Słowa kluczowe
gwary mazurskie
dialekty polskie
XIX-wieczna ortografia polska
Jak cytować
Abstrakt
W artykule omówiono zagadnienia ortograficzne i pisowniowe w ankietach do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w latach 80. XIX w. w części środkowej i wschodniej współczesnych Mazur – regionu położonego w północno-wschodniej części Polski. Ankiety zawierają tłumaczenia 40 zdań niemieckich (ułożonych przez bibliotekarza z Marburga Georga Wenkera) na miejscową gwarę. W odniesieniu do pisowni i ortografii w analizowanym materiale uwzględniono m.in. występowanie kreskowanego é, np. lepiéj, Śniég, używanie j na oznaczenie g, np. inaczeg, jagka, nag więczey, w tym jako rezultat asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, np. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. Zwrócono uwagę na znaczną różnorodność zapisów samogłoski y, np. y,᷆ ӳ, ỳ, ÿ, ў. Odnotowano przykłady zapisów na sposób niemiecki, np. zapisy z zamiast c: zale zarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz zamiast c: motzno, umentzone. Omówione ankiety wyraźnie wskazują na utrzymanie się dawnych polskich tradycji pisowniowych, a z drugiej strony uwidacznia się wpływ ortografii niemieckiej.
Bibliografia
Bajerowa I. (1986), Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. I: Ortografia. Fonologia z fonetyką. Morfonologia, Katowice.
Cherek A. (2003, 2004), Zakresy użycia wielkich liter w drukach krakowskich pierwszej ćwierci XVII wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, cz. I, X (XXX) 2003, s. 89–107; cz. II, XI (XXXI), 2004, s. 33–53.
Cybulski M. (2010), Na obrzeżach głównego nurtu. O grafii urzędowych rękopisów staropolskich, [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, red. M, Kuźmicki, M. Osiewicz, Zielona Góra–Poznań, s. 167–188.
Feleszko K., Siatkowski J. (1994), Polskie XIX-wieczne materiały gwarowe w Marburgu, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, t. 45, s. 52–57.
Grygier T. (1961), Z dziejów szkolnictwa wiejskiego na Mazurach i Warmii w pierwszej połowie XIX wieku (na podstawie materiałów Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Olsztynie), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 2, s. 220–253.
Hammel R. (2020). Das Polnische und Kaschubische in der Fragebogenerhebung Georg Wenkers, [w:] Minderheitensprachen und Sprachminderheiten. Deutsch und seine Kontaktsprachen in der Dokumentation der Wenker-Materialien, Hrsg. J. Fleischer, A. Lameli, Ch. Schiller, L. Szucsich, Marburg, s. 413–474.
Kępińska A. (2010), Wiedza historycznojęzykowa a edycje tekstów staropolskich (na przykładachz fryburskiego Rozmyślania przemyskiego), [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, red. M. Kuźmicki, M. Osiewicz, Zielona Góra–Poznań, s. 31–70.
Martuszewski E. (1979), Preparandy nauczycielskie na Mazurach w pierwszej połowie XIX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1, s. 11–40.
Martuszewski E. (2001), „Die polnische Sprachfrage in Preussen” Gustawa Gizewiusza jako źródło do badań nad dziejami germanizacji szkolnictwa na Mazurach, Olsztyn.
Paluszak-Bronka A. (2006), Uwagi o grafii i ortografii w tzw. kancjonale mazurskim, „Linguistica Bigdostiana”, s. 171–184.
Popowska-Taborska H., Rzetelska-Feleszko E. (2009), Dialekty kaszubskie w świetle XIX-wiecznych materiałów archiwalnych: prezentacja i opracowanie kaszubskich materiałów językowych zebranych przez Georga Wenkera w latach 1879–1887, Warszawa.
Rembiszewska D.K. (2020), Gwary Mazur wschodnich w XIX wieku (na podstawie ankiet Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego), Warszawa.
Stone G. (1990), Polskie materiały dialektyczne w archiwum Niemieckiego atlasu językowego w Marburgu, „Język Polski”, z. 70 (3–4), s. 124–127.
Sudetendeutsche Wörterbuch. Wörterbuch der deutschen Mundarten in Böhmen und Mähren-Schlesien, B. I–IV, München 1976–2010.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Dorota Krystyna Rembiszewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).