Abstrakt
Besarabia to region historyczny, który w XIX wieku stanowił część Imperium Rosyjskiego. Przez cały wiek funkcjonowania w Imperium Rosyjskim Besarabia zachowała swój wieloetniczny i wielokulturowy charakter. Rosja zaczęła kształtować nową administrację oraz skład społeczny prowincji, czyniąc ją podobną do reszty Imperium. Najbardziej znaczące zmiany zaszły pod rządami Mikołaja I w latach 30-tych i 40-tych XIX wieku, kiedy gubernatorem Besarabii i reszty tzw. Nowej Rosji był gen. Michaiła Woroncowa. W wyniku wprowadzenia kilku dekretów prawnych (ros. ukazy) niektóre grupy zostały połączone z innymi, co ułatwiło rządy prowincji i dało carom większe dochody z Besarabii. Ważne przemiany społeczne w Besarabii prowadzone przez władze centralne zostały ukończone na początku lat 70-tych, kiedy wszystkie prawa autonomii zostały zniesione, a status Besarabii został zmieniony z tzw. obłasti na gubernię pod rządami własnego gubernatora. W międzyczasie prowincja przeszła proces rusyfikacji, gdy rząd centralny wprowadził rosyjski jako jedyny język urzędowy, a prawo rosyjskie zastąpiło lokalne zwyczaje prawne. W rezultacie Besarabia wydawała się być jak każdy inny region Rosji, z niewielkimi szansami na odrodzenie.
Finansowanie
Narodowe Centrum Nauk
Bibliografia
Źródła:
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii [Полное Собрание законов Российской империи – ПСЗРИ], t XXXII (1813), nr 25 393, Об обязанно-сти бессарабского гражданского губернатора по всем делам, требующим разрешения, представлять министерству, не делая никаких перемен в управлении Бессарабиею, s. 574-574.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXXIII (1814), nr 25 522, О дозволеніи Нѣмецкими колонистамъ пе¬реселяться изъ Герцогства Варшавскаго съ Бессарабію, s. 754.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXXIV (1817), nr 27 029, О поселеніи вновь выxодящиxъ въ Бессорабію колонистовъ, s. 747- 749.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXXV, (1818), nr 27 357, Устав образования Бессарабской Области, s. 222-281.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. VI (1831), nr 4989, O порядкѣ ДворянскихЪ Собраній, выборовъ и службы по онымъ, s. 247-249.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. VI (1836), nr 9298, О облег¬ченіи жителей Бессарабіи, незнающихъ Русскаго лзьіка, аъ хожденіи по изъ дѣ¬ламъ s. 691- 692.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. IX (1834), nr 6739, Высокочаише утверженное положение о царанах или свободных земледельцах Бессарабской Овласти, s. 74-81.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. VI (1839), nr 12 362, О обложеніи Мазыловъ и Ру пташей Рессарабской области, денеж¬нымъ и хлѣбнымъ сборами^ для обезпече¬нія въ продовольствіи, s. 430-431.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XV (1840), nr 13 411, О царанах водворившихся на казенных землях Беццарабской Области, s. 300-301;
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XV (1840), nr 13 872, О шніапгаагь по вооруженію и запасу Су¬довъ, s. 655-656
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXI (1846), nr 19 881, Утвержденныя працила, определяющия взаимныя обязанности Бессарабских владельцев земель и живущих на оных царани, когда между ними не заключено добровольных условии , s. 404-410
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXIII (1848), nr 22 299, О сыновьях Бессрабских мазылов, поступающих в военную службу, s. 358.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXII (1847), nr 20 987, О правах состояния жителей Бессарабской области. s. 190 – 197.
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XXXVI (1861), nr 36 650, O Всемилостивейшем даровании крепостным людям права состояния свободных сельских обывалелй и об устпойстве их быта, s. 128-134
Polnoie Sobraniie zakonov Rossijskoj impierii, t. XLI, (1866), nr 43 888, О поземельном устройстве государственных крестьян в 36 губерниях, s. 280-283.
Źródła drukowane:
Czartoryski Adam, Pamiętniki i memoriały polityczne 1776—1809, wybrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył Jerzy Skowronek, Warszawa 1986,
Literatura:
Berg Lev Semenovič, Biessarabia. Storona – Ljudi – Hoziajstvo, Petrograd 1918, s. 101 [Берг Лев Семенович, Бессарабия. Сторона – Люди – Хозяйство, Петроград 1918].
Boiapinaši, Enciklopedičeski slovar’ Brokgauza i Iefrona, red. Ivan E. Andreevski, Konstantin K. Arsen’ev, Fiodor F. Petruševskij, Peterburg’ 1891, t. 7, s. 521 [Бояпинаши, Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, подъ редакцiей Иванa Е. Андреевскаго, Константинa К. Арсеньева, Фёдорa Ф. Петрушевскаго, Петербургъ 1891].
Boiapinaši, Enciklopedičeski slovar’ Brokgauza i Iefrona, red. Ivan E. Andreevski, Konstantin K. Arsen’ev, Fiodor F. Petruševski, Peterburg 1903, t. 37, s. 521 [Бояпинаши, Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, подъ редакцiей Иванa Е. Андреевскаго, Константинa К. Арсеньева, Фёдорa Ф. Петрушевскаго, Петербургъ 1903].
Brezianu Andrei, Spȃnu Vlad, The A to Z of Moldova, Scarecrow Press, Plymouth 2010.
Carane, Enciklopedičeski slovar’ Brokgauza i Iefrona, red. Ivan E. Andreevski, Konstantin K. Arsen’ev, Fiodor F. Petruševski, Peterburg 1903, t. 37a, s. 798 [Царанe, Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, подъ редакцiей Иванa Е. Андреевскаго, Константинa К. Арсеньева, Фёдорa Ф. Петрушевскаго, Петербургъ 1903].
Hatłas Jerzy, Gagauzja i Gagauzji. Historia i współczesność, Poznań 2009.
Boldur Alexandru, Istoria Basarabiei, Bucureşti 1992.
Hatłas Jerzy, Przesiedlenia ludnościowe z Półwyspu Bałkańskiego do Besarabii w XVIII i XIX wieku oraz kwestie etnogenezy Gagauzów, w: Między etnicznością a lokalnością: pogranicze bułgarsko-gagauskie w Besarabii, pod red. Jarosława Derlickiego, Warszawa 2012, s. 11-24.
Istoria Biessarabii (ot istokov do 1998 goda), red. Ioan Skurtu, Kišinev 2001 [История Бессарабии (от истоков до 1998 года), коорд. Иоан Скypту, Кишинев 2001].
Kotulievič Karolina, Istoriia Styrčy, Styrča 2000 [Котулевич Каролина, История Стырчы, Стырча 2000].
Makowiecki Stanisław, Mamałyga, czyli słońce na stole, Kraków 1976.
Jażgunowicz Katarzyna, Dziadek – Jan Jabłoński w: Wspomnienia rodzinne, I część, Bielce 2003, s. 87-90.
Mitrasca Marcel, Moldova: A Romanian Province under Russian Rule, New York 2002.
Poştarencu Dinu, Neamul Doliwa-Dobrowolski din Basarabia, w: Analecta Catholica, t. III, Chişinău 2008, s. 407-412.
Skowronek Anna, Polacy w Besarabii na podstawie dokumentów Besarabskiego Dworiańskiego Zgromadzenia Deputackiego [w:] Świat relacji polsko-rumńskich. Lumea relaţiilor polono-române, red. Stanislava Iachimovschi, Suceava 2012, s. 66-75.
Svinyn Paviel, Opisaniie Biessarabskoj oblasti, Odiessa 1867 [Свинын Павел, Описание Бессарабской области, Одесса 1867].
Wieliczko Mieczysław, Z dziejów Polaków żyjących w sąsiedztwie ojczyzny, w: Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne, cz. I, Lublin 1986, s. 121-160.
Zielenčuk Valentin S., Naselenie Besarabii i Poddnestrov’ia v XIX v., Kišinev 1979 [Зеленчук Валентин С., Население Бессарабии и Подднестpовья в ХIХ в., Кишинев 1979].
Strony internetowe:
besasarabia.ru/dvor.htm; https://www.prlib.ru/history/619810 [dostęp: 30.03.2019]
Kalmbach Christian, History of the Mother Colonies of Bessarabia, „Bessarabischer Heimatkalender”1951, s. 35-50,
https://library.ndsu.edu/grhc/history_culture/history/bessarabia.html [dostęp: 17.03.2019]
Koprowski Marek A., Polacy na Chocimszczyźnie, http://wspolnota-polska.org.pl/wiadomosci/Polacy-na-Chocimszczyznie,1522.html [dostęp: 27.02.2015].
Ruptaşi (рупташь), http://nmuseum.blogspot.com/p/ruptasi.html [dostęp: 22.03.2019].
Гросул Бладислав, Генезис Бессарабской автономии в составе России (к 200-летию присоединения Бессарабии к России), http://ava.md/projects/history/014301-genezis-bessarabskoi-avtonomii-v-sostave-rossii-k-200-letiq-prisoedineniya-bessarabii-k-rossii.html [dostęp: 13.03.2018].
Суляк Сергей Г., Этнический состав населения Бессарабии в ХIХ-начале ХХ в., http://www. materik.ru/rubric/detail.php?ID=15240 [dostęp: 17.03.2019].
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.