Słowa kluczowe
bośniaccy bejowie
Imperium Osmańskie
XIX wiek
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie historii antyosmańskich powstań do jakich doszło w Bośni w pierwszej połowie XIX w. Głównymi inicjatorami wypowiedzenia posłuszeństwa Porty nie byli jednak chrześcijanie, tak jak to miało miejsce w sąsiedniej Serbii, a wyznający islam mieszkańcy tego kraju, którym nie odpowiadała polityka Stambułu względem europejskich prowincji. W artykule chciałbym zwrócić uwagę na kilka najważniejszych wydarzeń takich jak powstanie Husejn kapetana Gradaščevicia, jak również niepokoje z lat 30 i 40, aż wreszcie walkę jaką stoczył Rizvanbegović – wezyr Hercegowiny przeciwko wojskom Omera-paszy Latasa, który w połowie XIX w. został przysłany ze Stambułu by doprowadzić do pacyfikacji Bośni i Hercegowiny. Artykuł oparty jest w głównej mierze na literaturze przedmiotu, jak również materiałach źródłowych – pamiętnikach, dziennikach, które stanowią materiał uzupełniający.
Finansowanie
Tekst powstał w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, pt. Przemiany społeczne wśród wspólnot muzułmańskich w Bośni i Hercegowinie oraz Bułgarii w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Studia porównawcze (projekt nr 2020/39/B/HS3/0171).
Bibliografia
Źródła publikowane
Čaušević D., Pravno-politički razvitak Bosne i Hercegovine. Dokumenti sa komentarima, Sarajevo 2005.
Ivan Franjo Jukić. Dokumentarna građa, red. M. Mirljanović, A. Liljak, Sarajevo 1970.
Jabłonowski A., Pisma Aleksandra Jabłonowskiego. Tom V Słowiańszczyzna południowa oraz Wołosza i Albania, Warszawa 1911.
Jukić I. F., Putopisi i istorijsko-etnografski radovi, Sarajevo 1953.
Ljubušak M. K., Muslimani u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 2008.
Martić G., Zapamćenja, Zagreb 1906.
Šljivo G., Bosna i Hercegovina u XIX stoljeću u spisama stranih izvještača, Tešanj 2008.
Czasopisma
„Dziennik Poznański”, 1875.
„Kurier Poznański”, 1875.
„Bosanski prijatelj”, 1861.
Opracowania
Ademović F., Princ Palikuća u Sarajevu, Sarajevo 1997.
Aličič A., Pokret za autonomije Bosne od 1831. do 1832. godine, Sarajevo 1996.
Andrić I., Omer pasza Latas, Warszawa 1968.
Antić Č., Kecmanovića H., Istorija Republike Srpske, Banja Luka 2016 [Антић Ч., Кецмановића Н., Историја Републике Српске, Бања Лука 2016].
Benson L., Jugosławia. Historia w zarysie, Kraków 2011.
Bonarek J., Czekalski T., Sprawski S., Turlej S., Historia Grecji, Kraków 2005.
Branković J., Mostar 1833–1918, Sarajevo 2009.
Corović V., Bosna i Hercegovina, Beograd 1925.
Čuvalo A., Historical dictionary of Bosnia and Hercegovina, London 1997.
Đaković L., Političke organizacije bosanskohercegovačkih katolika Hrvata, (I dio: do otvaranja Sabora 1910), Zagreb 1985.
Dobrołęcki P., Udział Polaków w walkach wewnętrznych w Bośni w latach 1850–1851, „Balcanica Posnaniensia”, 1993, nr 7, s. 79–86.
Durkowicz-Jakszicz L. (L. Durković-Jakšič), Petar II Petrović-Njegoš (1813–1851), Warszawa 1938.
Džaja S., Konfesjonalnost i nacjonalnost Bosne i Hercegovine. Predemancipijsko razdoblje 1463–1804, Mostar 1999.
Đorđević D., Istorija moderne Srbije 1800–1918, Beograd 2017 [Ђорђевић Д., Историја модерне Србије 1800–1918, Београд 2017].
Gibas-Krzak D., Bośnia i Hercegowina: Determinanty dziejów. Pomiędzy Serbami, Chorwatami a supremacją muzułmanów, Częstochowa 2016.
Gibas-Krzak D., Zmierzch panowania tureckiego na Bałkanach. Polityczne, społeczno-kulturowe i militarne uwarunkowania schyłku władania Bośnią i Hercegowiną przez Osmanów, „Balcanica Posnanensia. Acta et studia” 2015, t. 22, nr 2, s. 15–36.
Grandits H., Multikonfesjonalna Hercegovina. Vlast i lojalnost u kasnoosmanskom društvu, Sarajevo 2014.
Hadžijahić M., Bune i ustanak u Bosni sredinom XVIII stoljeća, „Historijski zbornik” 1980-1981, t. 33–34, s. 99–137.
Handžić M., Islamizacija Bosne i Hercegovine i porijeklo bosansko-hercegovačkih muslimana, Sarajevo 1940.
Imamović M., Historija Bošnjaka, Sarajevo 2007.
Heraclides A., Dialla A., Humanitarian intervention in the long nineteenth century, Manchester 2015.
Hickok M. R., Ottoman military administration in eighteenth-century Bosnia, Leiden–New York–Kőln, 1997.
Imamović M., Historija države i prava u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1999.
Jawoszek-Goździk A., Bejowie, [w:] Leksykon idei wędrownych na słowiańskich Bałkanach, XVIII–XXI wiek, red. G. Szwat-Gyłybowa, D. Gil, L. Miodyński, t. 10, Warszawa 2020, s. 23–26.
Jelavich B., Historia Bałkanów wiek XVIII i XIX, Kraków 2005.
Jezernik B., Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników, Kraków 2007.
Kamberović H., Husein-Kapetan Gradaščević (1802–1834). Biografija, Gradačac 2002.
Kapidžić H., Ali-paša Rizvanbegović i nijegovo doba, Sarajevo 2001.
Karčić F., Studije o šerijatskom pravu i institucijama, Sarajevo 2011.
Kecmanović I., Barišićeva afera: prilog proučavanju istorije Bosne i Hercegovine u prvoj polovini XIX vijeka, Сарајево 1954 [Кецмановић И., Баришићева афера: прилог проучавању историје Босне и Херцеговине у првој половини XIX вијека, Sarajevo 1954].
Kreševljaković H., Husejn kapetan-Gradaščević. Zmaj od Bosne, Sarajevo 1931.
Kreševljaković H., Kapetanje u Bosni i Hercegovini, [w:] H. Kreševljaković, Izabrane djela I, Sarajevo 1991.
Kujawa K., „Smok z Bośni” w tradycji bośniackich muzułmanów wczoraj i dziś, „Balcanica Posnanensia. Acta et studia” 2010, nr 17, s. 183–192.
Kujraković N., Vakuf Husein-Kapetana Gradaščevića, „Anali Gazi-husref begove biblioteke” 2009, nr 29–30, s. 65–98.
Lis T. J., Bosna i Hercegovina u očima Poljaka – poljski putopisi o Bosni i Hercegovini u Austrougarskom razdoblju, „Prilozi. Univerzitet u Sarajevu. Institut za Historiju” 2018, nr 48, s. 91–105.
Łątka J. S., Lew nasz, lew polski. Pasza Iskender (Antoni Iliński), Kraków 1996.
Maier L., Die Grenze zwischen dem Habsburgerreich und Bosnien um 1830. Von einem Versuch, eine friedlose Region zu befriede, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas”, 2003, nr 51, s. 379–391.
Malcolm N., Bosnia: a short history, London 1994.
Malečkova J., „The Turk” in the Czech imagination (1870s–1923), Leiden–Boston 2020.
Močanin N., Postanak muslimanskog plemstva u Bosni i Hercegovini: zanemirani aspekti, „Rad Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti. Razred za društvene znanosti” 2017, nr 529, s. 73–94.
Morawski W., Szawłowska S., Wojny rosyjsko-tureckie od XVII do XX wieku, Warszawa 2006.
Omer Paša i bosanski Turci, „Bosanski Prijatelj” 1861, nr 3, s. 44.
Pavlowitch S. K., Historia Bałkanów (1804–1945), Warszawa 2010.
Pelc M., Utilissimus reipublicae princeps Eugen Savojski i retorika barokne medalje, „Radovi Instituta za povijest umjetnosti” 2020, nr 44/1, s. 89–108.
Pelidija E., O Bošnjačkoj eliti XVIII stoljeća, „Znakovi vremena” 2005, nr 26–27, s. 126–147.
Protopsaltis E. G., Byron and Greece, [w:] Byron's political and cultural influence in the nineteenth-century Europe, red. P. G. Trueblood, London 1981, s. 91–107.
Rawski T., Boszniacki nacjonalizm. Strategia budowania narodu po 1995 roku, Warszawa 2019.
Said E. W., Orientalizm, Warszawa 1991.
Šehić S., Zmaj od Bosne. Husein-Kapetan Gradaščević između legende i povijesti, Wuppertal 1994.
Sel Turhan F., The Ottoman Empire and the Bosnian uprising. Janissaries, modernisation and rebelion in the nientieenth century, London–New York 2014.
Shaw, S. S., Shaw E. K., Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, Warszawa 2012.
Šljivo G., Omer Paša-Latas, Sarajevo 1977.
Stryjek T., Współczesna Serbia i Chorwacja wobec własnej historii, Warszawa 2020.
Wróbel P., Kontrowersje wokół podboju i islamizacji Bośni. Przyczynek do krytyki tzw. „Polityki historycznej”, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 2012, t. 19, s. 85–93.
Wróbel P., Krzyż i Półksiężyc. Zachodnie Bałkany wobec Turcji w latach 1444–1463, Kraków 2000.
Wróbel P., Oblicza islamizacji na terenach Bośni w XV i 1. połowie XVI wieku, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, XVIII, Poznań 2011, s. 83–100.
Žanin-Čalić M., Jugoistočna Europa. Globalna historija, Sarajevo 2020.
Zheliazkova A., The penetration and adaptation of islam in Bosnia from the fifteenth to the nineteenth century, „Journal of Islamic Studies” 1994, nr 5/4, s. 187–208.
Zlatar B., Zlatno doba Sarajeva (XVI stoljeće), Sarajevo 1996.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.