Słowa kluczowe
ludy tureckie
średniowieczne dziejopisarstwo węgierskie
ludy Wielkiego Stepu
Jak cytować
Abstrakt
Ugrofińscy Węgrzy nawiązali kontakt z ludami z tureckiej grupy językowej najpóźniej w dzisiejszej Baszkirii stanowiącej ich praojczyznę, legendarne Wielkie albo Wschodnie Węgry, o których pamiętali średniowieczni kronikarze. Ludy tureckie były mieszkańcami Wielkiego Stepu, stąd określenie Turków stało się synonimem koczowników. W źródłach bizantyńskich pod mianem Turków występują Węgrzy. Wraz z odłamem bułgarskich Onogurów, zapisanych w źródłach arabskich jako s.k.l, a znanych później jako Szeklerzy, w latach 30. IX w. osiedlili się w okolicach Morza Azowskiego, dostając się pod polityczną podległość Chazarów. O tym, że Węgrów powszechnie utożsamiano z Turkami, świadczy określenie ich przez słowiańskich sąsiadów mianem Onogurów, czyli *Ągrów, skąd wzięła się łacińska nazwa Hungari albo polska Węgrów. Jak się wydaje, węgierski związek plemienny wędrujący najpierw nad stepy meotydzkie, później zaś migrujący do Kotliny Karpackiej, był wieloetniczny z dużym udziałem ludności tureckojęzycznej (Szeklerzy, chazarscy Kabarzy), która stopniowo uległa madziaryzacji, pozostawiając Węgrom elementy świadomości historycznej (pamięć o Attyli, którą Szymon z Kézy erudycyjnie przekształcił w historię o pokrewieństwie huńsko-węgierskim). Jednak stworzone przez nich w Kotlinie Karpackiej państwo zachowało charakter wieloetniczny, co dopiero w czasie rozwoju nowożytnych nacjonalizmów zaczęło stwarzać problemy, które przyczyniły się do rozpadu państwa w 1918 r.
Finansowanie
NPRH nr 11H 16 0195 84 Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian. Seria łacińska, t. 3: Średniowiecze, z. 1: Źródła węgierskie.
Bibliografia
Anonimowy notariusz króla Béli, Gesta Hungarorum, wyd. A. Kulbicka i in., Kraków 2006.
Az Árpád-kori magyar történet bizánci forrásai. Fontes Byzantini historiae Hungaricae aevo ducum et regum ex stirpe Árpád descendentium, red. Gy. Moravcsik, Budapest 1988.
Chronica de Gestis Hungarorum e codice picto saec. XIV. Chronicle of the Deeds of the Hungarians from the Fourteenth-Century illuminated Codex, red. J. M. Bak, L. Veszprémy, wstęp N. Kersken, Budapest–New York 2018.
Lamberti Hersfeldensis Annales, red. L. F. Hesse, Monumenta Germaniae historica. Scriptores, t. 5, red. G. H. Pertz, Hannoverae 1844, s. 134–263.
Libellus de institutione morum, wyd. I. Balogh, [w:] Scriptores rerum Hungaricarum, red. E. Szentpétery, t. 2, Budapest 1938, s. 611–627.
Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, przeł. i oprac. B. Kürbis, indeks D. Zydorek, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Relatio fratris Ricardi (“De facto Ungarie Magne a fratre Ricardo invento tempore domini Gregorii pape noni”), red. I. Deér, [w:] Scriptores rerum Hungaricarum, red. E. Szentpétery, t. 2, Budapest 1938, s. 529–542.
Simonis de Kéza, Gesta Hungarorum. Simon of Kéza, The Deeds of the Hungarians, red. L. Veszprémy, F. Schaer, oprac. J. Szűcs, Budapest 1999. https://doi.org/10.7829/j.ctv280b7m4 DOI: https://doi.org/10.7829/j.ctv280b7m4
Testimonia najdawniejszych dziejów Slowian, seria łacińska, t. 1 (Starożytność. Pisarze najdawniejsi), tłum i oprac. A. Kotłowska, R. Grzesik, Warszawa 2016.
„Balcanica Posnaniensia. Acta et studia“ 2021, t. 28, nr 1 (Ius Valachicum, cz. 2).
Banaszkiewicz J., Kronika Dzierzwy. XIV-wieczne Kompendium Historii ojczystej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1979.
Borst A., Der Turmbau von Babel. Geschichte der Meinungen über Ursprung und Vielfalt der Sprachen und Völker, t. 2, nr 1–2, Stuttgart 1958–1959.
Dudek J., Chazarowie. Polityka – kultura – religia. VII–XI wiek, Warszawa 2016.
Fodor I., Die grosse Wanderung der Ungarn vom Ural nach Pannonien, Budapest 1982.
Grzesik R., Biblická Babylonská veža a antickí ľudia. Hľadanie vlastných predkov v stredoveku, „Slavia Antiqua“ 2020, t. 61, s. 15–22. https://doi.org/10.14746/sa.2020.61.2 DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2020.61.2
Györffy Gy., A csatlakozott népek, „Századok” 1958, t. 92, s. 44–76; przedruk w: idem, A magyarság keleti elemei, Budapest 2014, s. 49–93.
Györffy Gy., A magyarság keleti elemei, Budapest 2014.
Györffy Gy., A székelyek eredete és településük története, [w:] idem, A magyarság keleti elemei, Budapest 2014, s. 11–48.
Györffy Gy., Krónikáink és a magyar őstörténet. Régi kérdések – új válaszok, Budapest 1993.
Györffy Gy., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzieło, tłum. T. Kapturkiewicz, Warszawa 2003.
Kellner M. G., Die Ungarneinfälle im Bild der Quellen bis 1150. Von der „Gens detestanda“ zur „Gens ad fidem Christi conversa“, München 1997.
Kiss L., Földrajzi nevek etimológiai szótára, wyd. 2, t. 1–2, Budapest 1997.
KMTL - Korai magyar történeti lexikon (9.–14. század), red. Gy. Kristó, P. Engel, F. Makk, Budapest 1994.
Kristó Gy., Hungarian history in the ninth century, Szeged 1996.
Róna-Tas A., Székely rovásírás, KMTL, s. 625–626.
Róna-Tas A., Török jövevényszavak, KMTL, s. 683–684.
Sinor D., The Historical Attila, [w:] Attila. The Man and his image, red. F. H. Bäuml, M. D. Birnbaum, Budapest 1993, s. 3–15.
Spychała L., Studia nad legendą dynastyczną Arpadów. Między pulpitem średniowiecznego skryby a „warsztatem” współczesnego badacza, Wrocław 2011.
Swoboda W., Lista władców bułgarskich, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 3, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, s. 64–65.
Szűcs J., Theoretical elements in Master Simon of Kéza’s Gesta Hungarorum (1282–1285), Budapest 1975, przedruk w: Simonis de Kéza, Gesta, s. XXIX–CIV.
Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1986.
Zimonyi I., Muslimische Quellen über die Ungarn vor der Landnahme. Das ungarische Kapitel der Ğaihānī-Tradition, Herne 2006.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Ryszard Grzesik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.