Słowa kluczowe
zapożyczenia niemieckie
gwary południowomałopolskie
słowniki gwarowe
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie słowniczków gwarowych z obszaru tzw. osadnictwa głuchoniemieckiego jako źródeł do badań germanizmów leksykalnych. Termin „Głuchoniemcy” odnosi się do potomków osadników niemieckich, którzy głównie w średniowieczu osiedlili się wśród ludności polskiej na Pogórzu Karpackim. Obejmuje teren od Tarnowa po okolice Łańcuta, na którym wyróżnia się kilka wysp tego osadnictwa (okolice Tarnowa, Biecza i Gorlic, Krosna, Rzeszowa i Łańcuta). Analizą objęto 20 słowników i zbiorków wyrazowych dawnych (z końca XIX i pocz. XX w.) oraz współczesnych (koniec XX i pocz. XXI w.) zróżnicowanych także geograficznie, objętościowo i leksykograficznie (sposobem opracowania). Są one cennym źródłem do badań zapożyczeń leksykalnych używanych w gwarach na tym obszarze, poświadczają ich zróżnicowanie formalne (fonetyczne i morfologiczne) oraz semantyczne. Znaczną część zbioru germanizmów stanowią wyrazy rzadkie, ograniczone tylko do gwar Małopolski południowo-wschodniej.
Bibliografia
Baran J. (2013), Słownik gwary Nieborowa i okolic, Rzeszów.
Bator K. (2009), Wesoła na Pogórzu Dynowskim. Dzieje wsi i parafii, Wesoła, słownictwo: s. 520-530.
Bielak M., Sikora K. (2005), O regionalizmach leksykalnych w języku Krosna i okolic, [w:] Literatura- Język - Region. Prace Naukowo-Dydaktyczne PWSZ w Krośnie, z. 17, Krosno, s. 7-28.
Czajkowska G. (2002), Słownik dyferencyjny gwary Draganowej koło Dukli, Kraków (niepublikowana praca magisterska napisana po kier. H. Kurek, http://www.draganowa.info/Prace%20magisterskie/Prace/Gabriela%20Czajkowska.%20Slownik%20dyferencyjny%20gwary%20Draganowej%20kolo%20Dukli.pdf (dostęp: 4.02.2023).
Gajewski B. (1997), Domaradz. Wieś nad Stobnicą, Domaradz, słownik: s. 132-144.
ILGiKP - Kąś J. (2015-2019), Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. I-XII, Bukowina Tatrzańska-Nowy Sącz (t. I-III, 2015-2016), Kraków (tom IV, 2017), Nowy Sącz (t. V-X, 2017-2019).
Karaś H. (2020), Słownik gwary Bugaja, [w:] tejże, Gwara Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice), Warszawa, słownik: s. 113-382.
KartSGPPAN - Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, dostępna online: https://rcin.org.pl//dlibra/metadatasearchaction=AdvancedSearchAction&type=-3&val1=anothtitle:%22Kartoteka+SGP%22 (dostęp 3.02.2023)
KąśSGO - Kąś J. (2011), Słownik gwary orawskiej, t. I-II, wyd. II poprawione i poszerzone, Kraków.
Kobaka R. (2009), Słownik wyrazów i zwrotów językowych w Bobowej … używanych, wyd. II, Warszawa, ss. 39.
Kucharzyk R. (2020), Rzepiyńsko godka, Rzepiennik Strzyżewski, słownik: s. 61-116.
Ożóg J.B. (1992), Słownik gwary wsi Nienadówka i okolicy w Rzeszowskiem, [w:] M. Kucała, J. Reichan (red.), Studia historycznojęzykowe i dialektologiczne, IJP PAN, Kraków, s. 181-219.
Pawłowicz B. (1892), Wyrazy gwarowe z okolic Tarnowa, „Prace Filologiczne” IV, z. 1, s. 306-310.
Saloni A. (1899), Lud wiejski w okolicach Przeworska. Słowniczek wyrazów miejscowych, „Wisła” XIII, s. 236-248.
Saloni A. (1908), Lud rzeszowski. Materiały etnograficzne, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. X, s. 50-344; słowniczek: s. 332-344.
SGPPAN - Słownik gwar polskich, opr. w IJP PAN w Krakowie, t. I, Z. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1982 i nast.
SGŚWyd - Słownik gwar śląskich, red. B. Wyderka, t. I, Opole 2000 i nast.
SGM - Słownik gwar małopolskich, pod red. J. Wronicz, t. I-II, Kraków 2016-2017.
Szewczyk Z. (2014), Słownik gwary Lachów Sądeckich (Podegrodzkich), Podegrodzie.
Szpytma E. (2008), Tak mówiła dawna Markowa, Kraków, ss. 45.
Trojnar Z. (1993), Gwara ludowa wsi Markowa, [w:] Z dziejów wsi Markowa, red. J. Półćwiartek, Rzeszów, słownictwo: s. 372-376.
Wietrzyk A., Słownik gwary Pogórzan (z okolicy Gorlic), Gorlice 2011, ss. 233.
Witek J., Słowniczek gwary śmigieńskiej, „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. I, Kraków 1904, s. 18-31.
Zawiliński R., Gwara brzezińska w starostwie ropczyckim, IV. Słownik wyrazów, Kraków 1880, s. 226-234.
Zięba P., Podraza S., Mądel A., Duda M. (2020), Słownik gwary Szynwałdu, Szynwałd, ss. 73.
Karaś H. (2011), Polska leksykografia gwarowa, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Karaś H. (2012), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe jako przedmiot badań językoznawczych, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 55-64.
Karaś H. (2019), Jeszcze o potrzebie dokumentowania leksyki gwarowej (na przykładzie wybranych wyrazów południowomałopolskich z okolic Biecza), „Gwary Dziś” 11, s. 19-27. DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2019.11.2
Kostecka-Sadowa A. (2019), Zapożyczenia niemieckie w gwarze spiskiej (na podstawie materiału zgromadzonego w „Korpusie Spiskim”), „Gwary Dziś” 11, s. 175-182. DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2019.11.10
Kucharzyk R. (2022), Uwagi o germanizmach w gwarach polskich i problemach ich badań, „Prace Językoznawcze” XXIV/4, s. 115-126. DOI: https://doi.org/10.31648/pj.8172
Sikora K. (2006), Liczebniki w gwarach Podtatrza (Podhale, Spisz, Orawa), „LingVaria” 2, s. 49- 61.
Sikora K. (2015), Liczebniki złożone w gwarach polskich a wpływy germańskie, „Gwary Dziś” 7, s. 155-168.
Sławski F. (1970-1974), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. IV, Kraków.
Solarz M.W., Raczyńska-Kruk M. (2023), Głuchoniemcy, Taubdeutsche, Walddeutsche - przyczynek do biografii pojęcia, „Prace i Studia Geograficzne”, nr 4 [w druku]. DOI: https://doi.org/10.48128/pisg/2023-68.2-06
Urbańczyk S. (1984), Zarys dialektologii polskiej, wyd. 7, Warszawa: PWN Waniakowa J., Tokarz M. (2006), Zapożyczenia niemieckie w „Słowniku gwar polskich”, [w:] Studia Dialektologiczne III, red. J. Okoniowa, Kraków, s. 115-126.
Zaręba A. (1979 [1980]), O zapożyczeniach niemieckich w polskich gwarach orawskich, „Zbornik Filozofickej Fakulty Univerzity Komenského. Philologica” 30, s. 269-272.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Halina Karaś
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).