Abstrakt
Rabunek majątku, przestępcy i kary w Mołdawii (XVII w. – wczesny wiek XVIII)
Dla omawianego przez nas wieku nie tworzono żadnych właściwych wykazów bezprawnie przywłaszczonych dóbr. W niektórych przypadkach są one jedynie wspomniane lub wylistowane według rozmiaru szkody. Istnieją też źródła dokumentalne, które obiektom kradzieży poświęcają mniej uwagi, a system sprawiedliwości skupia się w tych przypadkach raczej na przestępcach i ich czynach. Dlatego też często przywołuje się tzw. okup krwi „płacony w określonym celu” i nie podaje się szczegółów spraw. Dokumenty te są zażaleniami adresowanymi przez ofiarę do księcia lub jego urzędników, są też pisane przez przestępców przyznających się do winy, lub też są to dokumenty wystawione przez władze sądownicze i poprzedzają one dochodzenie w sprawie kryminalnej. Rozważając kradzież części mienia tj. z całości dostępnych dóbr, naszym celem jest wyjaśnienie pewnych aspektów odnoszących się do rzeczywistości, którą historyk powinien zrekonstruować wraz z całą złożonością zmian tej rzeczywistości: motywami kradzieży i jej okolicznościami, typami kradzieży, związanymi z nią kategoriami społecznymi, czasem i przestrzenią występku, karą dla sprawcy. Rekapitulując, przedstawione w artykule badanie ogniskuje się na początkach tworzenia pisemnej historii dotyczącej nagannych aktów podlegających karze za kradzież i rozbój w XVII i w początkach XVIII wieku w Mołdawii
Bibliografia
Sources:
Arhivele Naționale Iași (National Archives of Iași), Bishopric of Huşi; Monastery of Barnovschi; Monastery of Brazi; Monastery of Doljeşti; Monastery of Neamţ; Monastery of Precista – Răducanu; Monastery of “Sf. Ioan Gură de Aur’ [St. John Chrysostom]; Ştoboreni Monastery; Eforia Şcoalelor din Moldova [‘General Office of Schools of Moldavia]; Ms. no. 572 (Register of the Monastery of Răchitoasa); Ms. no. 628, Asachi Register; Ms. no. 818 (Condica Moşiei Miclăuşeni – Code of the Estate of Miclăuşeni).
Arhivele Naționale Istorice Centrale (Central National Historical Archives), New Acquisitions; Collection S. Zotta.
Călători străini despre Țările Române [Foreign Travellers to the Romanian Principalities], V, ed. Maria Holban, M. M. Alexandrescu-Dersca Bulgaru and Paul Cernovodeanu, Bucharest, 1973; VII, ed. Maria Holban, M. M. Alexandrescu-Dersca Bulgaru and Paul Cernovodeanu, Bucharest, 1980.
Catalogul docu¬mentelor moldo¬veneşti din Arhiva Istorică Centrală a Statului [Moldavian Documents Catalogue in the Central State Historical Archives], III, Bucharest, 1968; IV, Bucharest, 1970; V, Bucharest, 1974; Supliment (Supplement), I, Bucharest, 1975;
Condica lui Constantin Mavrocordat [Constantin Mavrocordat’s Code], vol. II-III, ed. Corneliu Istrati, Iaşi, Editura Universităţii “Al. I. Cuza”, Iași, 2008.
Din tezaurul arhivistic vasluian. Catalog de documente, 1393-1877 [Archives Treasury of Vaslui. Document Catalogue], Bucharest, 1986.
Documenta Romaniae Historica, A. Moldova, XX (1629-1631), eds. I. Caproşu and C. Burac, Bucharest, Editura Academiei Române, 2011; XXI (1632-1633), eds. C. Cihodaru, I. Caproşu and L. Şimanschi, Bucharest, Editura Academiei Române, 1971; XXII (1634), eds. C. Cihodaru, I. Caproşu and L. Şimanschi, Bucharest, 1974; XXIII (1635-1636), eds. Leon Şimanschi, Nistor Ciocan, Georgeta Ignat and Dumitru Agache, Bucharest, Editura Academiei Române, 1996; XXIV (1637-1638), eds. C. Cihodaru and I. Caproşu, Bucharest, Editura Academiei Române, 1998; XXV (1639-1640, eds. Nistor Ciocan, Dumitru Agache, Georgeta Ignat and Marius Chelcu, Bucharest, Editura Academiei Române, 2003; XXVI (1641-1642), ed. I. Caproşu, Bucharest, Editura Academiei Române, 2003; XXVII (1643-1644), eds. Petronel Zahariuc, Cătălina Chelcu, Marius Chelcu, Silviu Văcaru, Nistor Ciocan and Dumitru Ciurea, Bucharest, Editura Academiei Române, 2005; XXVIII (1645-1646), eds. Petronel Zahariuc, Marius Chelcu, Silviu Văcaru and Cătălina Chelcu, Bucharest, Editura Academiei Române, 2006.
Documente privind istoria României (Documents regarding the history of Romania), 14th-17th Centuries (1384-1625), Indicele numelor de locuri [Index of place names], made by Alexandru I. Gonţa, ed. I. Caproşu, Bucharest, Editura Academiei Române, 1990.
Documente privind istoria României (Documents regarding the history of Romania), 17th Century, A. Moldova, vol. II (1606-1610), Bucharest, 1953; vol. IV (1616-1620), Bucharest, 1956.
Documente privitoare la istoria oraşului Iaşi [Documents regarding the City of Iasi], vol. I, Acte interne (1408-1660) [Internal Documents], eds. Ioan Caproşu and Petronel Zahariuc, Iaşi, Editura “Dosoftei”, 1999; vol. II, Acte interne (1661-1690) [Internal Documents], ed. Ioan Caproşu, Iaşi, Editura “Dosoftei”, 2000; vol. V, Acte interne (1741-1755) [Internal Documents (1741-1755)], ed. Ioan Caproşu, Iaşi, Editura “Dosoftei”, 2001.
Documente româneşti din arhivele Bistriţei [Romanian Documents from Bistrita Archives], I, Bucharest, 1899.
„Dr. Constantin I. Istrati” Collection (1429-1945). Inventar arhivistic [Archive Inventory], eds. Nicolae Chipurici and Tudor Răţoi, Bucharest, 1988.
Ghibănescu Gh., Surete şi izvoade (Documents and Registers), XXIV, Iaşi, 1939.
Hurmuzaki Eudoxiu de, Documente privitoare la istoria românilor [Documents regarding the History of Romanians], vol. XV, part II (1601-1825), Bucharest, 1913.
Iorga N., Documente româneşti din arhivele Bistriţei [Romanian Documents from Bistrita Archives], I, Bucharest, 1899.
Iorga N., Studii şi documente privitoare la istoria românilor [Studies and Documents regarding the Romanians’ History], XVI, Bucharest, 1909.
N. Iorga, Scrisori de negustori [Letters of Merchants], Bucharest, 1925.
N. Iorga, Anciens documents de droit roumain, II, Paris/Bucarest, 1931.
Pravila lui Vasile Lupu [Vasile Lupu’s Code] provided death punishment by hanging for such a crime (see Carte românească de învăţătură [Romanian Book of Teachings/Vasile Lupu’s Code], critical edition, Bucharest, Editura Academiei Române, 1961.
Sava. A., Documente putnene [Documents of Putna], I, Focşani, 1929.
Literature:
Auspert Sarah, Parmentier Isabelle, Rousseaux Xavier, Buveurs, voleuses, insensés et prisonniers à Namur au XVIIIe siècle. Déviance, justice et régulation sociale au temps des Lumières, Namur, Presses Universitaires de Namur, 2012.
Banditisme et violence sociale dans les sociétés méditer¬ranéenne: actes du colloque de Bastia, (27-29 mai 1993), textes réunis par Georges Ravis-Giordani et Ange Rovere, Ajaccio, La marge éditions, 1993.
Barbu Violeta, “Lex animata et le remploi des corps”, in volume L’empereur hagio¬graphe. Culte des saints et monarchie byzantine et post-byzantine, Actes des colloques internationaux “L’empereur hagiographe” (13-14 March 2000) and «Reliques et miracles» (1-2 November 2000) at New Europe College, textes réunis et présentés par Petre Guran avec la collaboration de Bernard Flusin, Série des publications RELINK du New Europe College, Bucharest, 2001, p. 224-248.
Cadiet Loïc, Chauvaud Frédéric, Gauvard Claude, Schmitt Pantel Pauline, Tsikounas Myriam (dir.), Figures de femmes criminelles de l’Antiquité à nos jours, Paris, Publications de la Sorbonne, 2010.
Caiete de antropologie istorică, yr IX, no. 1 (16), Cluj-Napoca, January-June 2010, an issue dedicated to: Haiducie, brigandaj şi disciplinare social [‘Haiducie’, Brigandage and Social Discipline].
Chelcu Cătălina, “Şi m-am plătit dentr-această nevoie”. Consecinţe economice ale răscumpărării pedepsei în Moldova (secolele XVI-XVII) [“And I paid to get me out for this”. Economic Outcomes of Punishment Redeeming in Moldavia (16th-17th Centuries)], in „Anuarul Institutului de Istorie «A. D. Xenopol»”, L, 2013, p. 77-97.
Chiffoleau Jacques, Les justices du pape. Délinquance et criminalité à Avignon au XIV siècle d’après les registres de la cour temporelle, Paris, Publications de la Sorbonne, 1984.
Dagron Gilbert, “La règle et l’exception. Analyse de la notion d’économie”, in Religiöse Devianz. Untersuchungen zu sozialen, rechtlichen und theologischen Reaktionen auf religiöse Abweichung im westlichen und östlichen Mittelalter, ed. D. Simon, Frankfurt/Main, 1990, p. 1-18.
Di Bella M. P. (dir.), Vols et sanctions en Méditerrannée, Amsterdam, Éditions des Archives contemporaines, 1998.
Dupont-Bouchat Marie-Sylvie, Le crime pardonné: la justice réparatrice sous l’Ancien Régime (XVIe-XVIIIe siècle), dans “Criminologie”, 32, no. 1, 1999, p. 31-56.
Garnot Benoît (dir.), De la déviance à la délinquance, XVe-XXe siècles, Dijon, Éditions universitaires de Dijon, 1999.
Garnot Benoît, Au temps de bons juges d’Ancien Régime, dans “L’Histoire”, 2010, p. 78-83.
Garnot Benoît, La violence dans la France moderne: une violence apprivoisée?, dans Mélanges offerts au professeur Maurice Gresset. Des institutions et des hommes, Besançon, Presses universitaires de Franche-Comté, 2007, p. 93-101.
Gauvard Claude, «De grace especial». Crime, État et Société en France à la fin du Moyen Âge, 2 vol., Paris, Publications de la Sorbonne, 1991.
Gauvard Claude, Violence et ordre public au Moyen Âge, Paris, Picard, 2005.
Geary Patrick J., Le vol des reliques au Moyen Âge. Furta sacra, traduit de l’anglais par Pierre-Emmanuel Dauzat, Paris, Aubier, 1993.
Geremek Bronisław, Les marginaux parisiens aux XIVe et XVe siècles, Paris, Flammarion, 1976.
Golimas Aurel, Un domnitor. O epocă. Vremea lui Miron Barnovschi Moghilă, Voievod al Moldovei [A Prince. An Epoch. The Time of Miron Barnovschi Moghilă of Moldavia], Bucharest, Editura Sport-Turism, 1980.
Istoria dreptului românesc [History of Romanian Law], I, eds. Vladimir Hanga and Liviu P. Marcu, Bucharest, Editura Academiei, 1980.
Le Roy Ladurie Emmanuel, Montaillou, sat occitan de la 1294 până la 1324, vol. II, translation in Romanian, foreword and notes by Maria Carpov, Bucharest, Editura Meridiane, 1992.
Lemesle Bruno, Conflits et justice au Moyen Âge, Paris, PUF, 2008.
Mazilu Dan Horia, Lege şi fărădelege în lumea românească veche, Iași, Polirom, 2006.
Nicoară Toader, Sentimentul de insecuritate în societatea românească la începuturile timpurilor moderne (1600-1830) [The Feeling of Insecurity in Romanian Society in Early Modern Times (1600-1830)], vol. I, Cluj-Napoca, Editura Accent, 2002, and vol. II, 2005.
Nirenberg David, Violence et minorités au Moyen Âge, Paris, PUF, 2001.
Stoide C. A., Despre schitul Fătăciune şi despre satele Cernueşti şi Praja [About the Skete of Fătăciune and about the Villages of Cernueşti and Praja], in „Revista Istorică Română”, XIV, 1944, p. 200-217.
Toureille Valérie, Vol et brigandage au Moyen Âge, Paris, Presses Universitaires de France, 2006.
Zahariuc Petronel, Ţara Moldovei în vremea lui Gheorghe Ştefan voievod (1653-1658) [Principality of Moldavia under Voivode Gheorghe Ştefan], Iaşi, Editura Universităţii “Al. I. Cuza”, 2003.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.