Słowa kluczowe
demokratyzacja
asymetria demokratyzacji
Albania
Bośnia i Hercegowina
Kosowo
Macedonia Północna
Serbia
Jak cytować
Abstrakt
Za główny cel badawczy rozważań przyjęto odpowiedź na pytanie czy w państwach bałkańskich demokratyzacja rozumiana jako rdzeń transformacji systemu politycznego posiada cechy symetrii czy też obecnie wykazuje znamiona asymetryczności. Analizie poddane zostały systemy polityczne Albanii, Bośni i Hercegowiny, Kosowa, Macedonii Północnej i Serbii. Wszystkie poddane analizie państwa doświadczają w mniejszym lub większym stopniu odchyleń od wyznaczonej trajektorii przemian demokratycznych. Tak więc zauważalna, choć w nierównym stopniu w przypadku każdego państwa, jest asymetria demokratyzacji. Najbardziej tym doświadczona jest Serbia bowiem w niemal wszystkich badanych wymiarach (wolność, ocena demokracji, indeks demokracji, ocena demokracji w kontekście sytuacyjnym, wolność mediów, postrzeganie korupcji) osiąga najniższe wyniki z obserwowalną wyraźną tendencją obniżających ocen. Na kolejnym miejscu plasuje się Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia Północna. Natomiast relatywnie najlepsze wyniki osiąga Albania i zdumiewająco Kosowo. Niepokojący jest wskaźnik przestrzegania korupcji zwłaszcza w przypadku Macedonii Północnej.
Bibliografia
Àgh A., Process of democratization in the East Central European and Balkan states: sovereignty – related, „Communist and Post Communist Studies” 1999, t. 32, s. 263–279, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0967067X99000124 [dostęp: 24.09.2025]. DOI: https://doi.org/10.1016/S0967-067X(99)00012-4
Beym K., Współczesne teorie polityczne, Warszawa 2005.
Bujwid-Kurek E. Samodzielne Kosowo – studium przypadku [w:] Doktryny, historia, włada, Księga dedykowana profesorowi Wiesławowi Kozub-Ciembroniewiczowi z okazji czterdziestolecia pracy naukowej, red. A. Citkowska-Kimla, M. Kiwior-Filo, B. Szlachta, Kraków 2009.
Bujwid-Kurek E., Serbia w nowej przestrzeni politycznej. Dzieje, ustrój, konstytucja, Kraków 2012.
Bujwid-Kurek E., Tranzycja-transformacja-demokracja-demokratyzacja na przykładzie państw wybranych. Ustalenia teoretyczno-praktyczne [w:] Geopolityka i bezpieczeństwo Bałkanów. Studia poświęcone procesom stabilizacyjnym i destabilizacyjnym w XX i XXI wieku, red. A. Krzak, Częstochowa 2024, 13–33.
Bujwid-Kurek E., Zniekształcona demokracja „differentia specifica” reżimu przejściowego/hybrydowego na przykładzie państw bałkańskich – szkice teoretyczno-sytuacyjne”, „Studia Politologiczne” 2024, t. 3, s. 9–25 DOI: https://doi.org/10.33896/SPolit.2024.73.1
Bujwid-Kurek E., Społeczeństwo obywatelskie w państwach posocjalistycznych w świetle Freedom House Nations in Transit z 2022 roku [w:] Efektywność krajowych i międzynarodowych systemów ochrony praw człowieka- zagadnienia wybrane, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2024, s. 282–296.
Concept of the democracy Matrix, Wűrzburg, file:///C:/Users/ewabu/Downloads/Conception_Democracy_Matrix.pdf [dostęp: 04.06.2025].
Cunningham F., Theories of democracy: a critical introduction, London 2002. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203466247
Dahl R. A., O demokracji, tłum. M. Król, Warszawa–Kraków 2000.
Dahl, R, A., Demokracja i jej krytycy, tłum. S. Amsterdamski, Warszawa–Kraków 1995.
Dahl R. A., Democracy in the United States: promise and performance, Chicago 1973.
Dryzek, P. Dunleavy, Theories of the democratic state, New York 2009. DOI: https://doi.org/10.1007/978-0-230-36645-9
Kmezić M., Rule of law and democracy in the Western Balkans: addressing the gap between policies and practice, „Southeast European and Black Sea Studies” 2020, t. 20, s. 183–198, DOI: https://doi.org/10.1080/14683857.2019.1706257
Linz J. J., Stepan A. C., Problems of democratic transition and consolidation: Southern Europe, South America, and post-Communist Europe, Baltimore 1999.
Lijphart A., Democracy: patterns of majoritarian and consensual government in twenty-one countries, New Haven 1984. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1ww3w2t
Lorenz K., Dynamika wolności mediów na świecie, Kraków 2017.
Montesquieu Ch. L., O duchu praw, Warszawa 2012.
Niedemokratyczne wymiary demokratycznych wyborów, red. J. Szymanek, Warszawa 2016.
Robertson D., Słownik polityki, Warszawa 2009.
Shapiro I., The state of democratic theory, Princeton 2003.
Schumpeter J., Capitalism, socialism&democracy, New York 2003.
Szewczyk W., Jak zmierzyć demokrację? Teoretyczne i metodologiczne podstawy budowy skal demokracji politycznej w politologii porównawczej, „Przegląd Politologiczny” 2010, t. 4, s. 97–108. DOI: https://doi.org/10.14746/pp.2010.15.4.8
Szewczyk W., Jak zmierzyć demokrację? Skale pomiaru demokracji politycznej stosowne w politologii porównawczej, „Przegląd Politologiczny” 2011, t. 1, s. 121–137. DOI: https://doi.org/10.14746/pp.2011.16.1.9
Słownik politologii, red. B. Walicka, Warszawa 2008.
Waśko-Owsiejczuk E., Demokracja - wybrane aspekty problemów definicyjnych i argumentacyjnych, „Annales Universias Marie Curie-Skłodowaka Lublin–Polonia” 2022, t. 29, nr 2, s. 21–37. DOI: https://doi.org/10.17951/k.2022.29.2.21-38
Democracy index 2023, https://ourworldindata.org/grapher/democracy-index-eiu?time=2023&mapSelect=ALB~BIH~OWID_KOS~SRB [dostęp: 8.06.2025].
Democracy index 2024, https://ourworldindata.org/grapher/democracy-index-eiu?mapSelect=ALB~SRB~MKD~OWID_KOS~BIH [dostęp: 8.06.2025].
Freedom House, Freedom in the world (2023–2024):
Albania, https://freedomhouse.org/country/albania/freedom-world/2023 [dostęp: 25.05.2025].
https://freedomhouse.org/country/albania/freedom-world/2024 [dostęp: 25.05.2025].
Bosnia and Herzegowina, https://freedomhouse.org/country/bosnia-and-herzegovina/freedom-world/2023 [dostęp: 25.05.2025]; https://freedomhouse.org/country/bosnia-and-herzegovina/freedom-world/2024 [dostęp: 25.05.2025].
Kosovo, https://freedomhouse.org/country/kosovo/freedom-world/2023 [dostęp: 25.05.2025]; https://freedomhouse.org/country/kosovo/freedom-world/2024 [dostęp: 4.06.2025].
North Macedonia, https://freedomhouse.org/country/north-macedonia/freedom-world/2023 [dostęp: 25.05.2025].
Serbia, https://freedomhouse.org/country/serbia/freedom-world/2023 [dostęp: 25.05.2025].
Freedom House, Nations in transit (2023–2024).
Albania, https://freedomhouse.org/country/albania/nations-transit/2023 [dostęp: 4.06.2025]; https://freedomhouse.org/country/albania/nations-transit/2024 [dostęp: 4.06.2025].
Bosnia and Herzegovina, https://freedomhouse.org/country/bosnia-and-herzegovina/nations-transit/2023 [dostęp: 4.06.2025]; https://freedomhouse.org/country/bosnia-and-herzegovina/nations-transit/2024 [dostęp: 4.06.2025].
Kosovo, https://freedomhouse.org/country/kosovo/nations-transit/2023 [dostęp: 4.06.2025].
North Macedonia, https://freedomhouse.org/country/north-macedonia/nations-transit/2023 [dostęp: 4.06.2025]; https://freedomhouse.org/country/north-macedonia/nations-transit/2024 [dostęp: 4.06.2025].
Serbia, https://freedomhouse.org/country/serbia/nations-transit/2023 [dostęp: 4.06.2025]; https://freedomhouse.org/country/serbia/nations-transit/2024 [dostęp: 4.06.2025].
Index Democracy Complete Ranking: Total Value Index 2020, https://www.democracymatrix.com/ranking [dostęp: 8.06.2025].
RSF World Press Freedom Index 2025: economic fragility a leading threat to press freedom, https://rsf.org/en/rsf-world-press-freedom-index-2025-economic-fragility-leading-threat-press-freedom [dostęp: 8.06.2025].
Światowy ranking wolności prasy Reporterzy bez Granic 2023, https://rsf.org.en.index2023 [dostęp: 2.06.2025].
World Justice Project 2023, https://worldjusticeprojekt.org/rule-of-law-index-global/2023 [dostęp: 1.06.2025].
World Justice Project 2024, https://worldjusticeprojekt.org/rule-of- law-index-global/2024 [dostęp: 1.06.2025].
Wskaźnik postrzegania korupcji 2023 i 2024, https://pl.tradingeconomics.com/country-list/corruption-rank?contient=europe [dostęp: 3.06.2025].
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Ewa Bujwid-Kurek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.