Abstrakt
Imperium Rzymskie jest jednym z największych fenomenów w dziejach Europy. Przez kilka stuleci rozwijało się w dużej mierze bez przeszkód, a zakładane w obrębie limesu miasta nie tylko świadczyły o jego potędze, lecz także stanowiły gwarancję trwałości ideałów rzymskich. Artykuł ten podejmuje analizę procesów romanizacji i urbanizacji w osadzie na Magdalensbergu i w Virunum, położonych w Karyntii (Austria). Badania oparte są na podejściu interdyscyplinarnym, łączącym podejście archeologiczne, epigraficzne i historyczne, w celu rekonstrukcji chronologii oraz charakteru przemian urbanistycznych. Ponadto poddane analizie pozostałości architektoniczne, inskrypcje i kultura materialna pozwalają określić mechanizmy transmisji kultury rzymskiej oraz lokalnej do nich adaptacji. Wyniki badań wskazują, że proces romanizacji w Noricum rozpoczął się jeszcze przed formalną aneksją prowincji i został początkowo zainicjowany przez kontakty handlowe i kulturowe z Akwileją. Magdalensberg wykształcił się jako ośrodek, odzwierciedlający italskie wzorce architektoniczne, natomiast założenie Virunum za panowania cesarza Klaudiusza oznaczało pełną instytucjonalną i przestrzenną integrację prowincji z imperium. Zgromadzone świadectwa ukazują dynamiczny proces negocjacji kulturowych, prowadzący do ukształtowania się tożsamości prowincjonalnej. A ponieważ kultura rzymska stanowi fundament współczesnej Europy, badania nad miastami rzymskimi północno-zachodnich prowincji, mają istotne znaczenie dla szerszych studiów nad historią europejską
Finansowanie
Artykuł powstał w wyniku realizacji projektu badawczego Romanizacja obszarów zurbanizowanych w prowincjach reńsko-dunajskich Cesarstwa Rzymskiego (I–III w. n.e.) UMO–2015/19/B/HS3/00547 finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki
Bibliografia
Alföldy G., Noricum, Londyn 1974.
Beck R., “Qui Mortalitatis Causa Convenerut”: The Meeting of the Virunum Mithraists on June 26, A. D. 184, „Phoenix” 1998, t. 52, nr 3–4, s. 335–344.
Christaller W., Die Zentralen Orte in Süddeutschland. Eine ökonomisch-geographische Untersuchung über die Gesetzmässigkeit der Vorbereitung und Entwicklung der Siedlungen mit städtischen Funktionen, Jena 1933.
Dolenz H., Jernej R., Zum Umbau des Amphiteaters von Virunum in den Jahren 183/184 n. Chr. Archäologische und epigraphische Quellen in Ergänzung, „Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte“ 2002, t. 51, nr 4, s. 481–501.
Flaig E., Zrytualizowana polityka. Znaki, gesty i władza w starożytnym Rzymie, Poznań 2013.
Garbsch J., Die Norisch-Pannonische Frauentracht in 1. Und 2. Jahrhundert, München 1965.
Gerritsen F., Roymans N., Central places and the construction of tribal identities. The case of the Late Iron Age Lower Rhine region [w:] Celtes et Gaulois, l’Archéologie face à l’Histoire, 4: les mutations de la fin de l’âge du Fer. Actes de la table ronde de Cambridge, 7–8 juillet 2005. Glux-en-Glenne, red. C. Haselgrove, Bibracte 2006, s. 251–266.
Gostenčnik K., Die Stadt auf dem Magdalensberg und ihre Eliten, „Carinthia“ 2018, t. 208, s. 11–38.
Gostenčnik K, Dolenz H., Wirtschaftsbauten in der frührömischen Stadt auf dem Magdalensberg in Kärnten [w:] Wirtschaftsbauten in der antiken Stadt. Internationales Kolloquium Karlsruhe 2012. Materialien zur Bauforschung und Baugeschichte 20, red. U. Fellmeth J. Krüger, K. Ohr, J. J. Rasch, Karlsruhe 2016, s. 145–165.
Gregoratti L., Roman traders as a factor of Romanization in Noricum and in the Eastern Transalpine Region [w:] Processes of cultural change and integration in the Roman world, red. S. T. Roselaar, Boston 2015, s. 239–252.
Gugl Ch., Neubauer W., Nau E., Jernej R., La caserma dei singulares del governatore a Virunum (Noricum) [w:] Roman army between Alps and Adriatic, red. J. Horvat, Ljubljana 2016, s. 145–162.
Gugl Ch., Neubauer W., Nau E., Jernej R., New evidence for a Roman military camp at Virunum (Noricum), „Archaeologia Polona” 15, t. 53, s. 289–292.
Jernej R., Die Ausgrabung des Amphitheaters von Virunum 1999, „Carinthia I” 2000, t. 190, s. 83–99.
Kaczmarek Z., Centers of Romanness. The collegia in Virunum and their role in integrating the population of the provinces, „Novensia” 2023, t. 33, s. 7–34.
Hainzmann M., Ovilava–Lauriacum–Virunum. Zur Problematik der Statthalterresidenzen und Verwaltungszentren Norikums ab ca. 170 n. Chr., „Tyche” 1991, t. 6, s. 61–85.
Harding A., World systems, cores, and peripheries in prehistoric Europe, „European Journal of Archaeology” 2013, t. 16, s. 378–400.
Mrozewicz L., Romanisierung als Integrationsfactor des Imperium Romanum, „Studia Europaea Gnesnensia” 2017, t. 16, s. 281–293.
Piccottini G., Dolenz H., Die Ausgrabungen in Virunum (Zollfeld) im Jahre 1992, „Carinthia I” 1993, t. 183, s. 245–256.
Piccottini G., Zu den augustischen Ehreninschriften vom Magdalensberg, „Carinthia I“ 2005, t. 195, s. 11–26.
Piccottini G., Virunum l’ancienne: le site du Magdalensberg [w:] La naissance de la ville dans l’antiquité, red. M. Reddé, L. Dubois, D. Briquel, H. Lavagne, F. Queyrel, P. Barral, R. Bedon, D. Briquel, A. Carandini, W. A. P. Childs, F. Cordano, J.-P. Guillaumet, M. Hatzopoulos, M. Joly, N. Kourou, A. Laronde, P. Leriche, F. Létoublon, I. Malkin, J. Metzler, G. Piccottini, M. l Piérart, I. Piso, M. Reddé, J.-M. Roddaz, L. Vaxelaire, C. Wenzel, Paris 2003, s. 171–194.
Piccottini G., Virunum [w:] Die autonomen Städte In Noricum und Pannonien: Noricum, red. M. Šašel Kos, P. Scherrer, Ljublijana 2002, s. 103–134.
Piccottini G., Mithrastempel in Virunum, Klagenfurt 1994.
Piccottini G., Ein römisches Handwerkerkollegium aus Virunum, „Tyche” 1993, t. 8, s. 111–123.
Piccottini G., Die Stadt auf dem Magdalensberg – ein spätkeltisches und frührömisches Zentrum im südlischen Noricum, „Aufstieg und Niedergang der römischen Welt” 1977, t. 2, nr 6, s. 263–301.
Piegdoń M., Romanizacja, kreolizacja, globalizacja, tożsamość czy też „stawanie się rzymianinem”? Kolonialne i postkolonialne spojrzenie na problem przemian kulturowych w imperium romanum, „Historyka” 2020, t. 50, s. 397–419.
Rothe U., Clothing in the middle Danube provinces. The garments, their origins and their distribution, „Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien” 2012, t. 81, s. 137–232.
Vetters H., Virunum, „Aufstieg und Niedergang der römischen Welt” 77, t. 2, nr 6, s. 302–354.
Woolf G., Taking the long view. Romanization and globalization in perspective [w:] Imperium Romanum: Romanization between colonization and globalization, red. O. Bevedere, J. Bergmann, Palermo 2021, s. 19–32.
Zimmermann M., The Barbii, trade in Noricum and the influence of the local epigraphic habit on status display [w:] Social interactions and status markers in the Roman world, red. G. Cupcea, R. Varga, Oxford 2018, s. 1–8.
Zimmermann M., Romanisation und Repräsentation in Noricum, Bonn 2017.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zofia Kaczmarek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.