Słowa kluczowe
poezja osmańska
źródła wczesnoosmańskie
święta wojna
gazi
pogranicze
Jak cytować
Abstrakt
Wśród zachowanych dzieł XV w. historiografii osmańskiej jest kilka przykładów poematów, które są powiązane z ideą prowadzenia ġazy. Analiza tych dzieł prowadzi po części do wniosków potwierdzających dotychczasowe ustalenia w literaturze, ale także nowych ustaleń. Środowisko ġāzīch łączyło w sobie przedstawicieli różnych grup społecznych różnie interpretujących to pojęcie i mających różne cele z nim związane. Muzułmańscy uczeni próbowali narzucać pewne zasady oparte o pryncypia moralne. Ich podejście zakładało także bycie łącznikiem między pograniczem a centrum. Pałac dążył do tego, by przewodzić podbojom i podporządkować sobie pogranicznych wojowników. Wśród tych ostatnich zaś funkcjonowały elementy kultury, których tradycję można cofnąć do pierwszych wieków islamu. Czymś istotnym obok wzbogacenia się była dla nich więź z zdobytą ziemią, która była nie tylko nową częścią domeny islamu, ale także ich małą ojczyzną.
Bibliografia
Ahmedî, Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman [w:] Osmanlı Tarihleri I, red. N. Atsız, İstanbul 1949, s. 1–35.
Anonim Osmanlı Kroniği. [Osmanlı Tarihi (1299`512)], red. N. Öztürk, İstanbul 2015.
Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osmân, red. N. Azmat, İstanbul 1992.
Le destan d’Umur Pasha, red. I. Mélikoff-Sayar, Paris 1954.
Düstûrnâme-i Enverî. Osmanlı Tarihi Kısmı (1299–1465), red. N. Öztürk, İstanbul 2003.
Kemal, Selâtîn-Nâme (1299–1490), red. N. Öztürk, Ankara 2001.
Mecmu‘a-yı münşeāt Ferīdūn Beg, İstanbul 1274 [AD 1858].
Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ. [Osmanlı Tarihi (1288–1485)], red. N. Öztürk, İstanbul 2013.
Sehî Bey, Tezkire. „Hest Behşt”, İstanbul 1980.
Sılay K., Ahmedī’s history of the Ottoman dynasty, “Journal of Turkish Studies” 1992, nr 16, s. 129–200.
Şükrullah, Behcetüttevârîh [w:] Osmanlı Tarihleri I, red. N. Atsız, İstanbul 1949, s. 37–76.
Tariḫ-i Ya‘ḳūb Paşa, Uppsala universitetsbibliotek, MS 55587.
Taşköprülüzâde, Osmanlı Bilginleri, tłum. M. Tan, İstanbul 2019.
Yıldırım M. A., Yakup Paşa Gazavaynamesi, Latin Harflerine Çevrilmesi ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, konsultacja: H. B. Karadeniz, Kütahya 2014.
Anhegger R., Selâtinnâme Müellifi Kemal. Hayat Ve Eserleri – Dil Ve Edebiyat Hakkında Görüşleri – Hikâyeler, “Türk Dil Ve Edebiyat Dergisi” 1952, t. 4, nr 4, s. 447–470.
Anooshahr A., The ghazi sultans and the frontiers of islam. A comparative study of the late medieval and early modern periods, London–New York 2009.
Darling L., Contested territory: Ottoman holy war in comparative context, „Studia Islamica” 2000, nr 91, s. 133–163.
Darling L., Reformulating the gazi narrative: when was the Ottoman state a gazi state?, „Turcica” 2011, nr 43, s. 13–53.
Döğüş S., Osmanlılarda Gaza İdeolojisinin Tarihi Ve Kültürel Kaynakları, „Belleten” 2008, t. 72, nr 265, s. 817–888.
Emecen F. M., Gazâya Dâir. XIV. Yüzyıl Kaynakların Arasında Bir Gezinti [w:] idem, İlk Osmanlılar Ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2010, s. 75–85.
Erginbaş V., Enveri [w:] The encyclopaedia of islam three, red. K. Fleet et al., Leiden–Boston 2023, s. 16–19.
Flemming B., The poem in the chronicle: the use of poetry in early Ottoman historiography [w:] idem, Essays on Turkish literature and history, Leiden–Boston 2018, s. 344–351.
Fodor P., Aḥmedī’s Dāsitān as a source of early Ottoman history, „Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae” 1984, t. 38, nr 1–2, s. 41–54.
Gheorghe A., Mental frames and textual strategies in mid–14th century Byzantine-Turkish sources on the beginnings of the Anatolian Turks in Europe „Südost-Forschungen” 2021, t. 80, nr 1, s. 1–18.
Gheorghe A., The metamorphoses of power. Violence, warlords, aḳıncıs and the early Ottomans (1300–1450), Leiden–Boston 2022.
Imber C., The legend of Osman Gazi [w:] The Ottoman Emirate (1300–1389), red. E. Zachariadou, Rethymnon 1993, s. 67–75.
Imber C., The Ottoman dynastic myth, „Turcica” 1987, nr 19, s. 7–20.
Inalcik H., Imperium Osmańskie, Epoka klasyczna 1300–1600, tłum. J. Hunia, Kraków 2006.
Inalcik H., The rise of the Ottoman historiography [w:] Historians of the Middle East, red. P. Holt, B. Lewis, London 1962, s. 152–167.
Jennings R. C., Some thoughts on the gazi-thesis, “Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes” 1986, nr 76, s. 151–161.
Kafadar C., Between two worlds. The construction of the Ottoman state, Berkeley 1995.
Káldy-Nagy G., The Holy War (jihād) in the first centuries of the Ottoman Empire, „Harvard Ukrainian Studies” 1979–1980, t. 3–4, nr 1, s. 467–473.
Kastritsis D. J., The sons of Bayezid. Empire building and representation in the Ottoman civil war of 1402–1413, Leiden–Boston 2007.
Kaytaz F., Erken Dönem Osmanlı Tarih Metinlerine Göre Osman Gazi’nin Orhan Gazi’ye Nasihatleri, „Fatih Sultan Mehmet İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi” 2016, nr 7, s. 147–163.
Köprülü M. F., Les origines de l’Empire Ottoman, Paris 1935.
Lapidus I. M., Tribes and state formation in Islamic history [w:] Tribes and state formation in the Middle East, red. Ph. S. Khoury, J. Kostiner, Berkeley–Los Angeles–Oxford 1990, s. 25–47.
Lindner R. P., What Was a nomadic tribe?, „Comparative Studies in Society and History” 1982, t. 24, nr 4, s. 689–711.
Lemerle P., L’Emirat d’Aydin, Byzance et l’Occident, Paris 1957.
Lowry H. W., The nature of the early Ottoman state, New York 2003.
Lowry H. W., Some thoughts on the meaning of gaza and akın in early Ottoman usage [w:] The Ottoman Empire: Myths, realities and „black holes”. Contributions in honour of Colin Imber, red. E. Kermeli, O. Özel, Istanbul 2006, s. 47.
Mengüç M. C., Bringing the past together: Ahmedi’s narrative of Ottoman history and two later texts [w:] Studies in islamic historiography. Essays in honour of professor Donald P. Little, red. S. G. Massoud, Leiden–Boston 2020, s. 125–144.
Mengüç M. C., Histories of Bayezid I, historians of Bayezid II: Rethinking Late fifteenth-century Ottoman historiography “Bulletin of School of Oriental and African Studies” 2013, t. 76, nr 3, s. 373–389, https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-school-of-oriental-and-african-studies/article/abs/histories-of-bayezid-i-historians-of-bayezid-ii-rethinking-late-fifteenthcentury-ottoman-historiography/7FF67B09E9CF89780E8EE8BC55404610 [dostęp: 12.11.2025].
Mercan İ. H., Türk Tarihinin Kaynaklarından Olan Bazı Menakıbname Ve Gazavatnameler Hakkında „Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi” 2003, t. 6, nr 10, s. 107–130.
Schmitt O. J., Kiprovska M., Ottoman raiders (akıncıs) as a driving force of early Ottoman conquest of the Balkans and the slavery-based economy, „Journal of the Economic and Social History of the Orient” 2022, nr 65, s. 497–582.
Stavrides Th., The Sultan of vezirs. The life and times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453–1474), Leiden–Boston–Köln 2001.
Togan I., Ottoman history by inner Asian norms [w:] New approaches to state and peasant in Ottoman history, red. H. Berktay, S. Faroqhi, Abingdon–New York 2016.
Wittek P., The rise of the Ottoman empire, London 1938.
Yurdusev A. N., Ottoman conceptions of war and peace in the classical period [w:] Just wars, holy wars, and jihads. Christian, Jewish and muslim encounters and exchanges, red. S. H. Hashmi, Oxford 2012.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Krzysztof Dobosz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.