Słowa kluczowe
semikompozitá
kvázikompozitá
slovotvorná štruktúra
slovotvorný základ (báza)
bázoid
somatický význam komponentov
slovenčina
poľština
čeština
Jak cytować
Abstrakt
Štúdia prispieva k bližšiemu poznaniu jedného zo spôsobov obohacovania lexiky – tvorenia slov kompozíciou. Zdôrazňuje fakt, že kompozícia a kompozitá (najmä vybrané typy) zastávajú dôležité miesto v slovnej zásobe slovanských jazykov a v porovnaní s deriváciou a syntetickými derivátmi v posledných desaťročiach posilňujú svoje postavenie, a to v rozličných typoch komunikátov. Poukazuje na heterogénnosť pomenovaní analyzovaných typov kompozít a zároveň predstavuje teoretické východiská aplikované na kompozitá a zložky ich slovotvornej štruktúry. V štúdii je do podoby samostatných hesiel spracovaných deväť komponentov, ktoré spája somatický význam a postavenie v iniciálovej pozícii. Spracovanie hesiel sa opiera o rozsiahly výskum lexikálneho materiálu v neologických prameňoch, národných korpusoch a lexikografických dielach troch jazykov – slovenčiny, poľštiny a češtiny. Heslá sú zároveň východiskom pre viacaspektový opis somatických komponentov (najmä z hľadiska významu, polysémie, pôvodu, variantnosti), ako aj ilustrujúceho lexikálneho materiálu (predovšetkým z hľadiska kompozitnosti, neologickosti, ortografickej variantnosti, príslušnosti ku komunikačným registrom).
Bibliografia
Bańko M. (ed.), 2000, Inny słownik języka polskiego. T. 1–2, wyd. I, Warszawa: PWN.
Buzássyová K., Jarošová A. (eds.), 2006, Slovník súčasného slovenského jazyka. A–G, Bratislava: VEDA.
Český národní korpus. Syn 2020. Online: https://www.korpus.cz/kontext/query?corpname=syn2020 [cit. 2021-03-23].
Databáze excerpčního materiálu Neomat, verze 3.0. Online: http://neologismy.cz/ [cit. 2021-03-22].
Dąbrowska B., 2005, Podręczny słownik medyczny łacińsko-polski a polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Doležal A., 2018, Anatomický slovník. Původ a význam anatomické terminologie. Praha: Maxdorf.
Doroszewski W. (ed.), 1958–1969, Słownik języka polskiego. T. 1–10. T. 11 (Suplement), Warszawa: Wiedza Powszechna. T. 1–4, Warszawa: PWN (T. 5–11).
Dubisz S. (ed.), 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 1–4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dubisz S. (ed.), 2018, Wielki słownik języka polskiego PWN. T. 1–5, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Filipec J., Daneš F., Machač J., Mejstřík V., 1978 (1. vydání), 1994 (2. vydání), 2003 (3. vydání), 2004, 2005, 2009, Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost, Praha: Academia. Online: https://lexiko.ujc.cas.cz/heslare [cit. 2021-03-23].
Gruszczyński W., Bralczyk J. (eds.), 2002, Słownik gramatyki języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Hujer O., Smetánka E., Weingart M., Havránek B., Šmilauer V., Získal A. (eds.), 1935 – 1957, Příruční slovník jazyka českého. I. – VIII. díl, Praha: Státní nakladatelství (I. – II. díl), Školní nakladatelství (III. díl, IV. díl – 1. část), Státní nakladatelství (IV. díl – 2. část), Státní nakladatelství učebnic (V. díl), SPN (VI. – VIII. díl).
Jarošová A., Buzássyová K. (eds.), 2011, Slovník súčasného slovenského jazyka. H–L, Bratislava: VEDA.
Jarošová A. (ed.), 2015, Slovník súčasného slovenského jazyka. M–N, Bratislava: Veda.
Kačala J., Pisárčiková M., Považaj M. (eds.), 2003, Krátky slovník slovenského jazyka, 4. dopl. a upr. vyd., Bratislava: Veda; 5. dopl. a upr. vyd., Martin: Matica slovenská.
Karlík P., Nekula M., Pleskalová J. (eds.), 2012–2020, Nový encyklopedický slovník češtiny, Brno: Masarykova univerzita. Online: https://www.czechency.org/ [cit. 2021-03-23].
Kopaliński W., 1994, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kopaliński W., 1996, Podręczny słownik wyrazów obcych, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Králik Ľ., 2015, Stručný etymologický slovník, Bratislava: Veda, vydavateľstvo
SAV, Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV. Lingea. Anglicko-slovenský slovník. Online: https://slovniky.lingea.sk/anglicko-slovensky [cit. 2021-02-08].
Martincová O. a kol., 1998, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 1, Praha: Academia.
Martincová O. a kol., 2004, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 2, Praha: Academia.
Narodowy Korpus Języka Polskiego. Wyszukiwarka korpusowa PELCRA. Online: http://www.nkjp.uni.lodz.pl/ [cit. 2021-03-22].
Peciar Š. (ed.), 1959–1968, Slovník slovenského jazyka. I–VI, Bratislava: Vydavateľstvo SAV.
Petráčková V., Kraus J., 1995, Akademický slovník cizích slov A–Ž, Praha: Academia.
Petráčková V., Kraus J., 2005, Slovník cudzích slov (akademický), 2., doplnené a prepracované vyd., preklad Ľ. Balážová, J. Bosák, J. Genzor, I. Ripka,
J. Skladaná, ed. Ľ. Balážová, J. Bosák. Bratislava: Slovenské pedagogické na-kladateľstvo – Mladé letá.
Skarżyński M., 2000, Słownik przypomnień gramatycznych dla studentów filologii polskiej, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Slovenský národný korpus, prim-9.0-public-all. Online: https://bonito.korpus.sk [cit. 2021-03-22].
Słownik języka polskiego PWN. Online: https://sjp.pwn.pl/ [cit. 2021-03-22].
Smółkowa T. (ed.), 1998–1999, Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1985–1992. Część I: A–O. Część II: P–Ż, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Smółkowa T. (ed.), 2004–2006, Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1993–2000. Część I: A–H. Część II: I–O. Część III: P–Ś. Część IV: T–Ż (Suplement do części I–III), Kraków: Wydawnictwo LEXIS.
Smółkowa T. (ed.), 2010–2015. Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 2001–2005. Część I: A–D. Część II: E–J. Część III: K–M. Część IV: N–R. Część V: S–U. Część VI: V–Ż, Kraków: Wydawnictwo LEXIS.
Sokolová M., Jarošová A. (eds.), 2016, Ortograficko-gramatický slovník. A–Ž (používateľská verzia Slovníka súčasného slovenského jazyka). Online: https://lex.juls.savba.sk/ [cit. 2021-03-22].
Szymczak M. (ed.), 1996, Słownik języka polskiego PWN. T. 1–3, Wydanie I scalone, 2 dodruk, Warszawa: PWN.
Šimon F., Danko J., Artimová J., Zborovjan M., 2015, Anatomický slovník. Martin: Vydavateľstvo Osveta.
Tekiel D. (ed.), 1988–1989, Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1972–1981. Część I: A–O. Część II: P–Z, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Urbańczyk S., Kucała M. (eds.), 1999, Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Vokurka M., Hugo J. a kol., 2015, Velký lékařský slovník, Praha: MAXDORF JESSENIUS.
Zieliński K. W., 2019, Słownik pochodzenia nazw i określeń medycznych. Antyczne i nowożytne dzieje chorób w ich nazwach ukryte, Wydanie II (poprawione i uzupełnione), Bielsko-Biała: Alfa Medica Press.
Żmigrodzki P. (ed.), 2007–2021, Wielki słownik języka polskiego PAN, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Online: http://www.wsjp.pl [cit. 2021-02-15]
Akrolentiginózní melanom. Online: https://www.prolekare.cz/casopisy/klinicka-onkologie/2015-6-8/pripad-pozdne-diagnostikovaneho-akrolentiginozniho-melanomu-56838 [cit. 2021-03-15].
Bodykit. Online: https://www.tuning-in.sk/co-je-body-kit/ [cit. 2021-03-15].
Body-styling. Online: https://educalingo.com/pl/dic-de/bodystyling [cit. 2021-02-15].
Dermokonzultace. Online: https://www.dermedic.pl/cz/rady-a-diagnostika-pokozky.html [cit. 2021-02-15].
FaceApp. Online: https://www.4ka.sk/blog/faceapp-online-aplikacia-ktora-vas-urobi-starsimi-spustila-sialenstvo-expe [cit. 2021-02-15].
Facehugger/face-hugger. Online: https://esensja.pl/film/publicystyka/tekst.html?id=7252&ref=ak_sm [cit. 2021-02-15].
Facepalm. Online: https://it-slovnik.cz/pojem/facepalm [cit. 2021-03-15].
FaceTime. Online: https://gadgetarq.com/sk/prihláška/základy-Facetime,-ktoré-potrebujete-vedieť [cit. 2021-02-15].
Futsal. Online: https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/futsalowiec-czy-futsalista [cit. 2021-02-15].
Futsal. Online: https://sk.wikipedia.org/wiki/Futsal_(AMF) [cit. 2021-02-15].
Pedipulačný. Online: http://digilib.k.utb.cz/bitstream/handle/10563/33345/s%E1deck%E1_2015_dp.pdf?sequence=1 [cit. 2021-02-15].
Podografie. Online: https://www.celomed.eu/pc-vysetreni-chodidel [cit. 2021-02-15].
Podoskopia. Online: https://fz.tnuni.sk/uploads/media/Vol.5_No.2_Edicna_seria_FYZIOTERAPIA.pdf [cit. 2021-03-25]
Blicharski M., 1977, Złożenia imienne w języku rosyjskim i polskim, Warszawa–Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bozděchová I., 2017a, Kvazikompozice, [in:] CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny. Online: https://www.czechency.org/slovnik/KVAZIKOMPOZICE [cit. 2021-03-23].
Bozděchová I., 2017b, Hybridní kompozitum, [in:] CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny. Online: https://www.czechency.org/slovnik/HYBRIDNÍ SKOMPOZITUM [cit. 2021-03-26].
Dokulil M., Horálek K., Hůrková J., Knappová M., Petr J. a kol., 1986, Mluvnice češtiny (1). Fonetika. Fonologie. Morfonologie a morfemika. Tvoření slov, Praha: Academia.
Furdík J., 1993, Slovotvorná motivácia a jej jazykové funkcie, Levoča: Modrý Peter.
Furdík J., 2004, Slovenská slovotvorba (Teória, opis, cvičenia), ed. M. Ološtiak, Prešov: Náuka.
Grzegorczykowa R., 1979, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wydanie III poprawione, Warszawa: PWN.
Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. (eds.), 1999, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa: PWN.
Helcl M., 1953, Hybridně složená slova jako autodoprava, elektromotor, „Naše řeč“ 36, s. 34–43.
Horecký J., Buzássyová K., Bosák J. a kol., 1989, Dynamika slovnej zásoby súčasnej slovenčiny, Bratislava: Veda.
Hubáček J., Krčmová M., 2017, Sociolekt (slang), [in:] CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny. Online: https://www.czechency.org/slovnik/ SOCIOLEKT [cit. 2021-03-23].
Chruścińska K., 1976, Nowe wyrazy złożone w języku polskiej prasy. I. Formacje oparte na tematach rodzimych, „Poradnik Językowy”, nr 10, s. 438–443.
Jadacka H., 2001, System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa: PWN.
Jadacka H., 2009, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa: PWN.
Klemensiewiczówna I., 1951, Wyrazy złożone nowszej polszczyzny kulturalnej. Próba systematyki, Kraków: Wydawnictwo Studium Słowiańskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kurzowa Z., 1976, Złożenia imienne we współczesnym języku polskim, Warszawa – Kraków: PWN.
Łachnik J., 2018, Złożenia polskie – opis gniazdowy (charakterystyka strukturalna), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Martincová O., Savický N., 1987, Hybridní slova a některé obecné otázky neologie, „Slovo a slovesnost“ 48, s. 124–139.
Martincová O., 2017a, NEOLOGISMUS, [in:] CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny. Online: https://www.czechency.org/slovnik/NEOLOGISMUS [cit. 2021-03-26].
Martincová O., 2017b, OKAZIONALISMUS, [in:] CzechEncy - Nový encyklopedický slovník češtiny. Online: https://www.czechency.org/slovnik/OKAZIONALISMUS [cit. 2021-03-26].
Mejstřík V., 1965, Tzv. hybridní složeniny a jejich stylová platnost, „Naše řeč“ 48, s. 1–15.
Mitter P., 2003, Složená hybridní substantiva s prvním komponentem cizího původu v současné češtině, Ústí nad Labem: Univerzita J. E. Purkyně.
Mitter P., 2008, Hybridní složeniny s prvním komponentem domácího původu v současné češtině, Ústí nad Labem: Univerzita J. E. Purkyně.
Nagórko A., 2000, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ochmann D., 2004, Nowe wyrazy złożone o podstawie zdezintegrowanej w języku polskim, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Ološtiak M., 2017, Slovotvorba, slovnodruhové prechody, preberanie a skracovanie lexém, Prešov: Prešovská univerzita v Prešove. Online: https://www.pulib.sk/web/kniznica/elpub/dokument/Olostiak11 [cit. 2021-03-23].
Ološtiak M., Vojteková M., Oriňáková S., 2018, Slovotvorná adaptácia a kompozitnosť v slovenčine, Prešov: Filozofická fakulta Prešovskej univerzity v Prešove.
Ološtiak M., Vojteková M., 2021, Kompozitnosť a kompozícia (príspevok k charakteristike zložených slov na materiáli západoslovanských jazykov), „Slovo a slovesnost“ 82, s. 95–117.
Pančíková M., 2008, Rozvojové tendencie poľskej a slovenskej lexiky na prelome tisícročia. Vybraná problematika. Substantíva, Bratislava: Filozofická fakulta Univerzity Komenského v Bratislave.
Sambor J., 1976, Kompozycje rzeczownikowe dwunominalne i nominalno-werbalne w tekstach współczesnego języka polskiego, [in:] Semantyka tekstu i języka, Wrocław: Ossolineum, s. 239–256.
Sinielnikoff R., 1968, Słowotwórstwo, [in:] Gramatyka opisowa języka polskiego z ćwiczeniami. Tom I. Fonetyka. Części mowy. Słowotwórstwo, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 143–281.
Slančová D., 1996, Praktická štylistika (Štylistická príručka), Prešov: SLOVACONTACT.
Slančová D., Sokolová M., 2011, Návrat k varietám hovorenej podoby slovenčiny na východnom Slovensku po pätnástich rokoch, [in:] Vidy jazyka a jazykovedy, Prešov: Filozofická fakulta Prešovskej univerzity v Prešove, s. 348–357.
Strutyński J., 1997, Gramatyka polska, Kraków: Wydawnictwo Tomasz Strutyński.
Svobodová D., 1999, Anglická a hybridní kompozita v současné češtině a jejich adaptace, „Naše řeč“ 82, s. 122–126.
Štícha F. a kol., 2018, Velká akademická gramatika spisovné češtiny. I. Morfologie: Druhy slov / Tvoření slov – Část 1, Praha: Academia.
Vojteková M., 2021, Nové kompozitá s iniciálovými bázoidmi cudzieho pôvodu v poľštine, Prešov: Filozofická fakulta Prešovskej univerzity v Prešove.
Waszakowa K., 2005, Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Žaža S., 1999, Ruština a čeština v porovnávacím pohledu, Brno: Masarykova univerzita.