Słowa kluczowe
Własi
Bułgarzy
Paristrion w XII w.
emancypacja lokalnych elit
Jak cytować
Abstrakt
W XII w. na bizantyńskim pograniczu nad dolnym Dunajem zapanował spokój. Stopniowo ustały najazdy wojowniczych plemion ze stepów pontyjskich (Pieczyngów, Uzów, Kumanów). Ucichły również wewnętrzne niepokoje wśród mieszkańców Paristrionu. Rozkwit gospodarczy wzmacniał potencjał lokalnych elit. Po likwidacji organizacji Pieczyngów i procesowi bizantynizacji arystokracji bułgarskiej wzrosło znaczenie miejscowych Włachów. Jednak ich przywódcy mimo niewątpliwych zasług dla państwa bizantyńskiego nie mieli możliwości wejścia w skład jego elit.
Finansowanie
NPRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (0604/NPRH3/H12/82/2014)
Bibliografia
Anonimowego notariusza króla Bélí Gesta Hungarorum, tłum. A. Kulbicka, K. Pawłowski, G. Wodzimowska-Taklińska, wstęp i przypisy R. Grzesik, Kraków 2006.
Annae Comnenae Alexias, red. D. R. Reinsch, A. Kambylis, Berlin-New York 2001.
Anna Komnena, Aleksjada, tłum. O. Jurewicz, t. 2, Wrocław-Warszawa 1972.
Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Alexio Comnenis gestarum, red. A. Meineke, Bonnae 1836.
Les regestes des actes du patriarchat de Constantinople, t. 1 (Les actes patriarches), cz. 3 (Les regestes de 1043 a 1206), nr 981, red. V. Grumel, Constantinople 1947.
Nedkov Boris, Bâlgarija i sâsednite ij zemi prez XII vek spored "Geografijata" na Idrisi, Sofija 1960 [Б. Недков, България и съседните ѝ земи през XII век според "Географията" на Идриси, София 1960].
Nicetae Choniatae Historia, red. J. A. van Dieten, Berlin-New York 1975.
Povest' vremennych let, część 1, red. i tłum. D. S. Lichačeva, B. A. Romanowa, V. P. Adrianova-Peretc, Moskva-Leningrad 1950 [Повесть временных лет. ч. 1, ред. i перевод Д. С. Лихачева, Б. А. Романова, В. П. Адриановa-Перетц, Москва-Ленинград 1950].
Shepard Jonathan, Tzetzes' letters to Leo at Dristra, "Byzantinische Forschungen" 1979, t. 6, s. 191-239 [reedition: Emergent Elites and Byzantium in the Balkans and East-Central Europe, Farnham 2011].
Sovety i rasskazy Kekavmena. Poučenije vizantijskogo polkovodca XI veka, red. i tłum. G. G. Litavrina, Sankt Petersburg 2003 [Советы и рассказы Кекавмена. Поучение византийского полководца XI века, ред. i перевод Г. Г. Литаврина. Санкт-Петербург 2003].
La vie de Sainte Cyrille le Phíléote moíne byzantin (†1110), red. i tłum. E. Sargologos, "Subsidia Hagiographica" 1964, t. 39.
Birkenmeier John, The Development of the Komnenian Army 1018-1180, Leiden-Boston-Köln 2002. https://doi.org/10.1163/9789004476431 DOI: https://doi.org/10.1163/9789004476431
Božilov Ivan, Bălgarite văv vizantijskata imperija, Sofija 1995 [И. Божилов, Българите във византийската империя, София 1995].
Diaconu Petre, Les Petchénègues au Bas-Danube, Bucarest 1970.
Diaconu Petre, Les Coumans au Bas-Danube aux XIe et XIIe siècles, Bucureşti 1978.
Dudek Jarosław, Pieczęć magistra Jana Kegena jako wyraz polityki Bizancjum wobec stepowców w połowie XI w., [w:] "Causa creandi". O pragmatyce źródła historycznego, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2005, s. 327-343.
Dudek Jarosław, Ludy tureckie w Cesarstwie Bizantyńskim w latach 1025-1097, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2007, t. 14, s. 83-124.
Dudek Jarosław, Pęknięte zwierciadło. Kryzys i odbudowa wizerunku władcy bizantyńskiego od 1056 roku do ok. 1095 r., Zielona Góra 2009.
Dudek Jarosław, Własi w Bizancjum - do początku XI wieku, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28, nr 1, s. 35-49. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.2 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.2
Grzesik Ryszard, Wołosi na Węgrzech, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28, nr 1, s. 93-131. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.5 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.5
Gyoni Mátyás, Les Vlaques du Mont Athos au début XIIe siècle, "Etudes slaves et roumaines" 1948, t. 1, s. 30-42.
Gyóni Mátyás, Le Nom de Βλάχοι dans l'Alexiade de Anne Comnène, "Byzantinische Zeitschrift" 1951, s. 241-253. https://doi.org/10.1515/bz-1951-1232 DOI: https://doi.org/10.1515/bz-1951-1232
Jurewicz Oktawiusz, Andronik I. Komnenos, Warszawa 1962.
Kazhdan Alexander P., The concept of freedom (eleutheria) in Byzantium, [w:] La notion de liberte au Moyen Age, Islam, Byzance et Occident, red. E. Makdisi, D. Sourdel, J. Sourdel-Thamine, Paris 1983, s. 215-226.
Kazhdan Alexander P., Kleisoura, [w:] The Oxford Dictionary of Byzantium, t. 2, red. A. Kazhdan i in., New York-Oxford 1991, s. 1132.
K(hazdan Alexander, Paristrion, [w:] The Oxford Dictionary of Byzantium, t. 3, red A. Kazhdan i in., New York-Oxford 1991, s. 1589.
Khazdan Alexander, Vlachia, [w:] The Oxford Dictionary of Byzantium, t. 3, red. A. Kazhdan i in., New York-Oxford 1991, s. 2183.
Koder Johann, "Euromediterraneum" i "Eurazja" w poglądach Bizantyńczyków na przestrzeń i politykę, tłum. K. Ilski, A. Kotłowska, Poznań 2007.
Kotljar Mykola F., Rus' na Dunai, "Ukrainskij Istoričeskij Žurnal" 1966, t. 9, s. 12-22 [Котляр М. Ф., Русь на Дунаї, "Українский Историчний Журнал" 1966, 9].
Kuzev Aleksandr, Strategičeskata rolja na krepostite po Dolnija Dunaj prez IX-XII v., "Bulletin du Musée National de Varna, avec la participion des musées de Tolbuhin et Silistra" 1979, t. 15(30), s. 25-41 [Кузев Ал., Стратегическата роля на крепостите по Долния Дунав през IX-XII в., "Известия на Народния Музей - Варна с участието на музеите в Толбухин и Силистра" 1979, t. 15(30), c. 25-41].
Leszka Mirosław J., Symeon I Wielki a Bizancjum. Z dziejów stosunków bułgarsko-bizantyńskich w latach 893-927, Łódź 2013. https://doi.org/10.18778/7525-814-1 DOI: https://doi.org/10.18778/7525-814-1
Leszka Mirosław J., Marinow Kirił, Carstwo Bułgarskie. Polityka - społeczeństwo - gospodarka - kultura. 866-971, Warszawa 2015.
Leszka Mirosław J., Marinow Kirił, Wołosi w średniowiecznej Bułgarii w badaniach uczonych bułgarskich (XX-XXI w.), "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28, nr 1, s. 225-252. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.11 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.11
Litavrin Gennadij G., Vlachi vizantijskich istočnikov, [w:] Vizantija i Slavjane (sbornik statej), Sankt Peterburg 1999, s. 130-166 [Литаврин Г. Г., Влахи византийских источников, [w:] Византия и Славяне (сборник статей), Санкт-Петербург 1999].
Madgearu Alexandru, The Romanians in the Anonymus Gesta Hungarorum. Truth and Fictions, Cluj-Napoca 2005.
Madgearu Alexandru, Byzantine Military Organization on the Danube, 10th-12th centuries, Leiden-Boston 2013. https://doi.org/10.1163/9789004252493 DOI: https://doi.org/10.1163/9789004252493
Madgearu Alexandru, Vlach military units in the Byzantine army, [w:] Samuel's state and Byzantium: history, legend, tradition, heritage. Proceedings оf the international symposium "Days of Justinian I",Skopje, 17-18 October, 2014, red. M. Panov, Skopje 2015, s. 47-55.
Madgearu Alexandru, The Romanian historiography about the genesis and the evolution of the state founded by the Asan brothers, [w:], Velikite Asenevci. Sbornik s dokladi ot konferencija, posvetena na 830 godina ot văstannieto na bratjata Petr i Asen, načaloto na vtoroto bălgarsko carstvo i objavjaneto na Tărnovo za stolica za Bălgarija i 780 godin ot legitimnoto văzobiovjane na Bălgarskata Patrjaršija, red. P. Pavlov, N. Kănev, N. Hrissimov, Veliko Tărnovo 2016, s. 107-114 [Великите Асеневци, Сборник с доклади от конференция посветена на 830 години от въстанието на братята Петър и Асен, началото на Второто българско царство и обявяването на Търново за столица на България и 780 години от легитимното възобновяване на Българската Патриаршия, ред. П. Павлов, Н. Кънев, Н. Хрисимов, Велико Търново 2016, c. 107-114].
Magdalino Paul, The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, Cambridge 1993. https://doi.org/10.1017/CBO9780511523182 DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511523182
Makk Ferenc, The Árpáds and the Comneni. Political relations between Hungary and Byzantium in the 12th century, Budapest 1989.
Marinow Kirił, The Rebellious Haemus. The Mountain range as an attack launching point and a refuge. In the Period of the Early of the Asen Dynasty, "Epochi" 2015, t. 23, nr 2, s. 330-347 [Маринов К., Бунтовнят Хемус. Масивът като база нападения и убежище по време на първите Асеневци, "Епохи" 2015, t. 23, 2, c. 330-347]. https://doi.org/10.1353/earl.2015.0015 DOI: https://doi.org/10.1353/earl.2015.0015
Marinow Kirił, Across Haimos: inconveniences and dangers in crossing the mountains of Bulgaria in the Middle Ages, "VTU Review: Studies in the Humanities and Social Science" 2018, t. 2, nr 1, s. 11-24.
Meško Marek, Pecheneg groups in the Balkans (ca. 1053-1091) according to the Byzantine sources, [w:] The Steppe lands and the world beyond them. Studies in honor of Victor Spinei on his 70th birthday, red. F. Curta, B.-P. Maleon, Iaşi 2013, s. 179-205.
Moravcsik Gyulia, Byzantinoturcica. Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, t. 2, Berlin 1983.
Mullet Margaret, The "Other" in Byzantium, [w:] From strangers to themselves: The Byzantine outsider, red. D. Smythe, Aldershot 2000, s. 1-22.
Năsturel Petre Ş., Valaques, Coumans et Byzantins sous le règne de Manuel Comnène, "Byzantina" 1969, t. 1, s. 167-187.
Nikolov Georgi N., Vlasite v srednovekovna Bălgarija, [w:] Armănite v Bălgarija. Istoriko-etnografsko isledvane, red. I. Georgieva, Sofija 1998, s. 68-83 [Николов Г. Н., Власите в средновековна България, в: Армъните в България. Историко-етнографско иследване, съставител И. Георгиева, София 1998, c. 68-83].
Paroń Aleksander, Niechciani uchodźcy: stepowi przybysze na bizantyńskich Bałkanach (XI-XII w.), [w:] Widmo Mahometa, cień Samuela. Cesarstwo bizantyńskie w relacji z przedstawicielami innych religii i kultur (VII-XV w.), red. Z. A. Brozowska, M. J. Leszka, K. Marinow, T. Wolińska, Łódź 2020, s. 125-152.
Paroń Aleksander, The Pechenegs: nomads in the political and cultural landscape of medieval Europe, Leiden-Boston 2021. https://doi.org/10.1163/9789004441095 DOI: https://doi.org/10.1163/9789004441095
Paszkiewicz Jędrzej, Wołosi na współczesnych Bałkanach (XX-XXI w.). Przejawy odrębności i asymilacji, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2021, t. 28 nr 1, s. 258-261. https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.12 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.12
Pentek Zdzisław, Wlachowie i Kumani w służbie bułgarskiej za Asenowiczów, "Balcanica Posnaniensia. Acta et studia" 2007, t. 14, s. 125-133.
Petrov Petăr, Văzstanovjavane na bălgarskata dăržava. 1185-1197, Sofija 1985 [Петров П., Възстановяване на българската държава. 1185-1197, София 1985].
Pletnov Valentin, Za "zemjata karvunska", "karvunskata chora" i grad Karvuna prez XI-XIII v., [w:] Velikite Asenevci, s. 216-234.
Pritsak Omeljan, Balkan, [w:] Oxford Dictionary of Byzantium, t. 1, red. A. Kazhdan i in., New York-Oxford 1991, s. 248-249.
Salamon Maciej, The Belasitza battle or Belasitza military operation, [w:] Evropejskiat Jugoiztok prez vtorata polovina na X - načaloto na XI vek. Istorija i kultura, red. V. Gjuzelev, G. N. Nikolov, Sofija 2015, s. 108-141 [Европейският Югоизток през втората половина на X - началото на XI век. История и култура, съставители В. Гюзелев, Г. Н. Николов, София 2015, c. 108-141].
Shepard Jonathan, Mingling with nothern: advantages and perils, [w:] The Steppe lands and the world beyond them. Studies in honor of Victor Spinei on his 70th birthday, red. F. Curta, B.-P. Maleo, Iaşi 2013, s. 219-233.
Skoulatos Basil Les personnages byzantins de l'Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse, Louvain 1980.
Spinei Victor, The Romanians and the Turkic nomads north of the Danube Delta from the tenth to the mid-thirteenth century, Leiden 2009. https://doi.org/10.1163/ej.9789004175365.i-482 DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004175365.i-482
Stãnescu Eugen, Les "Βλάχοι" de Kinnamos et Choniatès et la presence militaire byzantine au nord du Danube sous les Comnène, "Revue des Études Sud-Est Européennes" 1971, t. 9, nr 3, s. 585-593.
Stephenson Paul, Byzantium's Balkan frontier. A Political study of the northern Balkans, 900-1204, Cambridge 2000. https://doi.org/10.1017/CBO9780511496615 DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511496615
Tanaşoca Nicola-Serban, Les mixobarbares et les formations politiques paristriennes du XI siécles, "Revue Roumaine d'histoire" 1973, t. 17, s. 61-82.
Tăpkova-Zaimova Vasilka, Dolni Dunav - granična zona na vizantijskija Zapad. Kâm istorijata na Severnite i Severoiztočnite bălgarskite zemi, kraja na X-XII v., Sofija 1976 [Тъпкова-Заимова В., Долни Дунав - гранична зона на византийския Запад. Към историята на Северните и Североизточните български земи, края на X-XI в., София 1976].
Valeriev Iota, Commentary of several sources of information for the early history of the Vlachs in John Kinnamos and Nicetas Choniates, [w:] Interethnic relations in Transilvania. Militaria Mediaevalia in Central and South-Eastern Europe. Preceedings of the 2014 conference, red. Z. K. Pinter, A. Niţoi, Sibiu 2015, s. 45-54.
Vásáry Imre, Cumans and Tatars. Oriental military in the pre-Ottoman Balkans (1185-1365), Cambridge 2005. https://doi.org/10.1017/CBO9780511496622 DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511496622
Wasilewski Tadeusz, Paristrion, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. 4, cz. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 35-36.
Winnifrith Tom J., The Vlachs. The History of Balkan People, London 1987.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jarosław Dudek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.