Słowa kluczowe
Śląsk
Kisuce
Morawy
Josef Macůrek
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł omawia historiografię problemu dziejów oraz kierunków migracji osadników Wołochów przybyłych na geograficzne pogranicze Śląska, Kisuc i Moraw czyli historyczne oraz polityczne pogranicze między Polską, Czechami i Węgrami w I połowie XVI wieku. Sprawy te budziły i budzą kontrowersje od wielu lat. Obszar ten stanowił punkt końcowy wędrówek Wołochów w kierunku zachodnim i dlatego powstało wiele niejasności co do miejsc skąd przybywali i gdzie się przemieszczali. Najbardziej udokumentowaną źródłowo publikacją naukową na ten temat pozostaje nadal praca czeskiego badacza Josefa Macůrka z 1959 a więc sprzed (niestety) ponad 60 lat.
Finansowanie
NPRH Wołosi w europejskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Migracje – osadnictwo – dziedzictwo kulturowe (0604/NPRH3/H12/82/2014)
Bibliografia
Komorowski Piotr, Chronografia albo dziejopis żywiecki, wyd. S. Grodziski i I. Dwornicka, Żywiec 1987.
Opis powinności wałaskich z 1647 roku, [w:] Acta Historica Silesiae Superioris, red. I. Panic, t. 15, Cieszyn 2004.
Urbarz cieszyński z 1577 r., [w:] Acta Historica Silesiae Superioris, red. I. Panic, t. 9, Cieszyn 2001.
Urbarz cieszyński z 1621 r., [w:] Acta Historica Silesiae Superioris, red. I. Panic, t. 12, Cieszyn 2003.
Al Saheb Jan, Valašska kolonizace na Těšínsku v 16.-18.stoleti, [w:] Těšínsko v proměnách staletí. Sborník přednášek z let 2008-2009 k dějinám Těšínského Slezska, red. R. Jež, D. Pindur, Český Těšín 2010, s. 71-78.
Bacowie i Wałasi, Kultura pasterska na pograniczu polsko-słowackim, red. E. Kocój, J. Michałek, Cieszyn 2018.
Broda Józef, Gospodarka leśna w dobrach żywieckich do końca XVIII w., Warszawa 1956.
Chaloupecký Václav, Valaši na Slovensku, Praha 1947.
Chlebowczyk Józef, Gospodarka Komory Cieszyńskiej na przełomie XVII i XVII wieku oraz w pierwszej połowie XVIII wieku, Wrocław 1966.
Czajkowski Jerzy, Czy Wołosi to Włosi?, [w:] Huculi, Bojkowie, Łemkowie- tradycja i współczesność, red. J. Cząstka-Kłapyta, Kraków 2008, s. 13-28.
Czajkowski Jerzy, Studia nad Łemkowszczyną, Sanok 1999.
Čadca a okolie, red. P. Maráky, L.Šeliga, Martin 1981.
Dávidek Václav, Osídlení Těšínska Valachy. Studie podle urbářů panství z let 1577,1621,1692 a 1755, Praha 1940.
Dobrowolski Kazimierz, Dwa studia nad powstaniem kultury ludowej w Karpatach Zachodnich, [w:] Studia Historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków 1938, s. 181-246 [odbitka].
Dobrowolski Kazimierz, Migracje wołoskie na ziemiach polskich, [w:] Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie 28 listopada do 4 grudnia 1930 r., t. 1 (Referaty), Lwów 1930 (odbitka).
Dobrowolski Kazimierz, Studia nad kulturą pasterską w Karpatach północnych. Typologia wędrówek pasterskich od XIV-XX wieku, "Wierchy" 1960, t. 29, s. 7-51.
Dobrowolski Kazimierz, Studia nad pochodzeniem ludności pasterskiej w Karpatach Zachodnich, Kraków 1953.
Drăganu Nicolae Românii în veacurile IX-XIV pe baza toponimiei și a onomasticei, București 1933.
Dudašova-Kriššákova Júlia, Goralské nárečia (Odraz slovensko-poľských jazykových kontaktov na fonologickej rovine). Bratislava 1993.
Dudašova-Kriššákova Júlia, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov 2017.
Gładysz Mieczysław, Zarys organizacji i planu badań etnograficznych na Śląsku, "Zaranie Śląskie" 1939, t. 2, nr 4, s. 90-95.
Gotkiewicz Marian, Polskie osadnictwo Czadeckiego i Orawy, Katowice 1939.
Grobelný Andělin, Pitronová Blanka, Urbář Těšínské Komory z r.1647, Opava 1960.
Jawor Grzegorz, Ethnic aspects of settlement in ius valachicum in medieval Poland (from the 14th to the beginning of the 16th century), "Balcanica Posnanensia. Acta et studia" 2015, t. 22, nr 1, s. 47-57. https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.4 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.4
Jawor Grzegorz, La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles), "Balcanica Posnanensia. Acta et Studia" 2018, t. 25, s. 251-268. https://doi.org/10.14746/bp.2018.25.14 DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2018.25.14
Jawor Grzegorz, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2004.
Kadlec Karel, Valaši a valašské právo v zemích slovanských a uherskich. S úvodem podávajícím přehled theorií o vzniku rumunského národa, Praha 1916.
Kavuljak Andrej, Valaši na Slovensku, Turčiansky Svätý Martin 1933.
Kłapyta Piotr, Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym, [w:] Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury w Zawoi z okazji 30. "Babiogórskiej Jesieni", 19 września 2014 r., red. U. Janicka-Krzywda, Kraków-Zawoja 2014, s. 9-26.
Kopczyńska-Jaworska Barbara, Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim, "Etnografia Polska" 1961, t. 5, s. 227-231.
Korbelářová Irena, Žáček Rudolf, Těšínsko- země Koruny české/ Ducatus Tessinensis- terra Coronae Regni Bohemiae (k dějinám knížectví od počátků do 18. století), Český Těšín 2008.
Kysuce a Kysučania. (Kysucká encyklopédia), t. 4 (Národopis), Čadca 1999.
Londzin Józef, ks., Nasze prawa do Czacańskiego, "Gwiazdka Cieszyńska" nr 45, 13.06.1919.
Łemkowie w historii i kulturze Karpat, red. J. Czajkowski, Rzeszów 1992.
Macůrek Josef, Valaši v západních Karpatech v 15.-18. století. K déjinám osídlení a hospodářsko-společenského vývoje jižního Těšínska, jihozápadního Polska, severozápadního Slovenska a východní Moravy, Ostrava 1959.
Mrózek Robert, Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, Katowice 1984.
Nowak Krzysztof, Kwestia słowacka w opiniach polskich na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918-1920, [w:] Śląsk Cieszyński u zarania polskiej i czechosłowackiej niepodległości, red. K. Nowak, Cieszyn 1999, s. 31-58.
Nowak Krzysztof, Ziemia Czadecka - jej dzieje i walory krajoznawcze. Badania nad przeszłością górali czadeckich w Czadeckiem i na Bukowinie, [w:] Polacy z Bukowiny. Ich losy i kultura źródłem tożsamości narodowej, red. Cz. Osękowski, Żary 2002, s. 64-84.
Ondřeka Zbyšek, Slezsko a Těšínské Slezsko na starých mapach, [w:] Těšínsko w proměnách staletí. Sborník přednášek z let 2008-2009 k dějinám Těšínského Slezska, red. R. Jež, D. Pindur, Český Těšín 2010, s. 163-184.
Panic Idzi, Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do współczesności, red. I. Panic, t. 3, Cieszyn 2011.
Pindur David, Książę czasów przełomu. Kazimierz II cieszyński (1450-1528) i jego władztwo, Wrocław 2010.
Poniedziałek Zygmunt, Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim (1608-1740), "Karta Groni" 1980, nr 9-10, s. 46-53. https://doi.org/10.1097/00152193-198004000-00011 DOI: https://doi.org/10.1097/00152193-198004000-00011
Popiołek Franciszek, Początki zasiedlania Beskidów Śląskich, "IV Rocznik Oddziału PTT Beskid Śląski w Cieszynie", Cieszyn 1933, s. 34-49.
Popiołek Franciszek, Historia osadnictwa w Beskidzie Śląskim, Katowice 1939.
Prasek Vincent, Kolik bylo valašských vojvodství?, "Selský archiv" 1903, t. 2, s. 83-92.
Prasek Vincent, Valaši na Frýdecku, "Věstník Matice Opavské" 1895, t. 5, s. 1-8.
Ramšáková Anna, Nárečia horných Kysúc v okrese Čadca, Bratislava 2020.
Sawicki Ludomir, Szałaśnictwo na Wołoszczyźnie Morawskiej (wędrówki pasterskie w Karpatach II), "Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne" 1919, t. 14, s. 81-136.
Sawicki Ludomir, Szałaśnictwo na Śląsku Cieszyńskim (wędrówki pasterskie w Karpatach III), "Materiały Antrologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne" 1919, t. 14, s. 13-184.
Semkowicz Władysław, Cieszyńskie a okręg Czadecki, "Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego" 1919-1920, t. 38, nr 3, s. 22-24.
Spyra Janusz, Śląsk Cieszyński w okresie 1653-1848. Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do współczesności, red. I. Panic, t. 4, Cieszyn 2012.
Szczotka Paweł, O gwarach czadeckich, [w:] Czadecka ojcowizna, red. K.Nowak, Lublin 2000, s. 63-77.
Szczotka Paweł, Próba wyznaczenia współczesnej granicy pomiędzy dialektem śląskim i dialektem małopolskim w Czadeckiem (Kisuce. Z pogranicza językowego polsko-słowackiego), "Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej" 2000, t. 36, s. 135-154.
Szczotka Stanisław, Stosunki Żywiecczyzny ze Śląskiem od XVI wieku do upadku Rzeczypospolitej, Katowice 1938.
Szczotka Stanisław, Studia z dziejów prawa wołoskiego w Polsce, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1949, nr 2, s. 356-418.
Štibrány Vojtěch, Vzbura hornokisuckého l'udu roku 1703, "Slezský sbornik" 1959, t. 4, s. 349-358.
Štika Jaroslav, Etnografický region Moravské Valašsko, Ostrava 1973.
Štika Jaroslav, Valaši a Valašsko. O puvodů Valachů, valašské kolonizaci, vzniku a historii moravského Valašska a take o karpatských salašich, Rožnov pod Radhoštěm 2007.
Válek Josef, Poznámky k mapě moravského Valašska, "Časopis Moravského muzea zemského" 1907, t. 7, s. 51-85; 1908, t. 8, s. 81-118; 1909, t. 9, s. 109-130; 1910, t. 10, s. 133-146, 289-304; 1911, t. 11, s. 123-135.
Velička Drahomír, Dejiny osídlenia Kysúc, Martin 2017.
Wolski Krzysztof, Stan polskich badań nad osadnictwem wołoskim na północ od Karpat, "Rocznik Przemyski" 1958, t. 9, s. 211-225.
Wołoskie dziedzictwo Karpat, red. J. Szymik, L. Richter, Czeski Cieszyn 2008.
Žilinčik Ivan, Stručný náčrt osídlenia horných Kýsuc a hraničných sporov o toto územie, [w:] Czadecka ojcowizna, red. K. Nowak, Lublin 2000, s. 36-50.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Krzysztof Nowak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.