Słowa kluczowe
krajobraz narodowy
dyskurs urbanistyczny międzywojnia
ideologia
procesy modernizacyjne
Jak cytować
Abstrakt
Kiedy pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku powstał projekt kompleksowej modernizacji stolicy Serbii - Belgradu, stałym elementem większości dyskusji poświęconych temu problemowi była altruistyczna troska o zdrowie społeczeństwa. Dyskurs zdrowotny, oprócz estetycznego był elementem łączącym refleksję nad miastem na Zachodzie Europy i w Serbii. Jednak o ile na Zachodzie próby uzdrowienia przestrzeni miejskiej stanowić miały antidotum na negatywne skutki industrializacji, w odniesieniu do Belgradu zabiegi te wynikały z przesłanek zupełnie innych, motywowane były mianowicie spuścizną po czasach przemysłowego zacofania jako pokłosia panowania tureckiego. Szczególna rola w procesie modernizowania Belgradu przypadła terenom zieleni miejskiej. Troska o nie w wypowiedziach serbskich architektów i urbanistów okresu międzywojennego przedstawiana jako probierz nowoczesności włączona została w istocie w misję umacniania interesów dynastycznych, opartą na „leśnym mitotwórstwie narodowym”. W artykule prezentuję mechanizmy projektowania na przyrodę filtru historycznego i politycznego w celu jej włączenia w procesy stwarzania i umacniania ideologii „integralnego jugoslawizmu”.
Bibliografia
Barcz A., Drzewa i zakorzenienie polskości w: O jeden las za daleko. Demokratyzacja, kapitalizm i nieposłuszeństwo ekologiczne w Polsce, red. P. Czapliński, J. B. Bednarek i D. Gostyński, Warszawa 2019, s. 175-190.
Bednarek J. B., Leśna nienormalność, „Czas Kultury”, 20.04.2020: Leśna nienormalność - Czas Kultury [dostęp: 20.03.2023]
Beograd u delima evropskih putopisaca, red. Ɖ. S. Kostić, Belgrade 2009.
Czermińska M., „Punkt widzenia” jako kategoria antropologiczna i narracyjna w prozie niefikcjonalnej, „Teksty Drugie” 2003, nr 2-3, s. 11-27.
Ćorović D., Vrtni grad u Beogradu, Beograd 2009.
Dimić Lj, Država, integralno jugoslovenstvo i kultura, „Književnost” 1994, nr 1-3, s. 171-2017;
Dobrivojević I., Državna represija u doba diktature kralja Aleksandra 1929-1935, Beograd 2006.
Edensor T., Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, tłum. A. Sadza, Kraków 2004.
Gil D., Pomiędzy „integralnym jugoslawizmem” a „chrześcijańskim nacjonalizmem” – projekcje wspólnoty w obrębie serbskiej ideosfery po 1918 roku, „Kultura Słowian 2020, nr 16, s. 257-271. DOI: https://doi.org/10.4467/25439561KSR.20.013.13302
Klimaszewski W., Las jako państwowotwórczy czynnik przyrody, „Las Polski” 1924, nr 8, s. 273-281.
Konczał A. A., Drzewa, które mają pamiętać. „Gaje pamięci” w służbie leśnej mitopraktyki, „Czas Kultury” 2017, nr 3, s. 22-27.
Konczał A. A., Cultural and social meaning of the forest. Research with using tools of the space anthropology, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” MCCCXXIX, Prace Etnograficzne 2013, t. 41, z. 3, s. 189–201.
Nikolić Č. V., Živković A. S., Slika Šumadije u srpskoj književnosti na kraju XIX i početkom XX veka, „Nasleđe” 2021, nr 49, s. 219-237. DOI: https://doi.org/10.46793/NasKg2149.219N
Kostić Ɖ. S., Tvrđava, pograđe, grad: nemački pogled na Beograd w: Beograd u delima evropskih putopisaca, red. Ɖ. S. Kostić, Beograd 2003, s. 17-29.
Krstić A., Visoko staranje Kralja Aleksandra za urbanističko podizanje Beograda, „Beogradske opštinske novine” 1934, nr 10-11 (oktobar-novembar), s. 761-764.
Krstić A., Parkovi i pošumljavanje Beograda „Beogradske opštinske novine” 1934, nr 1-3, s. 257–263.
Liebelt K., Filozofia i krytyka, t. V: Estetyka czyli umnictwo piękne, cz. 1, Poznań 1875.
Luković M. D., Šumadija – središnji mitski i istorijski prostor beogradskog pašaluka i ustaničke Srbije w: Mitološki zbornik: Šumadija – istorija i mit, red. M. Stojanović. Rača 2014, s. 285-312.
Maksimović B., Emilijan Josimović prvi srpski urbanist 1867-1967, Beograd 1967.
Milanović H., Gradsko zelenilo, Beograd 2006.
Mitchell Th. W. J., Introduction w: Landscape and Power, red. W. J. Thomas Mitchell, Chicago 1994: University of Chicago Press.
Morawski K. S., Zabójstwo króla Aleksandra I w świetle archiwalnych relacji prasowych, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2016, t. 51, nr 1, s. 49-79. DOI: https://doi.org/10.12775/SDR.2016.1.03
Ranković Ž. J., Šumadija i Šumadinci, „Beogradske opštinske novine” 1937, nr 9, s. 560-567.
Rybicka E., Kilka uwag do genealogii krajobrazu narodowego na przykładzie Krajobrazu Polski Jerzego Smolińskiego oraz Ziemi polskiej w Pieśni zredagowanej przez Jana Lorentowicza, „Prace i Studia Geograficzne” 2019, t. 64.4, s. 111-122.
Rybicka E., Krajobraz kulturowy. Między ideologiami a działaniami w: Więcej niż obraz, red. E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch i M. Gulik, Gdańsk 2015, s. 55-67.
Šumadija i Šumadinci, „Književni sever” 1927 (Subotica), nr 7, 8 i 9.
Šumadija u prošlosti i sadašnjosti, red. D. P. Đorđević, Subotica 1932.
Rozmarynowska, Ideologia w przyrodzie, ogrodzie i krajobrazie, „Estetyka i Krytyka” 2008/2009, nr 15-16, s. 143-169.
Stanković U., Donošenje i sadržina uredbe o šumama od 1857. godine, „Zbornik radova Pravnog fakulteta u Novom Sadu”, 2012 nr 3, s. 401-414.
Ubertowska A., Pisanie puszczy. Ekonomie dyskursu ekokrytycznego i postkolonialnego, „Teksty Drugie” 2017, nr 6, s. 193-208. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2017.6.11
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Sylwia Nowak-Bajcar Nowak-Bajcar
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.