Słowa kluczowe
Bałkany
mniejszość etniczna
Jak cytować
Abstrakt
W artykule zwrócono uwagę na zróżnicowaną charakterystykę ludności wołoskiej we współczesnych realiach społeczno-politycznych poszczególnych państw Europy południowo-wschodniej. Na jej podstawie można wyodrębnić trojakie rozumienie Wołochów. Najczęściej traktuje się ich jako mniejszość w sensie kulturowym i regionalnym (w Grecji, Bułgarii, Chorwacji), identyfikuje z żywiołem rumuńskim (Bułgaria, Rumunia) lub uznaje za mniejszość etno-językową (w Macedonii Północnej i Albanii). Obyczajowość, tradycje i tożsamość społeczności wołoskich ukształtowały się w odniesieniu do lokalnych warunków życia. Wołosi musieli szukać modus vivendi z ludnością, która na danym obszarze dominowała liczebnie i określała reguły funkcjonowania. W rezultacie, rozproszone społeczności wołoskie nie wygenerowały jednolitej tożsamości etnicznej czy kulturowej, która mogłaby je spoić w większą całość. Zróżnicowana jest także ich sytuacja prawno-polityczna w poszczególnych państwach.
Finansowanie
Artykuł powstał w ramach projektu NPRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (Projekt nr 0604/NPRH 3/H12/82/2014).
Bibliografia
maj 2019 godina-Nacionalen den na Vlasi [23 мај 2019 година-Национален ден на Власи]; http://www.mtsp.gov.mk/pocetna-ns_article-23-maj-2019-godina-nacionalen-den-na-vlasi-ministerstvoto-za-trud-i-socijalna-politika-soopshtuva-de.nspx [dostęp: 20.04.2020].
Andreev V., The Republic of Macedonia, Skopje 1995.
Anthemidis A., Oi Vlahoi tis Ellados, Thessaloniki 2002 [Ανθεμίδης A., Οι Βλάχοι της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 2002].
Averof E., I polityki plevra tou Koutsovlahikou zitimatos, Trikala 1987 [Αβέρωφ Ε., Η πολιτική πλευρά του Κουτσοβλαχικού ζητήματος, Τρίκαλα 1987].
Balkanski T., Zapadnorodopskite vlasi, Veliko T’rnovo 1996 [Балкански T., Западнородопските власи, Велико Търновo 1996].
Bërxholi A., Atlasi gjeografik i popullsisë së Shqipërisë: atlasi i Shqipërisë (Demographic atlas of Albania : atlas of Albania), Tiranë 2003
Barbolov G., Istorijata na arm’nite i vzaimootnošenijata im s B’lgarite, Sofija 2000 [Барболов Г., Историята на армъните и взаимоотношенията им с Българите, София 2000].
Berciu-Drăghilescu A., Petre M., Şcoli şi biserici româneşti din Peninsula Balcanică. Documente (1918–1953), Bucuresti 2006, t. 2.
Basciani A., Un conflitto balcanico: La contesa fra Bulgaria e Romania in Dobrugia del Sud, 1918–1940, Cosenza 2001.
Bilbija B., Dugalić V., Vlasi u Srbiji između Beograda i Bukurešta, „Politika”, 04.03.2012; http://www.politika.rs/sr/clanak/210616/Politika/Vlasi-u-Srbiji-izmedu-Beograda-i-Bukuresta [dostęp: 11.02.2020].
Burlacu M., Istro-romanians: the legacy of a culture, „Bulletin of the Transilvania University of Braşov” 2010, t. 3, nr 52 (ser VII).
Chrysochou A., I katohi en Makedonia, vivlion triton, I drasis tis italoroumanikis propagandas, Thessaloniki 1951 [Χρυσοχόου A., Η κατοχή εν Μακεδονία, βιβλίον τρίτον, Η δράσις της ιταλορουμανικής προπαγάνδας, Θεσσαλονίκη 1951].
Clark R., Claiming ethnic privilege: Aromanian immigrants and Romanian fascist politics, „Contemporary European History” 2015, t. 24.
Council of Europe, Fourth Report submitted by Bulgaria pursuant to Article 25, paragraph 2 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities, 2017, s. 31, 44; https://rm.coe.int/fourth-report-submitted-by-bulgaria-pursuant-to-article-25-paragraph-2/168077d970 [dostęp: 05.02.2020].
Divani L., The Vlachs of Greece and the Italo-Rumanian propaganda, „Thetis. Mannheimer Beiträge zur Klassischen Archäologie und Geschichte Griechenlands” 1996, t. 3.
Divani L., To thnisigenes prigkipato tis Pindou. Giati den antapokrithikan oi Koutsovlahoi tis Ellados stin italo-roumaniki propaganda, w: Makedonia kai Thraki 1941–1944. Katohi-antistasi-apelevtherosi, Diethnes Synedrio IMHA, Thessaloniki 1998 [Διβάνη Λ., Το θνησιγενές πριγκιπάτο της Πίνδου. Γιατί δεν ανταποκρίθηκαν οι Κουτσόβλαχοι της Ελλάδος στην ιταλό- ρουμανική προπαγάνδα, w: Mακεδονία και Θράκη 1941–1944. Κατοχή-αντίσταση-απελευθέρωση, Διεθνές Συνέδριο ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1998].
Etničke promene u Srbiji između popisa 2002–2011, Vlasi i Rumuni, „Макроекономија - eкономске анализе, Србија, окружење и међународна економија”, 19.01.2012; https://www.makroekonomija.org/demografija/etnicke-promene-u-srbiji-izmedu-popisa-2002-2011-11-vlasi-i-rumuni/ [dostęp 05.02.2020].
Georgevitch T.R., La vérité sur les Roumains de Serbie, Paris 1919.
Gica A., The recent history of the Aromanians from Romania, „New Europe College Yearbook” 2008–2009”, t. 16.
Grødeland Å.B., Networks and informal power structure in South East Europe, w: Handbook of doing business in South East Europe, red. D. Sternad, T. Döring.
Hagigogou S., Noe C., Muşi V., Colonizarea Macedoromânilor în Cadrilater, Bucharest 2005.
Kadritzke N., Ungleiche Nachbarn. Entwicklung und Perspektiven der griechisch-albanischen Beziehungen jenseits der „Nordepirus“ – Frage, „Südosteuropa Mitteilungen” 1998, nr 3.
Kahl T., Aromanians in Greece: minority or Vlach-speaking Greeks?, http://farsarotul.org/nl27_1.htm#_ftn18 [dostęp: 18.04.2020].
Kahl T., The ethnicity of Aromanians after 1990: the identity of a minority that behaves like a majority, „Ethnologia balkanica” 2002, t. 6.
Kara G., Guldemi Ph., The Spark and new leaf: The Aromanians of Macedonia, http://farsarotul.org/nl23_1.htm [dostęp: 18.04.2020].
Katunar D., Istrorumunji – jezik i zajednica, „Diskrepancija” 2008, t. 9, nr 13.
Kirilova A., Nikolov G., Pimpireva Ž, Tiankova J., Atanasova K., Mitev P., Arm’nite v B’lgarija. Istoriko-etnografsko izsledvane, Sofija 1998 [Кирилова А., Николов Г., Пимпирева Ж., Тянкова Й., Атанасова К., Митев П., Армъните в България. Историко-етнографско изследване, София 1998].
Kiurkčiev T., Istorija na Arm’nite (Cincarite) v Sofija, Sofija 2001 [Кюркчиев T., История на Армъните (Цинцарите) в София, София 2001].
Kiurkčiev T., Kiurkčiev N., Arum’nsko-b’lgarski rečnik (Dictsonar Arman-Bulgar), [Кюркчиев T., Кюркчиев Н., Арумънско-български речник (Dictsonar Arman-Bulgar)], Sofia 1994.
Koliopoulos I., Leilasia fronimaton, to makedoniko zitima stin katehomeni Dytiki Makedonia, 1941–1944, Thessaloniki 1994 [Κολιόπουλος I., Λεηλασία φρονημάτων, το μακεδονικό ζήτημα στην κατεχόμενη Δυτική Μακεδονία, 1941–1944, Θεσσαλονίκη 1994].
Kostopoulos I., I Ethniki syneidisi ton Vlahon kai o rolos tous sti sygkrotisi tou Neou Ellinismou, „Trikalina” 1990, t. 10 [Κωστόπουλος Η., Η Εθνική συνείδηση των Βλάχων και ο ρόλος τους στη συγκρότηση του Νέου Ελληνισμού, „Τρικαλινά” 1990, t. 10].
Krasteva A., Ethnicity, communities and identities in Bulgaria, Ravenna 1998.
Koukoudis A.I., Oi Olympioi Vlahoi kai ta Vlahomoglena, Thessaloniki 2001 [Κουκούδης A.I., Οι Ολύμπιοι Βλάχοι και τα Βλαχομογλενά, Θεσσαλονίκη 2001].
Margariti G., Apo tin itta stin exegersi, Ellada: Anoixi 1941 Fthinoporo 1942, Athina 1993 [Μαργαρίτη Γ., Από την ήττα στην εξέγερση, Ελλάδα: Ανοιξη 1941 Φθινόπωρο 1942, Αθήνα 1993].
Njagulov B., The Vlachs in Bulgaria and and the Bulgarian-Romanian relations between the two world wars, w: Transborder identities: the Romanian-speaking population in Bulgaria, red. S. Şerban, Bucureşti 2007.
Nowicka E., Tożsamość na pograniczu. Ludność romańskojęzyczna wschodniej Serbii, „Balcanica Posnaniensia Acta et studia” 2018, t. 25.
Novaković I., Đurđević N., Serbian-Romanian relations and the status of the Vlach minority in Serbia. Policy study, Belgrade 2015.
Ntasiou E., Aromanian language and differentiated geographic varieties. A teaching approach problems and propositions, w: FEL XXI Communities in Control: Learning tools and strategies for multilingual endangered language communities. Proceedings of the 21st FEL Conference 19–21 October 2017, red. N. Ostler, V. Ferreira, Ch. Moseley, Hungerford 2017.
Papagiannis S., Vlahoi kai Vlahofonoi Ellines. Dio xehoristes kai ethrikes metaxi tous, ethnotikes omades, Athina 2003 [Παπαγιάννης Σ., Βλάχοι και Βλαχόφωνοι Έλληνες. Δυο ξεχωριστές και εχθρικές, μεταξύ τους, εθνοτικές ομάδες, Αθήνα 2003].
Parliamentary Assembly of The Council of Europe, Aromanian culture and language, Recommendation 1333/1997; http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=15367 [dostęp: 11.02.2020].
Petrović R., Etnički mešoviti brakovi u Jugoslaviji, Beograd 1985.
Poulton H., Who are the Macedonians?, 2000.
Prebroiavane 2011 okončatelni rezultati 2011. Neselenie po etničeska grupa i majčin jezik [Преброяване 2011 окончателни резултати. Население по етническа група и майчин език]; https://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/2/2/R9.aspx [dostęp: 05.02.2020].
Protest. Povodom opstruisanja vlaške manjine u ostvarivanju određenih elementarnih građanskih prava od strane institucija Republike Srbije; 08.07.2014; http://www.zajednicavlahasrbije.com/protestno_pismo_juna_2014_povodom_opstrukcije_vlaha.html [dostęp: 11.02.2020].
Psifisma diamartyrias 31 vlachofonon dimarchon kai koinotarchon gia tou ekthesi tou Steit Ntipartment, Thessaloniki [Ψήφισμα διαμαρτυρίας 31 βλαχόφωνων δημάρχων και κοινοτάρχων για του έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Θεσσαλονίκη], 28.02.2001; http://users.sch.gr/spmentis/articles/psifisma [dostęp: 05.02.2020].
REPORT on the activity of the “Aromanian Community from Romania” Association between 2004 and 2007, s. 3-4; https://www.osce.org/cio/25707?download=true [11.02.2020].
Republic of North Macedonia, State Statistical Office, Census of population, households and dwellings 2002, t. 13; http://www.stat.gov.mk/Publikacii/knigaXIII.pdf [dostęp: 05.02.2020].
Savvidis P., Panellinia Omospondia Vlahon: Ohi «paihnidia» me ti vlahiki dialekto, „Proto Thema” [Σαββίδης Π., Πανελλήνια Ομοσπονδία Βλάχων: Όχι «παιχνίδια» με τη βλάχικη διάλεκτο, „Πρώτο Θέμα”], 04.11.2019; https://www.protothema.gr/greece/article/942254/panellinia-omospondia-vlahon-ohi-paihnidia-me-ti-vlahiki-dialekto/ [dostęp: 23.03.2020].
Schwandner-Sievers S., The Albanian Aromanians´ awakening: identity politics and conflicts in post-communist Albania, „ECMI working paper” 1999 (March 1999), nr 3.
Solonari V., Purifying the nation: population rxchange and ethnic cleansing in nazi-allied Romania, Washington 2010.
Sotirovic V.B., The Balkan Vlachs, Vilnius, 2013.
Statistical yearbook of Yugoslavia 1988, Belgrade 1989.
Statistički ljetopis Republike Hrvatske 2018, Zagreb 2018.
Strategija razvoja kulture Vlaha u Srbiji (2014–2020), Zrenjanin 2014.
Škiljan F., Iz svakodnevnoga života sela Žejane u dvadesetom stoljeću, „Histria : godišnjak Istarskog povijesnog društva” 2014, t. 4, nr 4.
Thompson S., Agrarian reform in Eastern Europe following World War I: Motives and outcomes, „American Journal of Agricultural Economics” 1993, t. 75, nr 3.
The Aromanians in Albania. Shadow report, standing for the 5th to 8th Periodic Reports of Albania, submitted under article 9 of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination Convention, Tirana, July 2011.
Tudor C., Administraţia românească în Cadrilater (1913–1940), Călărași 2005.
Weigand G., Die Aromunen: ethnographisch-philologisch-historische Antersuchungen über das Volk der Sogenannten Makedo-Romanen oder Zinzaren, Leipzig 1894, t. 1–2.
Winnifrith T., Shattered eagles, Balkan fragments, London 1995.
Vlačo N., Vlasi neće da se izjasne kao Rumuni, „Blic”, 14.08.2013; https://www.blic.rs/vesti/politika/vlasi-nece-da-se-izjasne-kao-rumuni/8fpzneb [11.02.2020].
Vlasi nisu Rumuni niti je rumuński jezik vlaški. Sopštenje Dragana Balaševića povodom izjave Mikija Janoševića, predsednika Udruženja Vlaha Primovara iz Zlota, 19.03.2013; http://nacionalnisavetvlaha.rs/саопштење-власи-нису-румуни/ [dostęp: 11.02.2020].
Vrzić Z., Nation-state ideology and identity and language rights of linguistic minorities: prospects for the Vlashki/Zheyanski-speaking communities, w: The Romance-speaking Balkans. Language and the politics of identity, red. A. Sorescu-Marinković, M. Dragnea, T. Kahl, B. Njagulov, D. Dyer, A. Costanzo, 2019, s. 186–206.
Strony internetowe:
Ekomuzej Vlaški puti; vlaskiputi.com/hr/o-nama/ekomuzej [dostęp: 24.04.2021].
Mathainoume th Vlahiki glossa [Μαθαίνουμε τη Βλάχικη γλώσσα]; https://www.vlahika.gr/ [dostęp: 23.03.2020].
Nacionalni savet Vlaha [Нациoнални савет Влаха]; http://nacionalnisavetvlaha.rs [dostęp: 11.02.2020].
Očuvanje vlaškog i žejanskog jezika (Očuvej vlåška ši žejånska limba); https://www.vlaski-zejanski.com/hr/o-nama [dostęp: 24.04.2021].
Syllogos Vlahon N.Serron „G. Olympios” [Σύλλογος Βλάχων Ν. Σερρών „Γ.Ολύμπιος"]; http://www.vlahoiserron.gr;
UNESCO atlas of the world's languages in danger, http://www.unesco.org/languages-atlas/index.php [dostęp: 24.04.2021].
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.