Słowa kluczowe
język polski
język górnołużycki
semantyka
podstawowe znaczenie określenia „czarny”
Jak cytować
Abstrakt
W kulturze europejskiej kolor czarny ma dość zróżnicowaną i złożoną symbolikę, co potwierdzają również zwroty zawierające czerń i odnoszące się do życia człowieka i otaczającej go przyrody. Artykuł jest analizą porównawczą znaczeń (przenośnych i dosłownych) oraz konotacji terminu „czarny” w trzech bliskich genetycznie językach: czeskim, polskim i górnołużyckim. Podejście porównawcze ujawniło zarówno podobieństwa w konceptualizacji tego koloru, jak i jego konotacje, które są charakterystyczne dla dwóch języków lub tylko jednego. Semantyczne konotacje czerni w analizowanych językach potwierdzają ich wysoką zgodność, która wynika z bliskości językowej i kulturowej. Różnice dotyczą przede wszystkim bogactwa wyrażeń realizujących odpowiednie konotacje. Widoczny jest brak symetrii między językiem czeskim i polskim z jednej strony, a górnołużyckim z drugiej. W języku górnołużyckim, jako języku mniejszościowym, można również zauważyć wpływ języka niemieckiego (klisze wyrażeń niemieckich), co wynika z bliskości języka górnołużyckiego i niemieckiego.
Bibliografia
Český národní korpus. Online: https://www.korpus.cz [access 10.06.2021].
Hornjoserbsko-němski słownik soblex. Online: https://soblex.de [access 10.06.2021].
HOTKO (Upper Sorbian text corpus). Online: https://www.korpus.cz/kontext/query?corpname=hotko [access 10.06.2021].
Ivčenko, Anatolij, Wölke, Sonja. (2004). Hornjoserbski frazeologiski słownik / Obersorbisches phraseologisches Wörterbuch / Верхнелужицкий фразеологический словарь. Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina. Online: https://www.serbski-institut.de/de/Obersorbisches-phraseologisches-Woerterbuch/ [access 5.05.2021].
Narodowy Korpus Języka Polskiego. Online: http://www.nkjp.uni.lodz.pl [access 10.06.2021].
Slovník spisovného jazyka českého. Online: https://ssjc.ujc.cas.cz/ [access 10.06. 2021].
Vaňková, Irena. (2003). Čtyry doby Boženy Němcové: Barevnost a barvy v českém obrazu světa. Česká literatura, 51, pp. 51–59. Online: http://www.digitalniknihovna.cz/knav/view/uuid:ac29ae37-3667-4572-b7c5-b0b8a723cfed?page=uuid:c5d405c7-2c40-4da6-83a3-92fa289c4f69 [access 10.06.2021].
Wielki słownik języka polskiego. Online: https://wsjp.pl [access 10.06.2021].
Wrzała, Elżbieta. (2017). Księża ubrani na różowo? Kolory w liturgii mówią więcej, niż nam się wydaje. Online: https://pl.aleteia.org/2017/12/04/jestadwent-jest-fiolet-w-kosciolach-ale-to-inny-kolor-tradycja-ceni-najbardziej/ [access 29.07.2021].
Badyda, Ewa. (2008). Świat barw – świat znaczeń w języku poezji Zbigniewa Herberta. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Čermák, František et al. (1983). Slovník české frazeologie a idiomatiky. Přirovnání. Praha: Academia.
Čermák, František et al. (1988). Slovník české frazeologie a idiomatiky. Výrazy neslovesné. Praha: Academia.
Čermák, František et al. (1994). Slovník české frazeologie a idiomatiky. Výrazy slovesné A – P, R – Ž. Praha: Academia.
Grzegorczykowa, Renata, Waszakowa, Krystyna. (eds.). (2000). Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne. Część I. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Grzegorczykowa, Renata, Waszakowa, Krystyna. (eds.). (2003). Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne. Część II. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Komorowska, Ewa. (2010). Barwy w języku polskim i rosyjskim. Rozważania semantyczne. Seria: Rozprawy i Studia. T. (DCCCXXXVII) 763. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Komorowska, Ewa. (2011). Barwa czarna w języku polskim i rosyjskim, [in:] Komorowska, Ewa, Stanulewicz, Danuta (eds.). Barwa w języku, literaturze i kulturze II. Szczecin, pp. 11–25.
Kopaliński, Władysław. (2003). Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
Kopaliński, Władysław. (2006). Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
Müldner-Nieckowski, Piotr. (2003). Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Świat Książki.
Orłoś, Teresa, Zofia, Hornik, Joanna. (1996). Czesko polski słownik skrzydlatych słów. Kraków: Universitas.
Orłoś, Teresa, Zofia. (2005). Czeskie i polskie frazeologizmy z nazwami barw neutralnych, [in:] Orłoś, Teresa, Zofia. Studia z frazeologii czeskiej i polskiej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, pp. 25–29.
Ostrowska-Knapik, Agata. (2010). Biało-czarny świat polskich i czeskich związków frazeologicznych, [in:] Severa, Vladimír, Hrubá, Weronika (eds.). Parémie národů slovanských V. Sborník příspěvků z mezinárodní konference konané v Ostravě ve dnech 20.–21. října 2010. Ostrava, pp. 127–134.
Teleżyńska, Ewa. (1994). Nazwy barw w twórczości Cypriana Norwida. Seria Słownikowych Zeszytów Tematycznych. Z. 2. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Prace Wydziału Polonistyki. Pracownia Słownika Języka Cypriana Norwida.
Tokarski, Ryszard. (2004). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Waszakowa, Krystyna. (2000). Podstawowe nazwy barw i ich prototypowe odniesienia. Metodologia opisu porównawczego, [in:] Grzegorczykowa, Renata, Waszakowa, Krystyna. (eds.). Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne. Część I. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 17–28.
Waszakowa, Krystyna. (2003). Opis porównawczy znaczeń podstawowej nazwy barwy zielonej w języku polskim, czeskim i rosyjskim, ukraińskim, szwedzkim i wietnamskim, [in:] Grzegorczykowa, Renata, Waszakowa, Krystyna. (eds.). (2003). Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne. Część II. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, pp. 49–68.
Zakrzewska, Joanna. (2012). Lawowanie, czyli świat zawieszony pomiędzy bielą a czernią. O monochromatyzmie w kulturze japońskiej, [in:] Komorowska, Ewa, Stanulewicz, Danuta (eds.). Barwa w języku, literaturze i kulturze III. Szczecin, pp. 185–210.
Zaręba, Alfred. (1954). Nazwy barw w dialektach i historii języka polskiego. Wrocław: Zakład Imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Renata Bura
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.