Słowa kluczowe
cesarz Zenon
magistrzy militum
Jak cytować
Abstrakt
Kwestia obsady stanowisk magistrów militum za panowania cesarza Zenona (474–491). Wywodzący się z Izaurii cesarz Zenon, to władca zmagający się bardziej z wewnętrznymi przeciwnikami, którzy podejmowali próby odebrania mu władzy (uzurpacje Bazyliskosa 475–476, Marcjana 479, Illusa i Leoncjusza 484–488) niż z wrogami zewnętrznymi. Kariera Zenona, zanim został władcą miała charakter wojskowy. Z pewnością był komesem domesticorum i magistrem militum per Orientem, a część uczonych uważa, że mógł zajmować również stanowisko magistra militum per Thracias oraz magistra militum praesentalis. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie czym kierował się dysponujący bogatym wojskowym doświadczeniem cesarz przy powoływaniu magistrów militum. Przegląd dostępnych informacji, dotyczących powoływania magistrów militum przez Zenona prowadzi do wniosku, że stanowiska te były środkiem do pozyskiwania lub wynagradzania ludzi, których wsparcie było z jakichś względów potrzebne cesarzowi. Najwyższe stanowiska dowódcze stosunkowo często rozdawane były członkom cesarskiej rodziny czy rodzin wpływowych osobistości na dworze cesarskim względnie ich protegowanych. Trzeba zaznaczyć, że kandydaci na magistrów militum dysponowali najczęściej jakimś wojskowym doświadczeniem, ale nie musiało być ono szczególnie bogate.
Bibliografia
Źródła
Chronicon Paschale, red. L. Dindorf, t. 1, Bonnae 1832.
Chronique de Michel le Syrien: Patriarche Jacobite d’Antioche (1166–1198), tłum. i red. J-B. Chabot, t. 2 (livre VIII–XI), Paris 1901.
Focjusz, Biblioteka, t. 1, Kodeksy 1–150, z jęz. greckiego przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył O. Jurewicz, Warszawa 1986.
Ioannis Antiocheni Fragmenta quae Supersunt Omnia, red. S. Mariev, Berolini et Novi Eboraci 2008.
Ioannis Malalae chronographia, red. J. Thurn, Berolini et Novi Eboraci 2000.
Ioannis Zonarae Epitomae historiarum, t. 3, red. Th. Büttner-Wobst, Bonn 1897.
Malchus, [w:] The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, t. 2, tłum. i red. R. C. Blockley, Liverpool 1983.
Priscus,Fragmenta, [w:] The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire. Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus, t. 2, tłum. i red. R. C. Blockley, Liverpool 1983, s. 222–401.
The Chronicle of John, Bishop of Nikiou, tłum. R. H. Charles, London 1916.
The Chronography of Gregory Abu’l-Faraj 1225-1283… known as Bar Hebraeus, tłum. E. A. Wallis Budge, t. 1, Amsterdam 1971.
The Chronicle of Marcellinus., tłum. i koment. B. Croke, Sydney 1995.
The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia, red. J. Bidez, L. Parmentier, Amsterdam 1964 (Ewagriusz Scholastyk, Historia Kościoła, z języka greckiego przełożył S. Kazikowski, wstęp E. Wipszycka, Warszawa 1990).
Theodoros Anagnostes, Kirchengeschichte, Epitome, red. G. C. Hansen, Berlin 1995.
Theophanes, Chronographia, red. C. de Boor, Lipsiae 1883.
Vita S. Danielis Stylitae, red. H. Delehaye, Analecta Bollandiana 37, 1913, s. 121–229.
Opracowania
Bagnall S. R., Cameron A., Schwartz R. S., Klaas Worp A., Consuls of the Later Roman Empire, Atlanta 1987.
Begass Ch., Die Senatsaristokratie des oströmischen Reiches, ca. 457–518. Prosopographische sozialgeschichtliche Untersuchungen, München 2018.
Brooks E. W., The Emperor Zenon and the Isaurians, „The English Historical Review“ 1893, t. 8, s. 209-238.
Čekalova А. А., Senat i senatorskaja aristokratija Konstantinopola IV–pervaja polovina VII veka, Moskva 2010.
Crawford P., Roman Emperor Zeno: The Perils of Power Politics in Fifth-century Constantinople, Yorkshire–Philadelphia 2019.
Demandt A., Magister militum, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Supplementband 12, Stuttgart 1970, kol. 553–790.
Durliat J., Magister militum – stratelates dan l’Empire Byzantin (VIe–VIIe siècles), “Byzantinische Zeitschrift” 1979, t. 72, s. 306–320.
Ensslin W., Marcianus 35, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Bd 14XIV, 2, Stuttgart 1956, kol. 1519.
Errington R.M., Malchos von Philadelphia, Kaiser Zenon und die zwei Theoderche, „Museum Helveticum“ 1983, t. 40, s. 82–110.
Feld K., Barbarische Bürger: die Isaurier und das Römische Reich, Berlin 2005.
Glushanin E. P., Voennaja znat’ rannej Vizantii, Barnaul 1991.
Heather P., Goths and Romans 332–489, Oxford 1991.
Jarosz Ł., Teodoryk Strabon, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. „Prace Historyczne” 2013, t. 140, nr 3, s. 213–227.
Kosiński R., Początki kariery Tarasikodissy-Zenona, [w:] Byzantina Europea. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Waldemarowi Ceranowi, Łódź 2007, s. 289–304.
Kosiński R., The Emperor Zeno. Religion and Politics, Cracow 2010.
Leszka M. J., Armatus: a story of Byzantine general from the 5th century, “Eos” 2000, nr 87, s. 335–343.
Leszka M. J., Bunt Marcjana w Konstantynopolu (479), [w:] Z badań nad wczesnobizantyńskim Konstantynopolem, red. M. J. Leszka, K. Marinow, A. Kompa, Łódź 2011 (=Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 87), s. 215–225.
Leszka M. J., Dzieje Longina, brata cesarza Zenona, [w:] Hortus Historiae. Księga pamiątkowa ku czci profesora Józefa Wolskiego w setną rocznicę urodzin, red. E. Dąbrowa, M. Dzielska, M. Salamon, S. Sprawski, Kraków 2010, s. 651–665.
Leszka M. J., Empress-Widow Verina’s Political Activity during the Reign of Emperor Zeno, [w]: Mélanges d’histoire byzantine offerts à Oktawiusz Jurewicz à l’occasion de son soixante-dixième Anniversaire, red. W. Ceran, Łódź 1998, s. 128–136.
Leszka M. J., Illus Izauryjczyk wobec uzurpacji Bazyliskosa, Acta Universitais Lodziensis. „Folia Historica” 2005, t. 80, s. 45–49.
Leszka M. J., John the Scythian – a Slayer of usurpers and the Isaurians, “Studia Ceranea” 2020, t. 10, s. 383–397.
Leszka M. J., O Leoncjuszu i jego zmaganiach o cesarski tron w latach 484–488. Raz jeszcze, „Przegląd Nauk Historycznych” 2021, t. 20, s. 47–72.
Leszka M. J., On Leontius’ Origin and Career up until the Year 481/482, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2020, nr 21.3, s. 9–18.
Leszka M. J., The Career of Flavius Appalius Illus Trocundes, „Byzantinoslavica” 2013, t. 71, s. 47–58 [wersja polska artykułu: Kariera Flawiusza Appaliusza Illusa Trokundesa. Z dziejów obecności izauryjskiej w Konstantynopolu w II połowie V w., [w:] W kręgu ikon władzy, ludzi oraz idei świata starożytnego, red. W. Kaczanowicz, Agata A. Kluczek, N. Rogosz, A. Bartnik, Katowice 2014, s. 227–239].
Leszka M. J., Wierzbiński S., Komes Marcellin, vir clarissimus. Historyk i jego dzieło, Łódź 2021 (w druku).
Martindale J. R., Prosopography of the Later Roman Empire, t. 2 A.D. 395–527, Cambridge 1980.
A. Nagl, Illos, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Bd9, 2, Stuttgart 1916, kol. 2532–2541.
Nagl A., Onoulf, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Bd 18, 1, Stuttgart 1939, kol. 526–527.
Poguntke A., Das römische Heermeisteramt im 5. Jahrhundert. Überlegungen zum Verhältnis zwischen Kaiser und Heermeister in Ost und West, [w:] Osten und Westen 400-600 n. Chr. Kommunikation, Kooperation und Konflikt, red. C. Föller, F. Schulz, Stuttgart 2016, s. 239–262.
Prostko-Prostyński J., Novae in the Times of Theodoric the Amal, [w:] Novae. Legionary Fortress and Late Antique Town, t. 1, A Companion to the Study of Novae, red.: T. Derda, P. Dyczek, J. Kolendo, Warsaw 2008, s. 141–157.
Salamon M., Basiliscus cum Romanis suis, [w:] Studia Moesiaca I, Poznań 1994, s. 179–196.
Salamon, Pamprepiusz z Panopolis – pisarz, profesor, polityk, obrońca pogaństwa w cesarstwie wschodnim, [w:] Studia Classica et Byzantina. Alexandro Krawczuk oblata, Kraków 1996, s. 163-195.
Twardowska K., Cesarzowe bizantyńskie 2 poł. V w. Kobiety i władza, Kraków 2009.
Wassiliou-Seibt A.-K., From magister militum to strategos: the evolution of the highest military commands in early Byzantium (5th–7th c.), “Travaux et Mémoires” 2017, t. 21, nr 1 [= Οὗδῶρόν εἰμι τὰς γραφὰς βλέπων νόει. Mélanges Jean-Claude Cheynet, red. B. Caseau, V. Prigent, A. Sopracasa, Paris 2017], s. 789–802.
Wilczyński M., Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n.e., Oświęcim 2018.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.