Słowa kluczowe
Mołdawia
Siedmiogród
Jan Zapolya
Jak cytować
Abstrakt
Celem referatu jest omówienie walk hospodara mołdawskiego Petru Rareș o Siedmiogród po bitwie pod Mohaczem w roku 1526, w której zginął ówczesny król Węgier Ludwik Jagiellończyka Wydarzenie to zmieniło zdecydowanie sytuację i położenie nie tylko samej Mołdawii, ale przede wszystkim sytuację polityczną na Węgrzech i w Siedmiogrodzie. Na Węgrzech doszło bowiem do podwójnej elekcji Jana Zapolyi i Ferdynanda Habsburga. Jako że każda ze stron rozpoczęła poszukiwanie sojuszników, konflikt był nieunikniony, zaś w centrum owego sporu znalazł się Siedmiogród. Sytuację tą postanowił wykorzystać hospodar mołdawski Petru Rareș, którego plany polityczne miały prowadzić do odbudowy wielkiej Mołdawii z czasów Stefana Wielkiego. W tym celu hospodar zamierzał zdobyć dwa terytoria: Pokucie oraz Siedmiogród. Celem referatu jest spojrzenie na walkę o Siedmiogród z punktu widzenia Mołdawii i tamtejszego hospodara Petru Rareșa, i ukazanie, w jaki sposób próbował on utrwalić swoje wpływy w tym regionie.
Bibliografia
Brașov - Arhivele Naționale ale României, Braszów: Colecţia documentelor privilegiale (1352.03.28-1913), nr 390.
Brașov - Arhivele Naționale ale României, Braszów: Colecţia de documente Fronius (1379–1721).
Biblioteka Czartoryskich, Kraków: Teki Naruszewicza 45 (Commisio a Ludovico Gritti per Stanislaum Kostkam Regni Poloniae referenda).
Haus- Hof- Und Staatsarchiv Wien, Wiedeń: Turcica I 1, Konv. 3, nr 38–59.
A Szekely króniká (1529–1596), red. S. Barábas, Történelmi Tár 1880.
Acta et epistole relationum Transylvaniae et Hungariaeque cum Moldavia et Valachia, red. A. Veress, t. 1, Kolozsvar 1914.
Acta Tomiciana: epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum, serenissimi principis Sigismundi primi, Regis Poloniae, magni ducis Lithuaniae per Stanislaum Górski canonicum Cracoviensem et Plocensem collectarum A.D. 1532, wyd. Z. Celichowski, t. 16, nr 1.
Cronica lui Macarie, [w:] Cronicile slavo-române din secolele XV–XVI publicatede Ioan Bogdan, red. P. P. Panaitescu, Bucureşti 1959.
Documente turcești privind istoria României, t. 1 (1455–1774), red. M. A. Mehmed, București 1976, nr 17.
Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten: aus gedrückten und ungedrückten Quellen, red. F. B. Bucholtz, t. 3, Wien 1838.
Hurmuzaki E., Documente privitoare la istoria românilor (1358–1600), t. 15, nr 1, București 1911.
Historia arcana legationis nomine Johannis regis Hungariae ad Solimanum Turcorum imperatorem susceptae, id est Mathias Bel [przez H. Łaskiego], [w:] Adparatus ad historiam Hungariae, sive Collectio miscella monumentorum, ineditorum partim, partim editorum sed fugientium. Conquisivit, in decades partitus est et praefationibus atque notis illustravit Matthias Bel, Posonii 1735.
Historien von Hieronymus Ostermayer (1520–1561), [w:] Quellen zur Geschichte der Stadt Brassó, hg. auf Kosten der Stadt Brassó von dem mit der Herausgabe betrauten Ausschuss, t. 5 (Chroniken und Tagebücher Zweiter Band 1392–1851), Kronstadt 1909.
Urkunden und Actenstücke zur Geschichte der Verhältnisse zwischen Österreich, Ungern und der Pforte im XVI. und XVII. Jahrhunderte: Aus Archiven und Bibliotheken, t. 3, (Gesandtschaft König Ferdinands I. an Sultan Suleiman I), red. A. Gévay, t. 1, nr 2, Wien 1838–1841, s. 43–44.
Capesius B., Der Hermannstädter Humanist Georg Reicherstorffer, “Forschungen zur Volks- und Landeskunde” 1967, t. 10.
Clot A., Sulejman Wspaniały i jego wspaniałe stulecie, Warszawa 2017.
Constantinescu R., Moldova şi Transilvania în vremea lui Petru Rareş. Relaţii politice şi militare (1527–1546), București 1978
Decei A., Aloisio Gritti în slujba sultanului Soliman Kanuni, după unele documente turcești inedite (1533–1534), „Studii și Materiale de Istorie Medie” 1974, t. 7, s. 106.
della Valle F., Breve narracione della grandezza, virtu, valore, et della infelice morte dell’ Illmo Sigr Conte Alouise Gritti, red. I. Nagy, Törtenelmi Tar 1857.
Fessler I. A., E. Klein, Geschichte von Ungarn, Leipzig 1874.
Hirschberg A., Hieronim Łaski, Lwów 1888.
Kádár J., Szolnok-Doboka vármegye Monographiája. A vármegye községeinek részletes története, t. 2, Dej 1900–1905.
Kretschmayr H., Ludovico Gritty. Eine Monographie, „Archiv für österreichische Geschichte” 1896, t. 83, nr 1.
Merriman R. B., Sulejman Wspaniały 1520–1566, Oświęcim 2016.
Niemczyk K, Petru Rareș i Ludovicus Gritti. Historia trudnych relacji między hospodarem mołdawskim a tureckim szpiegiem na Węgrzech, [w:] Silesia-Polonia-Europa: studia historyczne dedykowane Profesorowi Idziemu Panicowi, red. J. Sperka, Katowice 2019, s. 331–348.
Pálffy G., The Kingdom of Hungary and the Habsburg monarchy in the sixteen century, New York 2009.
Schuller F., Urkundliche Beiträge zur Geschichte Siebenbürgens von der Schlacht bei Mohacs bis zum Frieden von Grosswardein 1526–1538 aus dem Kaiserlichen und Königlichen Haus- Hof- und Staatsarchiv in Wien, „Archiv des Vereins für Siebenbürgische Landeskunde” 1894, t. 26.
Schuller J. K, Georg Reicherstorffer und seine Zeit. Ein Beitrag zur Geschichte von Siebenbürgen in den Jahren 1527–1536, “Archiv für Kunde Österreichischer Geschichtsquellen” 1859, t. 21.
Wittstock H., Die Stellung von Bistritz im Thronstreite zwischen Ferdinand I. und Johann Zapolya und sein Verhältnis zu Peter, Fürsten der Moldau, [w:] Programm des evangelischen AB Obergymnasiums zu Bistritz in Siebenbürgen, 1860.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Katarzyna Niemczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.