Słowa kluczowe
numeralizacja rzeczowników
rzeczowniki ilościowe
liczebniki nieokreślone
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie procesu numeralizacji rzeczownika w gwarach polskich oraz polszczyźnie poludniowokresowej. Podstawę analizy stanowi rzeczownik siła, który w swoim znaczeniu pierwotnym nazywa konkretne przedmioty czy zjawiska, a w połączeniu z innymi rzeczownikami oznacza w sposób przybliżony liczebność danego zbioru. Analiza kontekstów, w których występuje wyselekcjonowany leksem, pokazuje jego wieloetapowy i wielokierunkowy rozwój semantyczny, którego rezultatem
jest przesunięcie wyrazów z klasy rzeczowników do klasy liczebników. Obserwacja ewolucji zmian znaczeniowych wyrazów wykazuje, że numeralizacja rzeczowników w gwarach przebiega podobnie jak w języku ogólnym. Cechą odróżniającą leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej jest niestandardowy rozwój semantyczny rzeczowników ilościowych, polegający na wchodzeniu w zależności charakterystyczne nie tylko dla liczebników, ale także dla przysłówków.
Bibliografia
Cechosz-Felczyk I. (2004), Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan na Podolu, Kraków.
Chachulska B. (2002), Analiza składniowa leksykalnych wykładników parametryzacji świata, Kraków.
Chludzińska J. (1964), Uwagi o przysłówkach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, t. 13 (3), s. 133-142.
Chromik J. (2008), Draganówka. Ludzie - mowa - tradycja, [w:] Słownictwo kresowe. Studia i materiały, red. J. Rieger, Warszawa, s. 13-110.
Doroszewski W. (1952), Podstawy gramatyki polskiej. Część pierwsza, Warszawa.
Grochowski M. (1996), O wykładnikach aproksymacji. Liczebniki niewłaściwe a operatory przyliczebnikowe, [w:] Studia z leksykologii i gramatyki języków słowiańskich. VI polsko-szwedzka konferencja slawistyczna, red. H. Wróbel, Kraków, s. 31-37.
Grochowski M. (2005), O cechach gramatycznych i znaczeniu jednostek o postaci trochę, [w:] Przysłówki i przyimki. Studia ze składni i semantyki języka polskiego, red. M. Grochowski, Toruń, s. 101-111.
Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 2: Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1984.
Hłuszko M., Chomczak L. (2017), Nadsiannia: tradycijna kultura i pobut, Lwiw. Lehr-Spławiński T., Kubiński R. (1946), Gramatyka języka polskiego, Kraków.
Klemensiewicz Z. (1930), Liczebnik główny w polszczyźnie literackiej, „Prace Filologiczne” 15, s. 1−130.
Klemensiewicz Z. (1937), Składnia współczesnej polszczyzny kulturalnej, Kraków.
Klemensiewicz Z. (1939), Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie, Warszawa.
Klemensiewicz Z. (1983), Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, Warszawa.
Kość J. (2000), Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych, „Slavia Orientalis”, t. 49, nr 3, s. 451-462.
Kozioł J. (2015), Proces numeralizacji rzeczowników w gwarach polskich (na wybranych przykładach), [w:] Odkrywanie słowa - historia i współczesność, red. U. Sokólska, Białystok, s. 541-550.
Kozioł J. (2016), Liczebniki nieokreślone w opisie językoznawczym i praktyce leksykograficznej- zarys problematyki, „Prace Językoznawcze” XVIII/1, s. 93-102.
Kozioł J. (2017), Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LXIV, s. 123-136.
Kozioł J. (2018), Kilka uwag o gwarowym leksemie mocka na tle polszczyzny ogólnej, [w:] Dialog pokoleń w języku i językoznawstwie, red. B. Falińska, Warszawa, s. 119-126.
Kuć J. (2008), Rzeczowniki ilościowe jako miary plonów (na przykładzie gwar podlasko-mazowieckich), [w:] Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia. Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. 13, red. H. Sędziak, s. 109-121.
Kuć J. (2011), Rzeczowniki ilościowe w komunikacji wielopokoleniowej, [w:] Polszczyzna trzech pokoleń. Podobieństwa i różnice, red. K. Wojtczak, M. Jasińska, Siedlce, s. 91-102.
Modzelewska R., Rieger J. (2008), Słownictwo gwary Satanowa nad Zbruczem, [w:] Słownictwo kresowe. Studia i materiały, red. J. Rieger, Warszawa, s. 261-365.
Obrębska-Jabłońska A. (1948), Liczebniki nieokreślone w systemie języka polskiego, „Język Polski”, z. 28 (4), s. 111-116.
Paryl W. (2004), Słownik gwary przesiedleńców ze wsi Tuligłowy koło Komarna, Kraków.
Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, red. J. Rieger, Kraków 2007.
Rieger J. (2008), Słownictwo kresowe. Studia i materiały, Warszawa.
Saloni Z. (1977), Kategorie semantyczne liczebników we współczesnym języku polskim, „Studia Gramatyczne” 1, s. 145-175.
Schabowska M. (1967), Rzeczowniki ilościowe w języku polskim, „Prace Komisji Językoznawstwa PAN” 14, Wrocław.
Sierociuk J. (2003), Założenia metodologiczne badań języka wsi, [w:] Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. XI, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań, s. 131-136.
Siuciak M. (2008), Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Katowice.
Słoboda A. (2012), Liczebnik w grupie nominalnej średniowiecznej polszczyzny. Składnia i semantyka, Poznań.
Staszko-Maniowska E. (1986), Zróżnicowanie wewnętrzne grupy tzw. rzeczowników ilościowych, „Polonica” 12, s. 49-57.
Stąpor I. (2008), Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa.
Szapkina O. (2007), O pewnych osobliwościach wyrażania kwantytywności w polskim językowym obrazie świata. Kwantyfikatory liczbowe: semantyka i łączliwość, [w:] Literatura, kultura i język polski w kontekstach i kontaktach światowych. III Kongres Polonistyki Zagranicznej Poznań, 9-10 czerwca 2006 roku, red. M. Czerwińska, K. Meller, P. Fliciński, Poznań, s. 889-899.
Szober S. (1968), Gramatyka języka polskiego, Warszawa. Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. 2: Składnia, red. Z. Topolińska, Warszawa 1984.
Ulitzka E. (2010), Klasa liczebników w wybranych XX-wiecznych gramatykach języka polskiego, [w:] Język polski - wczoraj, dziś, jutro..., red. B. Czopek-Kopciuch, P. Żmigrodzki, s. 221-231, Kraków.
Żabowska M. (2005), Opozycje semantyczne w klasie liczebników niewłaściwych (homonimicznych z formami rzeczowników), „Poradnik Językowy”, nr 2, s. 26-37.
Boryś - Boryś W. (2005), Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Brückner - Brückner A. (1985), Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
ISJP - Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, Warszawa 2000.
KSGP PAN - kartoteka Słownika gwar polskich, http://rcin.org-.pl//publication/37156 (dostęp 21.08.2022).
L - Linde S.B. (1854-1860), Słownik języka polskiego, t. 1-6, Lwów.
SJPD - Słownik języka polskiego, t. 1-11, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958-1969.
SJPSz - Słownik języka polskiego, red. S. Szymczak, Warszawa 1978−1981.
SWJPDun - Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
SPXVI - Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1-, red. M.R. Mayenowa i in., Wrocław 1966-.
SStp - Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. I-IX, Wrocław-Warszawa-Kraków 1953, t. X-XI, Kraków 1988-2002.
SW - Słownik języka polskiego, t. 1-8, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiecki, Warszawa 1900-1927.
SWil - Zdanowicz A. i in. (1861), Słownik języka polskiego, t. 1-2, Wilno.
USJP - Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1-4, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
WSJP - Wielki słownik języka polskiego, red P. Żmigrodzki, https://wsjp.pl/.
ESUM - Etymołohicznyj słownyk ukrajinsʹkoji mowy, red. O.S. Melnyczuk, t. I-VI, Kyjiw 1982-2012.
Hrin - Hrinczenko B. Słowar’ ukraijins’koji mowy, t. 1-4, Kyjiw 1907-1909.
SStUM - Słownyk staroukrajins’koji mowy XIV-XV stolittia, t. I-II, red. L.L. Humec’ka, Kyjiw 1977-1978.
SUM - Słownyk ukrajins′koji mowy, red. I.K. Biłodid, t. I-XI, Kyjiw 1970-1980, https://services.ulif.org.ua/expl/Entry/index?wordid=1&page=0 (dostęp: 20.02.2022).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Anna Kostecka-Sadowa
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).