Słowa kluczowe
Ius Valachicum
Romanian historiography
Vlach customary law
Jak cytować
Abstrakt
The purpose of our study is to investigate the current state of research regarding Ius Valachicum in Romanian and foreign historiography. After presenting Romanian history, palaeography and the legal history of the Carpatho-Danubian space, we turn to the Polish historiography of the North Vlachs, with respect to the Serbo-Croatian historiography of the South Vlachs. Finally, we use case studies to illustrate two enacted customary laws of the Vlachs from Croatia. The methods used in this paper include description, analysis, and comparison, as well as exploratory and applied research. The article is a historiographical survey of Ius Valachicum among the Romanians and Vlachs. The medieval and premodern consuetudinary laws of the Romanians and Vlachs are reflected both in primary and secondary sources, from 14thcentury historical documents to historiographical preoccupations dedicated to Ius Vlachicum from the 18thand 19th centuries. First, we refer to the special literature explaining both ethnonyms and the historical-geographical spread of the Romanians and Vlachs. Then we present the Romanian historiography investigating the manifestations and features of Ius Valachicum in the geographical area belonging to the present-day Romanian state. Turning to the Czech and Polish historiography, the occurrence of Ius Valachicum is revealed among the North Vlachs from medieval and premodern Poland, Ruthenia, and Hungary. We also review the Serbo-Croatian historiography of the Ius Valachicum specific to the South Vlachs from Croatia and Serbia. Finally, two enacted customary laws of the Vlachs from Croatia (1436, 1630) are analysed from the point of view of legal history. These codifications of Ius Valachicum prove the juridical power and importance acquired by the Croatian Vlachs during the Middle Ages. The historiographical pros and cons, as well as the critical remarks presented at the end of this study, at the same time, offer a few methodological solutions for future investigations of Romanian and Vlach Ius Valachicum.
Bibliografia
Andea S. (ed.), Raporturile juridice civile. Retrospective istorice, ”Anuarul Institutului de Istorie George Barițiu din Cluj-Napoca. Series Historica” 2019, LVIII/Supplement, p. 217-300.
Boantă A., Cutuma și legea scrisă, coordonate ale vechiului drept românesc, ”Curentul Juridic” 2006, no. 3-4, p. 20-27.
Boantă A., Dogaru L., Ploeșteanu N., Istoria statului și dreptului românesc, Târgu Mureș, 2012.
Cazangiu Al., Istoricul probei cu martori, ”Justiția Nouă” 1957, no. 13/6, p. 1040-1050.
Cernea E., Molcuț E., Istoria statului și dreptului românesc, Bucharest 2013.
Chiș I., Istoria statului și dreptului românesc, Bucharest 2010/2011.
Cosma E., Ethnogonical Myths and Historical Imaginary Regarding the Genesis of the Romanians and Vlachs, ”Studia Universitatis Babeș-Bolyai. Historia” 2019, no. 64/2, p. 34-49. DOI: https://doi.org/10.24193/subbhist.2019.2.03
Cosma E., Din practicile juridice de la Rășinari: Jus Valachicum în două ascultări de martori (1738 și 1776-1777), in: Patrimoniul istorico-juridic românesc din Mărginimea Sibiului (Rășinari, Săliște), ed. E. Cosma, Cluj-Napoca 2020, p. 473-523.
Cosma E. (ed.), Patrimoniul istorico-juridic românesc din Mărginimea Sibiului (Rășinari, Săliște), authors and editors Abrudan M.-G., Boromiz M., Bucur Al., Cosma E., Deteșan D., Magina L., Onilov T., Rus V., Vizauer V., Cluj-Napoca/Gatineau 2020.
Czamańska I., Wołosi - stražnicy gór, ”Kalendarz 2014. informacje pasterskie. Od Owcy Plus do Redyku Karpackiego 2013”, Koniaków 2013, p. 17-33.
Czamańska I., The Vlachs - Several Research Problems, ”Balcanica Posnaniensia” 2015, no. XXII/1, Ius Valachicum I, p. 7-16. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.1
Czamańska I., Vlachs and Slavs in the Middle Ages and Modern Era, ”Res Historica” 2016, no. 41, p. 11-24. DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2016.0.11
Czamańska I., Introduction, ”Balcanica Posnanensia” 2021, no. XXVIII/1: Ius Valachicum II, p. 5-6.
Dissescu C.G., Les origins du droit roumain, Paris 1899.
Dobrowolski K., Studia nad kulturą pasterską w Karpatach północnych. Typologia wędrówek pasterskich od XIV-XX wieku, ”Wierchy” 1960, no. 29, p. 7-51.
Dogaru L., Rolul cutumei ca izvor de drept. Perspective istorice, in: Liber Amicorum. Romulus Gidro. Concepte, reflecții și cercetări juridice, Bucharest 2019, p. 57-67.
Dogaru L., Boantă A., The Books of Law in the 18th-19th Century in Moldova and the Southern Part of the Romanian Land, ”Studia Universitatis Petru Maior. Series Historia” 2007, no. 7, p. 289-292.
Dragomir S., Vlahii din nordul Peninsulei Balcanice în Evul Mediu, foreword I.-A. Pop, edition and introductory study S. Șipoș, Cluj-Napoca 2012.
Drăgan I., Nobilimea românească din Transilvania între anii 1440-1514, Bucharest 2000.
Firoiu D.V., Istoria statului și dreptului românesc, Iași 1993.
Floca I.N., Legea românilor (jus valachorum) și legea de stat din Transilvania în epoca voievodatului și principatului, Mitropolia Ardealului 1962, no. 7/7-8, p. 520-528.
Georgescu V.Al., L’oeuvre juridique du Michel Fotino et la version roumaine du IVe livre de droit coutumier de son Manuel de lois (1777), ”Revue des Études Sud-Est Européennes” 1967, no. 5/1-2, p. 119-166.
Georgescu V.Al., Le place de la coutume dans le droit des États féodaux roumains de Valachie et Moldavie jusqu’au milieu du XVIIe siècle, ”Revue Roumaine d’Histoire” 1968, no. 6/4, p. 553- 586.
Grădinaru M., Reportaj: Un cioban din Rotbav rescrie istoria transhumanței în Carpați după mii de kilometri pe jos, ”Mediafax.ro”, Brașov 2013 [access: 27.05.2022], https://www.mediafax.ro/social/reportaj-un-cioban-din-rotbav-rescrie-istoria-transhumantei-in-carpati-dupa-mii-de-kilometri-pe-jos-foto-11379701.
Grzesik R., Ius Valachicum. The Valachian Way of Life in Stories about Domestic Origins in the Hungarian Medieval Chronicles, ”Balcanica Posnaniensia” 2016, no. 23, p. 167-174. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.11
Guțan M., Istoria dreptului românesc, Bucharest 2008, 2017.
Hanga Vl. (ed.), Istoria dreptului românesc, vol. I, scientific and technical ed. Marcu L.P., authors Cronț Gh., Floca I., Georgescu V.Al., Grigoraș N., Hanga Vl., Herlea Al., Marcu L.P., Matei I., Mioc D., Sachelarie O., Stoicescu N., Strihan P., Șotropa V., Vulcănescu R., Bucharest 1980.
Herlea Al., Vechile cărți de proprietate din Transilvania (din sec. XV la finele sec. XIX), ”Observatorul Social-Economic” 1945, no. 12/1-2-3, p. 14-77.
Jagić V., Privilegien einiger dalmatinischer Vlachen aus dem J. 1436, ”Archiv für slavische Philologie” 1892, ed. Jagić V., no. 14, p. 156-157.
Jawor Gr., Așezările de drept valah și locuitorii lor din Rutenia Roșie în Evul mediu târziu, transl. Gavril-Antonesei G., foreword Spinei V., Iași 2012.
Jawor Gr., Ius Valachicum în Polonia medievală. Partea I: tribunalele valahe numite strungă sau zbory Ius Valachicum dans la Pologne médiévale. Partie I: les tribunaux valaques dits strungi ou zbory, ”Istros” 2014, no. XX, p. 493-521.
Jawor Gr., Le pastoralisme valaque dans les Carpates Polonaises au XVème et XVIème siècle (l’exemple de Bieszczady), ”Banatica” 2014, no. 24, p. 151-166.
Jawor Gr., Ethnic Aspects of Settlement in Ius Valachicum in Medieval Poland (From the 14th to the Beginning of the 16th Century), ”Balcanica Posnaniensia” 2015, no. XXII/1: Ius Valachicum I, p. 47-55. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.4
Jawor Gr., Ius Valachicum dans la Pologne médiévale. Partie II: la colonisation valaque dans les anciennes Terra Chelmensis et Terra Lublinensis selon les sources conservées dans les Archives d’État à Lublin, ”Res Historica” 2015, no. 40, p. 235-245. DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2015.40.235
Jawor Gr., Northern Extent of Settlement on the Wallachian Law in Medieval Poland, ”Res Historica” 2016, no. 41, 37-49. DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2016.41.35
Jawor Gr., Seasonal Pastoral Exploitation of Forests in the Area of Subcarpathia in the 15th and 16th Century, ”Balcanica Posnaniensia” 2016, no. XXIII, p. 175-185. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2016.23.12
Jawor Gr., La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant la petit âge glaciaire (aux XVe et XVIe siècles), ”Balcanica Posnaniensia” 2018, no. XXV, p. 251-268. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2018.25.14
Jawor Gr., Le rôle des corvées dans le système des redevances acquittées par les habitants des villages de Ius Valachicum en Petite-Pologne et en Ruthénie de la Couronne aux XVe et XVIe siècles, ”Balcanica Posnanensia” 2019, no. XXVI, p. 249-262. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2019.26.14
Jawor Gr., Migracje ludności wiejskiej na pograniczu polsko-mołdawskim w XVI wieku, ”Balcanica Posnanensia” 2021, no. XXVIII/1: Ius Valachicum II, p. 177-190. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2021.28.8
Karbić D., Karbić M., The Laws and Customs of Medieval Croatia and Slavonia. A Guide to the Extant Sources, ed. Martyn Rady, London 2013.
Kršev B.N., Statuta Valachorum - Pravna osnova nastanka vojne granice - Krajine, ”Civitas” 2011, no. 2, p. 129-148.
Loginescu S.G., Istoria dreptului românesc din vremile sale cele mai vechi până astăzi, Bucharest 1908.
Lopašić R., Bihać i bihaćka krajina, Zagreb 1890.
Lopašić R., Hrvatski urbari. Urbaria lingua Croatica conscripta, collection Monumenta historico-juridica Slavorum Meridionalium 5, Zagreb 1894, p. 1-12.
Luković M., Zakon Vlahom (Ius Valachicum) in the Charters Issued to Serbian Medieval Monasteries and Kanuns Regarding Vlachs in the Early Ottoman Tax Registers (Defters), ”Balcanica Posnaniensia” 2015, no. 22/ 1, vol. I, p. 38-39. DOI: https://doi.org/10.14746/bp.2015.22.3
Magina L., Instituția judelui sătesc în Principatul Transilvaniei, Cluj-Napoca 2014.
Magina A., Magina L., O ascultare de martori și realități bănățene (1539), ”Analele Banatului. Serie nouă. Istorie, arheologie”, no. XXII 2014, p. 267-274.
Moačanin F., Statuta Valachorum od 14. aprila 1667, ”Historijski zbornik” 1977, no. 29-30/21, p. 225-232.
Moačanin F., Die Walachen in Kroatien und im Burgenland im 16. und 17. Jahrhundert, ”Wissenschaftliche Arbeiten aus dem Burgenland” 1986, no. 73, series Türkenkriege und Kleinlandschaft II, p. 139-150.
Mureșan-Triteanu E., Contribuții la istoria dreptului românesc din Transilvania, ”Revista Arhivelor” 1942, no. 4, p. 237-246.
Negoiță F., Istoria statului și dreptului românesc, Bucharest 2013.
Negru A.A., Transhumanța 2013, ”Satul”, 2013 [access: on 27.05.2021], http://www.revista-satul.ro/transhumanta-2013/.
Negru I., Istoria dreptului românesc, Lugoj 2014.
Pascu Șt., Hanga Vl. (eds.), Crestomație pentru studiul istoriei statului și dreptului românesc, 3 vol., Bucharest 1957.
Pîrțac Gr., Pascalu I., Bujor V., Note de curs. Istoria dreptului românesc (Ciclul I), Chișinău 2013.
Pop I.-A., Instituțiile medievale românești: adunările cneziale și nobiliare (boierești) din Transilvania în secolele XIV-XVI, Cluj-Napoca 1991.
Pop I.-A., The History and Significance of the Names ”Romanian”/”Vlach” and ”Romania”/”Wallachia”, Cluj-Napoca 2014.
Popp M., Ciobănia la Ungurenii din dreapta Oltului, Bucharest 1933.
Rădulescu A., Publicarea izvoarelor dreptului românesc scris din Țara Românească și Moldova până la 1865, ”Buletinul de Științe al Academiei RPR. Științe Istorice și Filosofice” 1948-1949, no. 1/3-4, p. 211-224.
Rădulescu A. (ed.), Pravilniceasca Condică de la 1780, Bucharest 1957.
Safta M., Vechiul drept românesc, Ius Valachicum. Studiu asupra cnezatelor supuse lui Lex sau Modus Olachorum, ”Studia Universitatis Babeș-Bolyai. Seria Jurisprudentia” 2015, no. 2 [access: 27.05.2022], http://arhiva- studia.law.ubbcluj.ro/articol/650.
Sfera P., Statuta Valachorum, 2018 [access: 27.05.2022], https://talcuireapocalipsa.wordpress.com/2018/09/22/statuta-valachorum/.
Sfera P., Luptătorii vlahi din Žumberak, 2018 [access: 27.05.2022], https://talcuireapocalipsa.wordpress.com/2018/09/30/luptatorii-vlahi-din-zumberak/.
Spinei V., The Terminology Reflecting the Ethnic Identity of the Romanian Voivodeships in the Middle Ages and Renaissance, ”Revue roumaine d’histoire” 2019, no. LVIII, p. 53-178.
Spulber C., Latină juridică clasică și medievală. Texte alese din legi, formule, documente, scriitori, pentru uzul studenților în drept, Cernăuți 1930.
Stahl H.H., Contribuții la studiul satelor devălmașe românești, vol. I, Bucharest 1958.
Sučević B.P., Razvitak Vlaških prava i Varaždinskom generalatu, ”Historijski zbornik” 1953, no. 6/1-4, p. 33-70.
Surdu B., Știri despre dreptul românesc în Transilvania. Protocolul de la Porcești, ”Revista Arhivelor” 1943, no. 5, p. 367-393.
Trajdos T.M., Początki osadnictwa Wołochów na Rusi Czerwonej, in: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, part I, ed. Jerzy Czajkowski, Rzeszów 1992, p. 199-210.
Ungureanu Gh., Justiţia în Moldova (1741–1832), Iaşi 1934.
Vaníček Fr., Specialgeschichte der Militärgrenze aus Originalquellen und Quellenwerken geschöpft, vol. I, Vienna 1875.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ela Cosma
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.