Słowa kluczowe
historia Serbii
Katarina Popović Midžina
XIX wiek
książka kucharska
kultura kulinarna
tożsamość narodowa
życie codzienne
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł omawia powstanie i specyficzny charakter pierwszych książek kucharskich wydanych w XIX w. i na początku XX wieku w języku serbskim i ich rolę w procesie kształtowania serbskiej kultury kulinarnej. Pierwsze próby kodyfikacji serbskiej kultury kulinarnej zostały ukazane na tle rozwoju książek kucharskich na Półwyspie Bałkańskim w XIX i w początkach XX wieku. Dzieła Jeroteja Draganovicia, Katariny Popović Midžiny, jak również publikowane w prasie belgradzkiej porady kulinarne Spasenii Paty Marković wpisywały się w realizowany od końca XIX w. projekt modernizacji i westernizacji społeczeństwa serbskiego, obejmujący także codzienną dietę i organizację życia towarzyskiego.
Bibliografia
Draganović Jerotej, Srpski kuvar: po nemačkomu koh-buh, Novi Sad 1855.
Mijatović Stanoje. M., Srpska narodna jela (s prilogom o pićima) u Levču i u Temniću, Beograd 1908.
Popović Dobrica, O hrani i o stanu, Jagodina 1906.
Popović-Midžina Katarina, Veliki srpski kuvar sa slikama: za upotrebu srpskih domaćica, Novi Sad 1878.
[Slaveikov P.], Gotvarska kniga, ili, Nastavleniя za vsяkakvi gozbi, spored kakto gi pravяt v Carigrad, i razni domašni spravi, sъbrani ot razni knigi, Carigrad 1870.
Totović Vida, Veliki srpski kuvar, Novi Sad 1925.
Varenne François Pierre de la, Le Cuisinier françois, enseignant la maniere de bien apprester & assaisonner toutes sortes de viandes, grasses & maigres, legumes, & patisseries en perfection, &c. Reveu, corrigé, & augmenté d'un traitté de confitures seiches & liquides, & autres delicatesses de bouche. Ensemble d'une table alphabetique des matieres qui sont traittées dans tout le livre, Paris 1651.
Veliki srpski kuvar s obzirom na mere za srpske domaćice i one koje to biti kao i za sve gostioničare Sa iz raznih knjiga i prema iskustvu svome i svojih prijateljica, Panczewo 1878.
Civitello Linda, Cuisine and culture. A History of food and people, New Jersey 2008.
Czekalski Tadeusz, Projekt gastroheritologiczny Tamary Ognjević jako przykład instytucjonalizacji serbskiej kultury kulinarnej, „Zeszyty Łużyckie” 2021, t. 55, s. 59–80. https://doi.org/10.32798/zl.799 DOI: https://doi.org/10.32798/zl.799
Czekalski Tadeusz, Projekty modernizacji diety Bułgarów w I połowie XX wieku, [w:] 100 lat relacji dyplomatycznych między Polską, a Bułgarią. Aspekty polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe, red. M. Czernicka, J. Wójcicki, Warszawa 2019, s. 197–211.
Čolak-Antić Tijana, O posluženju i ponašanju za stolom u Beogradu, „Kultura: časopis za teoriju i sociologiju kulture i kulturnu politiku” 2004, t. 2 (109–112), s. 340–351.
Dechev Stefan, Meždu visšata osmanska kuhnя i Evropa: Slaveikovata kniga ot 1870 g. i pytat kym modernoto gotvarstvo, „Littera et Lingua. Електронно списание за хуманитаристика” https://naum.slav.uni-sofia.bg/lilijournal/2014/11/3/dechevs [data dost. 20.02.2022].
Dennis Abigail, From Apicius to gastroporn: form, function, and ideology in the history of cookery books, “Studies in Popular Culture” 2008, t. 31, nr 1, s. 1–17.
Detchev Stefan, From Istanbul to Sarajevo via Belgrade. A Bulgarian cookbook of 1874, [w:] In earthly delights. Economies and cultures of food in Ottoman and Danubian Europe, c. 1500–1900. red. Angela Jianu Violeta Barbu, Leiden–Boston 2018, s. 376–402. https://doi.org/10.1163/9789004367548_015 DOI: https://doi.org/10.1163/9789004367548_015
Geanina Coca Monica, The Romanian culinary discourse, “Romanian Journal of Artistic Creativity” 2021, t. 4, s. 63–78.
Jokić-Stamenković Dragana, Zabranjeni kuvar začet na stranicama „Politike”, „Politika”, 04.03.2018, https://www.politika.rs/scc/clanak/399397/Drustvo/Zabranjeni-kuvar-zacet-na-stranicama-Politike [dostęp: 22.02.2022].
Katarina Popović-Midžina, [w:] Knjiženstvo. Theory and history of women’s writing in Serbian until 1915, http://knjizenstvo.etf.bg.ac.rs/sr/autorke/katarina-popovic-midzina [dostęp: 25.04.2022].
Kouba Miroslav, Lingvocentrismus a etnocentrismus kuchařských knih v interdisciplinárním kontextu slovanského obrození, „Slavistički studiji. Skopje” 2017, t. 17, s. 179–190.
Kouba Miroslav, „Supa ili čorba“? Role polévky v kulinární kultuře Balkánu a střední Evropy, „Porta Balcanica” 2019, t. 11, nr 1–2, s. 28–50.
Krăsteva-Blagoeva Evgenija, Tasting the Balkans: food and identity, “Ethnologia Balcanica” 2008 t. 12, s. 25–36.
Lenderová Milena, Kuchařské knihy a národní identita v 19. století: model z roku 1826: domácí kuchařka aneb pojednání o masitých a postních pokrmech pro dcerky české a moravské od Magdaleny Dobromily Rettigové, „Studia Historica Nitriensia” 2015, t. 19, nr 2, s. 195–205.
Matras Anna, Normy kulinarne, a doświadczenie smaku, [w:] Wobec kanonu: problemy metodologiczne, red. Marta Kacwin-Duman i in., Kraków 2015, s. 73–95.
Mennell Stephen, All manners of food: eating and taste in England and France from the Middle Ages to the present, Champaign 1996.
Montanari Massimo, Food is culture, tłum. Albert Sonnenfeld, New York 2006.
Muraj Aleksandra, Svakodnevni život u 19. stoljeću, [w:] Temelju moderne Hrvatske. Hrvatske zemlje u „dugom” 19. stoljeću, red. Vlasta Švoger, Jasna Turkelj, Zagreb 2011, s. 309–339.
Nadeau Carolyn A., Spanish culinary history in Cervantes „Bodas de Camacho”, „Revista Canadiense de Estudios Hispánicos” 2005, t. 29, nr 2, s. 347–361.
Nagy Imola Katalin, A Short history of gastronomic literature, “Journal of Romanian Literary Studies” 2017, t. 11, s. 323–334.
Notaker Henry, A History of cookbooks: from kitchen to page over seven centuries, Oakland 2017.
Pavlowitch Stevan K., Early nineteenth-century Serbia in the eyes of British travelers, “Slavic Review” 1962, t. 21, nr 2, s. 322–329. https://doi.org/10.2307/3000635 DOI: https://doi.org/10.2307/3000635
Pilcher Jeffrey M., Food in world history, New York–London 2006.
Raca Marija, Ajvar: kroz tri države i 130 godina do odgovora - postoji li „pravi“ recept, https://www.bbc.com/serbian/lat/svet-50895736 [dostęp: 27.04.2022].
Radojičić Dragana, Dijalozi za trpezom, antropološka monografija o kulturi ishrane, Belgrad 2012.
Ranđelović Ana, O leksici u iskusnom podrumaru Zaharija Orfelina, [w:] Savremena proučavanja jezika i književnosti: zbornik radova sa V naučnog skupa mladih filologa Srbije održanog 30. marta 2013. godine na Filološko-umetničkom fakultetu u Kragujevcu, t. 1, 2014, s. 127–138.
Tannahill Reay, Historia kuchni, tłum. Anna Kunicka, Warszawa 2014.
Varey Simon, Medieval and Renaissance Italy, [w:] Regional cuisines of Medieval Europe. A Book of essays, red. Melitta W. Adamson, New York–London 2002, s. 86–112.
Vukov Nikolai, Ivanova Miglena, Food labels, meal specialties, and regional identities: the case of Bulgaria, “Ethnologia Balcanica” 2008, t. 12, s. 37–58.
Żarski Waldemar, Książka kucharska jako tekst, Wrocław 2008.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Tadeusz Czekalski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.