Słowa kluczowe
pasterstwo
Aromanie (Wołosi)
Bułgaria
Piryn
tradycyjne profesje
miejsca kultu religijnego
szlaki pasterskie
miejsca i (nie)-miejsca
Jak cytować
Abstrakt
Dziedzictwo kulturowe pasterzy Aromanów (Wołochów) w Bułgarii stanowi temat trudny i wymagający szczególnej dociekliwości w badaniach naukowych. Aromanie przybyli tu po dotkliwych prześladowaniach, jakie spotkały ich ze strony Turków i Albańczyków w końcu XVIII wieku. W wysokich górach stworzyli własny świat, który przez dziesiątki lat stał się ich schronieniem — zbudowali tu osady z domami, gospodarstwami, miejscami kultu religijnego, pastwiskami, stworzyli też sieć interesariuszy, którzy nabywali wytwarzane przez nich towary. Celem tego artykułu jest zbadanie jakie ślady dziedzictwa kulturowego pasterzy aromańskich zachowały się w osadach południowego Pirynu w Bułgarii. Zaprezentowano w nim główne górskie wioski aromańskie, dawne szlaki pasterskie oraz profesje, jakimi się trudnili. W badaniach wykorzystano metodologię jakościową, w tym obserwacje uczestniczące w wioskach Pirynu oraz wywiady z mieszkańcami wiosek górskich Bułgarii. Badania pokazały, że nieliczna dziś społeczność aromańska w Pirynie w Bułgarii zachowała pamięć o swoim pochodzeniu, a także niewielkie zasoby dziedzictwa kulturowego, które obecnie jest w różnym stanie — wymaga opisu, dokumentacji i rewitalizacji miejsc i (nie)-miejsc tej społeczności.
Bibliografia
Bakalov I., Borisova N. Covjekăt, kojto spasi izczezvasčite karakačanski norodi [Бакалов И., Борисова Н., Човекът, който спаси изчезващите каракачански породи], 2014, https://e-vestnik.bg/20153/chovekat-koyto-spasi-izchezvashtite-karakachanski-porodi/ [dostęp: 1.02.2022].
Balamaci N.S., Can the Vlachs write their own history?, ,,Journal of Hellenic Diaspora" 1991, nr. 17, s. 9-36, http://pl.scribd.com/doc/46327940/Can-the-Vlachs-Write-Their-Own-History#scribd [dostęp: 3.01.2022]. Brancoff D. M., La Macédoine et sa population chrétienne, Paris 1905.
Sveta Petka (Šatrovo) [Света Петка (Шатрово)], https://www.wikiwand.com/bg/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%BA%D0%B0_(%D0%A8%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BE) [dostęp: 10.02.2022].
Czamańska I., Wołosi i Słowianie w średniowieczu i epoce nowożytnej, ,,Res Historica", 2016, t. 41, s. 11-24. https://doi.org/10.17951/rh.2016.41.11 DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2016.41.11
Czekalski T., Perypetie historyka - o specyfice badań nad przeszłością w krajach bałkańskich, [w:] Tematy trudne. Sytuacje badawcze, red. I. B. Kuźma, Łódź 2013. https://doi.org/10.18778/7525-963-6.07 DOI: https://doi.org/10.18778/7525-963-6.07
Czekalski T., Bałkańska ziemia obiecana?: problem Holokaustu w albańskich badaniach nad przeszłością, ,,Zagłada Żydów" 2015, t. 11, s. 531-544. https://doi.org/10.32927/ZZSiM.486 DOI: https://doi.org/10.32927/ZZSiM.486
Dafni A., On the typology and the worship status of sacred trees with a special reference to the Middle East, ,,Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine" 2006, t. 2, nr 26, https://ethnobiomed.biomedcentral.com/articles/10.1186/1746-4269-2-26 [dostęp: 15.02.2022]. https://doi.org/10.1186/1746-4269-2-26 DOI: https://doi.org/10.1186/1746-4269-2-26
Dwa Z., Sandžaka ot Istočna Makedonija. Periodičesko spisanie na Bulgarskoto knižovno družestvo v Sredyetsu Godina Osma (XXXVII-XXXVIII), [Два Z., Cанджака отъ Источна Македония. Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ Година Осма (XXXVII-XXXVIII)], Sredjrtsu Средѣцъ, 1891, s. 27.
Fürer Ch., A Wedding in the Bulgaria Mountain, ,,Geographische Magnee" 1936-1937, t. 4, s. 203-214.
Gelekçi C., Türk Kültüründe Oğuz-Türkmen-Yörük Kavramları. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, nr 1, Güz 2004.
Haciu A. N., Aromanii. Comert, industrie, arte, expansiune, civilizatie, Focsani 1936.
Кănčov V., Makedonija. Etnografija i statistika, Sofija 1900 [Кънчов B., Македония. Етнография и Статистика, София 1900].
Karavitis I., Ο Makedonikos Agōn, red. G. Petsivas, t. 2, Ateny 1994 [Καραβίτης Ι., Ο Μακεδονικός Αγών, επιμ. Γ. Πετσίβας, Αθήνα 1994].
Karkin A. M., Oyan S., A Study on life, cultural features and music of Sarıkeçililer, the last Yoruks (Turkish Nomads) living in Mersin province, ,,Journal of the Fine Arts Institute (GSED)" 2015, t. 35, s. 271-285.
Klimkowski T., Rumuńscy Arumuni i ich język, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2012, t. 19, s. 7-17. https://doi.org/10.14746/bp.2012.19.1 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2012.19.1
Kocój E., Artifacts of the past as traces of memory. The Aromanian cultural heritage in the Balkans, "Res Historica" 2016, s. 175-195. https://doi.org/10.17951/rh.2016.41.159 DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2016.41.159
Kocój E., Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach, ,,Prace Etnograficzne" 2015, t. 4, s. 271-305.
Konstantionos A., Vlachochória. Apó ti Grámmousta sti lekáni tou Strymón [Κωνσταντίνος A., Βλαχοχώρια. Από τη Γράμμουστα στη λεκάνη του Στρυμόνα], https://vlahoi.net/vlahoxoria/apo-ti-grammousta-sti-lekani-tou-strimona [dostęp: 17.01.2022].
Koukoudis A. I., The Vlachs: Metropolis and diaspora, Thessaloniki, 2003.
Koukoudīs A. I., Apo tīn Píndo ōs tīn Rodópī, anazītōntas tis enkatastaseis kai tīn taftotīta tōn Vlahōn [Κουκούδης A. I., Απο την Πίνδο ως την Ροδόπη, αναζητώντας τις εγκαταστάσεις και την ταυτότητα των Βλάχων], https://vlachs.gr/el/various-articles/apo-tin-pindo-os-tin-rodopi [dostęp: 02.01.2022].
Koukoudīs A. I., Vlahohoria. Apo tī Grámmousta stī lekanī tou Strymona [Κουκούδης A. I., Βλαχοχώρια. Από τη Γράμμουστα στη λεκάνη του Στρυμόνα], https://vlahoi.net/vlahoxoria/apo-ti-grammousta-sti-lekani-tou-strimona [dostęp: 17.01.2022].
Koukoudīs A. I., Vlahikoi plīthysmoi sto Santzaki Serrōn Vlahikoi nomadoktīnotrofikoi plīthysmoi, oikismoi kai enkatastaseis sto Santzaki Serrōn sta 1900 [Κουκούδης A. I., Βλάχικοι πληθυσμοί στο Σαντζακι Σερρών Βλάχικοι νομαδοκτηνοτροφικοί πληθυσμοί, οικισμοί και εγκαταστάσεις στο Σαντζακι Σερρών στα 1900], https://www.vlachs.gr/el/various-articles/vlahikoi-oikismoi-sto-santzaki-serron-1900 [dostęp: 18.01.2022].
Koukoudīs A. I., Īrakleia Serrōn: mia syllogikī vlahikī Odysseia, [Κουκούδης A. I., Ηράκλεια Σερρών: μια συλλογική βλάχικη Οδύσσεια, https://vlachs.gr/el/various-articles/irakleia-serron-mia-syllogiki-vlaxiki-odyseia [dostęp: 04.02.2022].
Miletičă L., Dviženeto otsamă Vardara i borbata să vărkovistitě [Милетичъ Л., Движението отсамъ Вардара и борбата съ върховиститѣ], http://www.promacedonia.org/bmark/lm_voevodi/1_3.htm [dostęp: 03.02.2022].
Miletičă L. Dviženieto otsamă Vardara i borbata să vărkovistitě po spomeni na Jane Sandanski, Cherăo Pěevă, Sava Michajlovă, Chr. Kuslevă, Iv. Anastasovă Gărčeto, Petără Chr. Jurukovă i Nikola Puškarovă, t. 6 [Милетичъ Л., Движението отсамъ Вардара и борбата съ върховиститѣ по спомени на Яне Сандански, Черньо Пѣевъ, Сава Михайловъ, Хр. Куслевъ, Ив. Анастасовъ Гърчето, Петъръ Хр. Юруковъ и Никола Пушкаровъ, т. 6, Sofia 1927, http://www.promacedonia.org/bmark/lm_voevodi/index.html [dostęp: 17.02.2022].
MacDermott M. M, For freedom and perfection. The Life of Yané Sandansky, 1988.
Minov N., The Aromanians and IMRO, ,,Macedonian Historical Review" 2011, t. 2, s. 181-200.
Minov N., The War of numbers and its first victim: The Aromanians in Macedonia (end of 19th - beginning of 20th century), ,,Macedonian Historical Review" 2012, t. 3, s. 153-192.
Minov N., The Vlachs in Macedonia in the 19th and 20th centuries, ,,Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28, s. 211-223. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.10 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.10
Nevaci M., Graiul aromânilor fărșeroți din Dobrogea, București 2011.
Nevaci M., Identitate românească în context balcanic, București 2011.
Paszkiewicz J., Wołosi na współczesnych Bałkanach (XX-XXI w.) Przejawy odrębności i asymilacji, ,,Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28, nr 1, s. 253-284. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.12 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.12
Paszkiewicz J., Formy współczesnego osadnictwa wołoskiego na Bałkanach (XVIII-XXI), https://vlachs-project.eu/index.php?id=publikacja-grantowa [dostęp: 10.02.2022].
Paszkiewicz J., Macedoński problem narodowościowy w greckiej polityce zagranicznej w latach dwudziestych XX wieku, [w:] Macedoński dyskurs niepodległościowy, red. I. Stawowy-Kawka, M. Kawka, Kraków 2011, s. 191-203.
Paszkiewicz J., Main challenges for the Greek national security against the geopolitical changes in the Balkans during the period 1918-1923, ,,Balcanica Posnaniensia" 2019, t. 26, s. 193-212. https://doi.org/10.14746/bp.2019.26.11 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2019.26.11
Petrov P., Pătuvane na prof. V. N. Zlatarski iz Makedonija [Петров П., Пътуване на проф. В.Н.Златарски из Македония], ,,ВИС", 60, 1991, ks. 1, s. 71, http://macedonia-history.blogspot.com/2008/10/1916.html [dostęp: 02.03.2022].
Rakshieva S., Koreni. Etničeska identičnost na arumŭnite v Bălgariya, ,,Bălgarska etnologija" 2001, 2001, t. 4, s. 29-45 [Rakshieva S., Корени. Етническа идентичност на арумъните в България, ,,Българска етнология", т. 4, c. 29-45]. https://doi.org/10.1007/BF02763500 DOI: https://doi.org/10.1007/BF02763500
Rakshieva S., Predstavi na nomadite arumŭni za usvoenata teritorija [Rakshieva S., Представи на номадите арумъни за усвоената територия], ,,Bulgarska etnologia" [,,Българска етнология"], 1998, 1-2, s. 59-67.
Rakshieva S., Rodoljubcy văzkresjavat chram v izčeznaloto selo Šatrovo [Родолюбци възкресяват храм в изчезналото село Шатрово], https://dnews.bg/rodolubci-vazkresavat-hram-v-izcheznaloto-selo-shatrovo.html [dostęp: 10.02.2022].
Rašieva S., Pastirite ot Gramos, ,,Bălgarska etnologija" 1996, t. 22, nr 1 s. 53-65 [Ракшеева Св., Пастирите от Грамос, "Българска етнология" 1996, год. 22, кн.1, с. 53-65].
Rašieva S., The Nomadic Aromunians' Concept of a territory under control, ,,Ethnologia Balkanica" 1997, s. 196-204.
Sajkowski W., The Depiction of the Western Black Sea region in French military documents from the Napoleonic era [w:] Europe and the Black Sea region, a history of early knowledge exchange (1750-1850). Studies on South East Europe, red. D. Gutmeyr, K. Kaser, t. 22, Graz 2018, s. 183-199.
Sajkowski W., Pierwsza wojna bałkańska według francuskiego dziennika "Le Temps", a zachodnioeuropejskie stereotypy dotyczące ludów bałkańskich, "Balcanica Posnaniensia" 2012 , t. 19, s. 241-248. https://doi.org/10.14746/bp.2012.19.19 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2012.19.19
Saramandu N., Aromâna vorbită în Dobrogea. Texte dialectale. Glosar, București 2007.
Saramandu N., Cercetări asupra aromânei vorbite în Dobrogea, București 1972.
Sawicka I., J. Sujecka J., Wprowadzenie do bałkanologii. Etnosy - języki - areały - konceptualizacje, Warszawa 2015.
Simeonowa T., Hramăt sv. Dimităr v grad Peščera, bmw 2011 [Cимеонова T., Храмът Св. Димитър в град Пещера].
Sotirović V. B., The Balkan Vlachs - an extinguishing ethnolinguistic group, https://www.academia.edu/36561143/Sotirovic_The_Balkan_Vlachs_pdf [dostęp: 06.01.2022].
Stara S. K., Tsiakiris R., Wong J. L. G., The Trees of the sacred natural sites of Zagori, NW Greece, ,,Landscape Research" 2015, t. 40, nr 7, s. 884-904. https://doi.org/10.1080/01426397.2014.911266 DOI: https://doi.org/10.1080/01426397.2014.911266
Stereotypy bałkańskie. Księga jubileuszowa Profesor Ilony Czamańskiej, red. J. Paszkiewicz, Z. Pentek, Poznań 2011.
Stolinčev A., Cărkva. Letopis na duhovna okolija Sandanski. I na cărkovnija razkol v otečestvoto letopis, t. 1, Sofija, 2015, s. 305 [Столинчев S., Църква. Летопис на духовна околия Сандански. И на църковния разкол в отечеството летопис, т. 1, София 2015].
Thevenin M., Kurdish Transhumance: pastoral practices in south-east Turkey. Pastoralism research policy and practice, ,,Social Anthropology" 2011, t. 1. https://doi.org/10.1186/2041-7136-1-23 DOI: https://doi.org/10.1186/2041-7136-1-23
Vlachos, George L., A Complicated relationship: the transhumant pastoralists of Macedonia and the Greek state, 1913-1936, https://arcadia.ub.uni-muenchen.de/arcadia/article/view/275 [dostęp: 27.01.2022].
Wace A. J. B., The Nomads of the Balkans, an account of life and customs among the Vlachs of Northern Pindus, London 2013.
Weigand G., Die Aromunen: ethnographisch-philologisch-historische Antersuchungen über das Volk der Sogenannten Makedo-Romanen oder Zinzaren, t. 1, Leipzig 1895.
Weigand G., Rumänen und Aromunen in Bulgarien, Leipzig 1907.
Winnfrith, T. J., The Vlachs: the history of a Balkan people, New York 1988.
Zandlova M.. Aromuni v Bulharsku. Revitalizace a její kontexty. Praha, 2015. Dizertační práce. Univerzita Karlova, Fakulta humanitních studií, Doktorský program Antropologie. Vedoucí práce Uherek, Zdeněk.
Zlatarski V. N. do načalnik ščaba na dejstvujuščata armija doklad, Sofija, 28 septemvri 1916 g. [3латарски В. Н. дo началник щаба на действующата армия дoклад, София, 28 септември 1916 г., https://macedonia-history.blogspot.com/2008/10/1916.html [dostęp: 02.01.2022].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Ewa Kocój, Łukasz Kocój
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.