowane. Wzornictwo mebelków dla lalek i przykłady mebli dziecięcych PRL-u, Kielce 2017
Jabłoński H., Polityka oświatowa w Polsce Ludowej, „Wiedza i Życie” 1948, 12, s. 150
Korduba P., Ludowość na sprzedaż. Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Warszawa 2013
Leja M., Dziecko? Nie widzę, „Sztandar Młodych” 1959, 24–27 grudnia
Leszczyński A., Wojna koreańska w propagandzie polskiej od czerwca do grudnia 1950 roku, „Przegląd Historyczny” 1995, 86(1), s. 47–66
Lipecki S., Pokaz produkcji CPLiA, „Dziennik Polski” 1951, 9 lutego
Maga A., Rokosz K., Ale zabawki, Oleśnica 2008
Myśliwiec A., Filc i spółka. Zabawki Anny Narzymskiej, Kielce 2017
Ożerski Z., Produkcja zabawek drewnianych, Warszawa 1955
Paluch M., Wielostronne manipulacje twórcy wielostronnej teorii kształcenia, w: Edukacja w PRL, red. M. Wiśniewska, Warszawa 2016
Piękno użyteczne. Ćwierćwiecze Cepelii, red. J. Orynżyna, Warszawa 1975
Piętowski T., Witaczek W., Zabawki z tkanin, Warszawa 1957
Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, red. A. Wierzbicka, Warszawa 2012, t. 1–6
Pyter M., Prawne zasady funkcjonowania oświaty w Polsce Ludowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015, 24, s. 105–122
Rosolak M, O zabawkach, „Przemysł Ludowy i Artystyczny” 1956, 3, s. 17–26
Słodowy A., Lubię majsterkować, Warszawa 1973
Spółdzielnia Artystów ŁAD 1926–1996, red. A. Frąckiewicz, Warszawa 1998
Stańczyk-Wiślicz K. et al., Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Kraków 2020
S.Z., Lalki polskie, „Moda i Życie Praktyczne” 1948, 10, s. 12
Szlekys O., Postęp w pokoju dziecka, „Kobieta i Życie” 1970, 35, s. 20
Szymański J., O mieszkaniu ładnym i wygodnym, Warszawa 1962
Telakowska W., Twórczość ludowa w nowym wzornictwie, Warszawa 1954
Terlikowska M., Awantura o lemura, Warszawa 1956
Tomasiewicz J., Szkoła w PRL, dostępny w internecie: <https://www.academia.edu/38323195/Szko%C5%82a_w_PRL_pdf> [dostęp: 20 kwietnia 2021]
Uniechowska F., Moje hobby to mieszkanie, Warszawa 1978
Wieczorek M., Kreatywność projektantów zabawek zatrudnionych w spółdzielniach pracy w okresie PRL a czynniki ją ograniczające, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2019, 38(1), s. 97–112
Wieczorek M., Zabawki-bestsellery ze spółdzielni zabawkarskich i zakładów państwowych w czasach PRL-u, „Zabawy i Zabawki” 2018, 16, s. 233–250
Wiśniewska J., Sieć przedszkoli w Polsce w pierwszej powojennej dekadzie, dostępny w internecie: <https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/JSR/article/view/540> [dostęp: 11 lutego 2021].
Wiśniewska M., Przedszkola Polski „ludowej”. Ideologizacja instytucji (1944–1965), Warszawa 2019
XV lat Spółdzielczości Pracy Ziemi Krakowskiej, red. W. Wierzewski, Warszawa 1960
Zabawki dziecięce – wybrane konteksty teoretyczne, badawcze i praktyczne, red. M. Kiełbasa, M. Socha, Nowy Sącz 2019
Zabawki, red. Z. Radkowska, Warszawa 1967
Zabawki. Wystawa Prac Projektantów Przemysłowych Okręgu Warszawskiego ZPAP, Warszawa 1967
DOKUMENTY
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. Ust. 1952, 33
ARCHIWA
Archiwum Akt Nowych, Warszawa: Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sygn. 2/195/0/4.8/588; Telewizja Polska SA (wycinki), sygn. 2/2514/0/-/2/513; 2/2514/0/-/10/40
Instytut Sztuki PAN, Warszawa: Archiwum Cepelii, Pracownia Fotografii i Rysunków Pomiarowych; Archiwum Polskiego Życia Artystycznego (teczki Wystawy, Wzornictwo z lat 1944–1960), Pracownia Sztuki Współczesnej
License
The copyrights are regulated by author's statement and publication agreement prepared by Adam Mickiewicz University Press. The authors are responsible for the originality of texts published and regulating the copyrights of accompanying visual materials, unless the materials come from the Editorial Team.
This work is available with the following licence:
Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License