Słowa kluczowe
Śląsk
swaczyna
podwieczorek
kultura ludowa
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem artykułu uczyniono swaczynę – mało dzisiaj znaną gwarową nazwę podwieczorku. Celem artykułu jest analiza znaczenia słowa, pokazanie jego funkcjonowania na tle kultury ludowej regionu, omówienie jego pochodzenia oraz synonimów, a także przeobrażeń znaczeniowych samego leksemu i nazywanych nim wzorów zachowań kulturowych. Analiza łączy perspektywę lingwistyczną z kulturoznawczą. Podstawę badawczą stanowią zróżnicowane chronologicznie materiały etnograficzne, własne materiały terenowe oraz materiały wyekscerpowane z kartoteki Słownika gwar śląskich. Temat wpisuje się w ważną i aktualną problematykę związaną z ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego, polegającą – w myśl konwencji UNESCO z 2003 r. – na utrwalaniu i przekazywaniu tego dziedzictwa (obecnego w języku i zwyczajach) m.in. poprzez jego badanie i dokumentowanie.
Bibliografia
Bronicz S. (1966), Rolnictwo, [w:] Stare i Nowe Siołkowice, cz. I, red. M. Gładysz, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 109–130.
Drożdż A. (2002), Pomoc wzajemna. Współdziałanie społeczne i pomoc sąsiedzka, [w:] Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. VII, Wrocław–Cieszyn.
Dubiel L. (1973), Dzieci i młodzież wsi śląskiej. Przemiany w tradycjach wychowawczych rodziny i środowiska, Katowice.
Kadłubiec K.D. (2002), Skoro zapomniane. O radościach i smutkach starej Karwiny, Karwina.
Kiereś M. (2018), Tradycje kulinarne Beskidów i Śląska Cieszyńskiego, [w:] Zbiór przepisów potraw regionalnych województwa śląskiego, wyd. 2, red. H. Szymanderska, Katowice, s. 133–143.
Korzeniowska W. (1993), Codzienność społeczności wsi rejencji opolskiej w aspekcie zachodzących przemian (1815–1914), Opole.
Krzyżanowski J. (red.) (1969), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I, Warszawa.
Kutrzeba-Pojnarowa A. (1977), Kultura ludowa i jej badacze. Mit i rzeczywistość, Warszawa.
Łabońska E. (1996), Śląska kucharka doskonała, Katowice.
Malinowski L. (1976), Zarysy życia ludowego na Szląsku, [w:] J. Pośpiech, S. Sochacka, Lucjan Malinowski a Śląsk (działalność śląskoznawcza, teksty ludoznawcze), Opole, s. 111–200.
Ondrusz J. (1960), Przysłowia i przymówiska ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, Wrocław.
Ondrusz J. (1972), Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] Płyniesz Olzo... Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego, red. D. Kadłubiec, Ostrawa, s. 175–201.
Ondrusz J. (2016), Pożywienie ludu cieszyńskiego, [w:] D. Kadłubiec z zespołem, Płyniesz Olzo. Monografia kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, Czeski Cieszyn, s. 491–515.
Pośpiech J. (1987), Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole.
Pszczółka P. (1964), Ze wspomnień o domu rodzinnym, [w:] Wspomnienia cieszyniaków, zebrał i oprac. L. Brożek, przedm. L. Chlebowczyk, Warszawa, s. 224–229.
SK, Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 5, Kraków 1907.
SL, Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1812.
SW, Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., Słownik języka polskiego, t. 6, Warszawa 1915.
Szromba Z. (1963), Pożywienie ludności wiejskiej w Starych Siołkowicach z końcem XIX i w XX wieku, [w:] Stare i Nowe Siołkowice, cz. I, red. M. Gładysz, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 131–175.
Szromba-Rysowa Z. (1969), Proletariat rolny w społeczności wiejskiej (na przykładzie wsi Dzierżysławice), Opole.
Szromba-Rysowa Z. (1978), Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku, Wrocław–Warszaw–Kraków–Gdańsk.
Szymik J. (2012), Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Czeski Cieszyn–Wrocław.
Świtała-Mastalerz J., Świtała-Trybek D. (2014), Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inszym pichcyniu, Koszęcin.
Świtała-Trybek D. (2000), Święto i zabawa. Odpusty parafialne na Górnym Śląsku, Wrocław.
Wesołowska H. (1989), Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w:] Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice, s. 95–169.
Wysłouchowa M. (1896), Przyczynki do opisów wsi Wisły w Cieszyńskiem, „Lud” II, s. 126–141.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Lidia Przymuszała, Dorota Świtała-Trybek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).