Słowa kluczowe
potomkowie Rzymian na Bałkanach w VII–X w.
Wlasi
Jak cytować
Abstrakt
Źródła bizantyńskie do X wieku nie wymieniają Wlachów, są w nich jednak informacje dotyczące grup Rzymian zamieszkujących państwa Awarów i Bułgarów w VII–X w. Po podbojach cesarza Bazylego II całe Bałkany powróciły pod władzę bizantyńską. Wlasi nie uzyskali jednak statusu Rzymian (Rhomaioi) lecz potraktowano ich jak półbarbarzyńskich poddanych (Bułgarów, Serbów).
Finansowanie
Artykuł powstał w ramach projektu npRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (projekt nr 0604/npRH3/H12/82/2014).
Bibliografia
Źródła:
Actes du Prôtaton, (Archives de l’Athos VII), ed. D. Papachryssanthou, Paris 1975.
Annales Barensis, [w:] MGH SS, t. 5, ed. D. Pertz, Hanover 1844, s. 51–56.
Chronographiae quae Theophanis continuati nomine fertur liber Vita Basilii Imperatoris, rec. I. Ševcenko, Berlin – Boston 2011.
Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, rec. H. Thurn, Berlin – New York 1973.
Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la penetration des Slaves dans les Balkans. I–II ed. P. Lemerle, Paris 1979–1981.
Povest vremennych let. Čast’ pervaja, tekst i perevod. Podgotovka teksta D.S. Lichačeva, perevod D.S.
Lichačeva i B. Romanowa, pod redakcje V.P. Adrianova-Peretc, Moskva-Leningrad 1950 [Повесть временных лет. Часть первая, текст и перевод. Подготовка текста Д. С. Лихачева, перевод Д. С. Лихачева и Б. А. Романова, под редкцией В. П. Адриановой-Перетц, Москва-Ленинград 1950.]
Sovety i rasskazy Kekavmena. Poučenije vizantijskogo polkovodca z XI veka. Podgotovka teksta, vvedenije, perevod i kommentarij G.G. Litavrina. Izdanije vtoroje, pererabobotannoje i dopolnennoje,
Sankt Petersburg 2003 [Советы и рассказы Кекавмена. Поучение византийского полководца з XI века. Подготовка текста, введение, перевод и комментарий Г.Г. Литаврина. Издание второе, пе-реработанное и дополненное, Санкт Петербург 2003].
Testimonia Najdawniejszych Dziejów Słowian. Seria grecka, z. 2,3,4 Pisarze z VII–X wieku, wydali. A. Brzóstkowska, W. Swoboda, Warszawa-Kraków 1989–1997.
Theophanis Chronographia, AM 6256, rec. C. De Boor, vol. I, Lipsiae 1893.
Opracowania:
Boba Imre., Vlachs in the history of Central Europe, [w:] Kelet és Nugat kȍzȍtt, ed. L. Koszta, Szeged 1995, s. 95–102.
Bonarek Jacek, Romajowie i obcy w Kronice Jana Skylitzesa. Identyfikacja etniczna Bizantyńczyków i ich stosunek do obcych w kronice Jana Skylitzesa, Toruń 2003.
Bonarek Jacek, Les Bas Danube dans la secondo moitié du XI-ème siècle: nouveaux Ėtats ou nouveaux peoples? [w:] Byzantium, New Peoples, New Powers: The Byzantino-Slav
Contact Zone, From The Ninth To The Fifteenth Century, ed. M. Kaimakamova, M. Salamon, M. Smorąg Różycka, Cracov 2007, s. 193–200.
Borri Francesco, Dalmatian Romans and their Adriatic friends: Some further remarks, [w:] Transformations of Romanness, s. 241–252.
Brezeanu Stelian, Grecs et Thraco-Romains au Bas-Danube sous le règne du tsar Boris-Michael, “Revue des Études Sud-Est Européennes” 1981, t. 19, nr 4, s. 643–652.
Brzozowska Z., Zapożyczona czy własna wizja dziejów powszechnych? Wpływ autorów bizantyńskich na świadomość historyczną Słowian Południowych i Wschodnich (na przykładzie opowieści o Mahomecie i „Historii paulicjan” Piotra z Sycylii), [w:] Widmo Mahometa, cień Samuela. Cesarstwo bizantyńskie w relacji z przedstawicielami innych religii i kultur (VII–XV wiek), red. Z.A. Brzozowska, M. Leszka, K. Marinow, T. Wolińska, Łódź 2020, s. 13–44.
Brzozowska Zofia, Nikolov Angel, The Culture, [w:] The Bulgarian State in 927–969. The Epoch of Tsar Peter I, eds. M.J. Leszka, K. Marinow, Łódź-Kraków 2018, s. 347–379.
Bubalo Đorđe, Bishop Vlaho or Vlahoepiskop, „Zbornik radova Vizantološkog instituta” [Ћ. Бубало, Влахо епископ или влахоепископ, „Зборник радова византолошког института”] 2001–2002, t. 39, s. 197–220.
Cvetković Miloś, O statuse Vlacha Helade u tematskom sistemu, “Zbornik radova Vizantološkog instituta” [М. Џветковић, О сtатусе Влаха Хеладе у tематском сисtему, „Зборник радова Византолошког института” 2018, t. 55, s. 45–64.
Curta Florin, Eastern Europe in the Middle Age. (500–1300), Leiden-Boston 2019.
Czamańska Ilona, Problem pochodzenia Wołochów, [w:] Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, pod red. M. Salamona i J. Strzelczyka, Kraków 2004, s. 327–335.
Dagron Gilbert, Formes et fonctions du pluralisme linguistique à Byzance (IXe–XIIe siècle), „Travaux et Mémoires” 1994, t. 12, s. 219–240.
Ditten Hans, Etnische Verschiebungen zwischen der Balkanhalbinsel und Kleineasien vom ende des 6. bis zur zweiten Hälfte des 9. Jahrhunderts, Berlin 1993.
Dietz Klaus, Benennungen von Romanen und Kelten (und ihrer Sprache) im frühmittelalterlichen England, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 163–176.
Dmitrev A.D., Dviženje skamarov, “Vizantijskij Vremennik” [А.Д. Дмитрев, Движение скамаров, „Византийский Вренник”,] 1952, t. 5, nr 30, s. 3–14.
Dudek Jarosław, Status Wołochów w jedenastowiecznym Bizancjum (wg. „Rad” Kekaumena), „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2018, t. 25, s. 35–52.
Dvoichenko-Markov Demetrius, The Vlachs. The Latin Speaking Population of Eastern Europe, „Byzantion” 1984, t. 54, s. 508–526.
Feraru Mihai R., Vlahii din Peninsula Balcanică ĭn lumina izvoarelor literale bizantine din secolele X–XII, [w:] Quaestiones Romanicae. Lucrările colocviului internațional “Comunicare și cultură în România europeană” (ediția I, 15–16 iunie 2012), Szeged 2012, s. 44–56.
Fiedler Uwe, Pochodzenie ludności romańskiej (Wołochów i Rumunów) na Półwyspie Bałkańskim. Głos w dyskusji, “Acta Archeologica Carpathica” 1997–1998, t. 34, s. 119–134.
Gyóni Matyás, L’evêque vlaqué de l’archevêche bulgare d’Achris aux XI–XII siècles, „Études slaves et roumaines” 1948, t. 1, s. 148–159, 224–233.
Gyóni Matyás, Les Vlaques du Mont Athos au début XIIe siècle, “Etudes slaves et roumaines” 1948, t. 1, s. 30–42.
Gregory Timothy E., Hellas, [w:] ODB, t. 1, s. 911.
Hartl Ingrid, Walchen, Vlashs and Welsh: A Germanic ethnonym and its many uses, [w:] Transformations of Romanness, s. 395–401.
Haubrichs Wolfgang, Kontinuität und Ansiedlung von Romanien am Ostrand der alten Gallia und östlich des Rheins: Sprachliche Indikatoren (500–900), [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 59–85.
Holzer Georg, Der Walchen-Name im frühmittelalterlichen Slavischen, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 177–181.
Ivanov Jordan, Bălgarski starini iz Makedonija, [Й. Иванов, Български старини из Македония] Sofija 19702.
Kazhdan Alexander, Vlachs, [w:] ODB, t. 3, s. 2183–2184.
Kazhdan Alexander, Cutler Anthony, George Hamartolos, [w:] ODB, t. 2, s. 836.
Koroljuk Vladimir D., Vołochii i Slavjane russkoj letopisi, Kišynev 1971 [Ɓ.Д. Королюк, Волохи и Славяне русской летописи, Кишинев 1971].
Kotłowska A., Uwagi do przekładu, [w:] Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian. Seria grecka. Zeszyt 6, pisarze wieku XI, tłumaczenie i komentarz A. Kotłowska, współpraca A. Brzóstkowska, Warszawa 2013, s. 5–9.
Koukoudis Asterios I., The Vlachs. Metropolis and Diaspora, Thessaloniki 2003.
Kramer Johannes, Romanen, Rumänen und Vlachen aus philologischer Sicht, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 197–203.
Kristó Gyulia, Hungarian History in the Ninth Century, Szeged 1996.
Lascaris Michael, Les Vlachorynchines. Une mise au point, „Revue Historique du Sud-Est Européen” 1943, t. 20, s. 182–189.
Lazarou Achilleus G., L’Aroumain et ses rapports avec le Grec, Thessaloniki 1986.
Litavrin Gennadij G., Vlachi vizantijskich istočnikov, [w:] Vizantija i Slavjane (sbornik statej), Sankt Peterburg 1999 [Г. Г. Литаврин, Влахи византийских источников, [w:] Византия и Славяне (сборник статей), Санкт Петербург 1999], s. 130–166.
Mango Ciril, Historia Bizancjum, przekł. M. Dąbrowska, Gdańsk 1997.
Metzeltin Michael, Rumänien: Das Werben eines Staatsnamens, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 205–219.
Mirdita Zef, Balkanski Vlasi u svijetlu podataka Bizantskih autora, “Povijesni prilozi”, t. 14, 1995, s. 25–115.
Moravcsik Gyulia, Byzantinoturcica, II. Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Berlin 1983.
Nallbani Etleva, Transformations et continuité dans l’ouest des Balkans: le cas de la civilisation de Komani (VI–IX siècles), [w:] L’Illyrie méridionale et l’Epire dans l’Antiquité. IV. Actes du IV colloque internationale de Grenoble, 10–12 octobre 2002, ed. P. Cabannes, J. L. Lamboley, Paris 2004, s. 481–490.
Năsturel P.Ş., Les Valaques Balcaniques aux X–XIII siècles (Mouvements de population et colonisation dans la Romanie grecque et latine), „Byzantinische Forschungen” 1979, t. 7, s. 89–112.
Năsturel Petre Ş., Vlacho-Balcanica, „Byzantinisch-neugriechische Jahrbücher” 1977, t. 22, s. 221–248.
Năsturel Petre Ş., Vlahii din spatial byzantin şi bulgăresc pânâ la cucerirea otomană, [w:] Aromânii. Istorie. Limbă. Destin, Bucureşti 1996, s. 50–82.
Papadakis Aristeides, Kanonikon, [w:] ODB, t. 2, s. 1102–1103.
Pillon Michael, L’exode des „Sermésiens” et les grandes migrations des Romains dans les Balcans durant le Haut Moyen Áge, “Études Balkaniques” 2002, t. 3, s. 103–141.
Pohl Walter, Die Awaren. Ein Steppenvolk in Mitteleuropa. 567–822 n.Chr., München 1988.
Pohl Walter, Walchen, Römer und ‘Romanen” – Einleitung, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 9–26.
Podskalsky Gerhard, Theologische Literatur des Mittelalters in Bulgaren und Serbien. 865–1459, München 2000.
Podskalsky Gerhard, Chrześcijaństwo i literatura teologiczna na Rusi Kijowskiej (988–1237), przekł. J. Zychowicz, Kraków 2000.
Prostko-Prostyński Jan, Gli scamari. Considerazioni sulla loro identità, „Bulletino dell’Istituto storico Italiano per il Medio Evo Archivio Muratoriano” 1993, t. 99, nr 1, s. 279–300.
Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit. Zweite Abteilung (867–1025), red. F. Winkelmann, Berlin 2013.
Regesten der Kaiserukunden des oströmischen Reiches von 565–1453, berabeitet von F. Dölger, A.E. Müller, A. Beihammer, 1 Teil, 2 Halband Regesten 867–1025, München 2003; berabeitet von F. Dölger, Teil 3. Regesten 1204–1282, München-Berlin 1932.
Risos Antonios, The Vlachs of Larissa in the 10th century, “Byzantinoslavica” 1990, t. 51, nr 2, s. 202–207.
Róna-Tas András, Hungarians and Europe in the Early Middle Ages. An Introduction to Early Hungarian History, Budapest 1996.
Schneider Thomas Franz, Pfister Max, Romanen und ihre (Fremd-)Bezeihungen im Mittelalter: Der Schweitzer Raum und das angrenzende alemanische Gebiet, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 127–152.
Stephenson Paul, Byzantium’s Balkan Frontier. A Political Study of the Northern Balkans. 900–1250, Cambridge 2000.
Stănescu Eeugen, Byzantinovlachica I. Les Vlaques à fin du Xe siécle – début du XIe et la restauration de la domination byzantine la peninsule balkanique, “Revue des études sud-est européennes” 1968, t. 6, nr 3, s. 407–438.
Swoboda Wincenty, Wędzki Andrzej, Wołosi, [w:] SSS, t. 6, cz. 2, s. 576–583.
Tanaşoca Nicola-Serban, Les mixobarbares et les formations politiques paristriennes du XI siécles, “Revue Roumaine d’histoire” 1973, t. 17, s. 61–82.
Vătăşescu Cătălina, L’ethnonyme Romanus en dalmatiae et roumain, „Revue des Études Sud-Est Europénnes” 2020, t. 48, nr 1, s. 71–76.
Wesinger Peter, Die Romanen im frühmittelalterlichen bayerisch-österreichischen Raum aus namenkundlicher und sprachwissenschaftlicher Sicht, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 87–112.
Winnifrith Tom J., The Vlachs. The History of Balkan People, London 1987.
Wolfram Herwig, Die frühmittelalterliche Romania im Donau- und Ostalpenraum, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 27–57.
Zacos G., Veglery A. , Byzantine Lead Seals, t. 1, cz. 1, Basel 1972.
Zeller Bernhard, Über Romanen, Räter und Walchen im frühmittelalterlichen Churrätien, [w:] ‘Walchen’, ‘Romani’ und ‘Latini’, s. 153–162.
Živković Tibor, De Conversione Croatorum et Serborum. A Lost Source, Belgrade 2012.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.