Słowa kluczowe
język lokalny
kontakty językowe
słownictwo tematyczne
Jak cytować
Abstrakt
W tekście omówiono nazwy potraw obecne w przestrzeni publicznej Podlasia i Suwalszczyzny – jadłospisach, stronach internetowych, regionalnych przewodnikach i książkach kucharskich. Analizie poddano wyrazy będące regionalizmami, mikroregionalizmami, które znane są mieszkańcom omawianych regionów oraz quasi-regionalizmy rozpoznawane w innych częściach Polski. Istotnym zagadnieniem będzie także kwestia kontaktów językowych w północno-wschodniej Polsce i wpływu języków wschodniosłowiańskich, języka litewskiego, jidysz, tatarskiego na kształtowanie się zasobu leksykalnego w zakresie kulinariów – języków, których refleksy przetrwały do dziś w języku lokalnym.
Bibliografia
Batko-Tokarz B., Przęczek-Kisielak S. (2018), Na kremówkę przy kapucynie do Noworola, czyli o kulinariach po krakowsku (prezentacja materiału), [w:] Język nasz ojczysty w kontaktach międzyludzkich, red. B. Taras, Rzeszów, s. 89–110.
Bielak M., Sikora K. (2005), O regionalizmach leksykalnych w języku Krosna i okolic, [w:] Literatura – Język – Region. Prace Naukowo-dydaktyczne PWSZ w Krośnie, red. K. Sikora, J. Kułakowska-Lis, t. 17, Krosno, s. 7–28.
Boryś W., Popowska-Taborska H. (1994–2010), Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. I–VI, Warszawa.
Dębowiak P., Waniakowa J. (2012), Kartacz i kartusz – historia i etymologia dwóch zapożyczeń, „Język Polski” XCII, z. 3, s. 219–225. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.92.3.7
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego (1993), red. K. Polański, M. Jurkowski, Wrocław.
Falińska B. (1991), Z badań nad regionalizmami w słownictwie kulinarnym, [w:] Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), red. K. Handke, Wrocław, s. 79–88.
Falińska B. (2020), Dialog pokoleń. Słownictwo ludowe Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny w układzie tematycznym. Pożywienie, cz. 1: Byłe województwo suwalskie, Warszawa.
Falińska B., Konopka J. (2021), Dialog pokoleń. Słownictwo ludowe Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny w układzie tematycznym. Byłe województwo łomżyńskie. Pożywienie, cz. 1, Warszawa.
Gołąbek A. (1990), Wpływy litewskie na polszczyznę okolic Puńska w zakresie nazw żywności, [w:] Bałto-słowiańskie związki językowe, red. M. Kondratiuk, Wrocław–Warszawa, s. 129–140.
Handke K. (1986/1987), O regionalizmie frekwencyjnym, „Studia Polonistyczne”, t. 14/15, s. 71–76.
Jaros I. (2022), Prażoki i prażuchy, prażucha i porka – czyli o regionalnych wariantach nazwy pewnej ziemniaczanej potrawy, „Prace Filologiczne”, t. 77, s. 67–75. DOI: https://doi.org/10.32798/pf.989
Nowowiejski B. (2010), Z życia wschodnich slawizmów leksykalnych w mowie miast i miasteczek Białostocczyzny, [w:] Z zagadnień kontaktów językowych, Białystok, s. 215–228.
Pelcowa H. (2019), Ludowe nazewnictwo kulinarne w interpretacji pokoleniowej (na wybranych przykładach z Lubelszczyzny), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 33–43.
Piotrowicz A. (1991), Typy regionalizmów leksykalnych, Poznań.
Piotrowska-Wojaczyk A. (2013), Regionalna leksyka kulinarna: nazwy potraw, napojów i produktów spożywczych ( na podstawie danych słownikowych), „Język, Religia, Tożsamość”, t. 9, s. 93–101.
Polskie kulinaria. Aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe (2021), red. R. Przybylska, D. Ochman, Kraków.
Przymuszała L. (2017), Kulinaria we frazeologii śląskiej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LXIV, s. 247–263.
Rembiszewska D.K. (2019), Z lokalnych zapożyczeń wschodniosłowiańskich w gwarach polskich – dryhle ‘galareta’, „Prace Filologiczne”, t. 74, s. 213–219. DOI: https://doi.org/10.32798/pf.460
Rembiszewska D.K., Siatkowski J. (2018), Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie. Studia wyrazowe, Warszawa.
Rembiszewska D.K., Siatkowski J. (2021), Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie. Studia wyrazowe, cz. 2, Warszawa.
Rembiszewska D.K., Siatkowski J. (2023), Z północno-wschodniej leksyki regionalnej – tołkanica, towkanica ‘tłuczone kartofle’, tołkacz ‘tłuczek ( w stępie), stępor’, ‘tłuczek do kartofli’, [w:] Język w regionie, region w języku 5, red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań s. 361–372.
Sikora K. (2005), Kategoria mikroregionalizmów, [w:] Język trzeciego tysiąclecia III, t. 1: Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny, red. G. Szpila, seria Język a Komunikacja 8 (materiały konferencji naukowej „Język trzeciego tysiąclecia III”, Kraków 4–7 III 2004), Kraków, s. 199–208.
Sławski F. (1952–1965), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków.
Szcześniak K. (2010), Kartacze, kołduny, cepeliny, a może pyzy lub klinki? Problemy (nie tylko) z nazewnictwem pewnej potrawy, [w:] Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy, red. J. Mędelska, Z. Sawaniewska-Mochowa, Bydgoszcz, s. 265–277.
Škaljić A. (1989), Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, 6 izdanje, Sarajevo.
Zakhutska O. (2018), Słownictwo kulinarne gwary polskiej wsi Dorohań w Żytomierskiem, „Slavia Orientalis”, t. LXVII, nr 2, s. 325–349.
BER, Бългapcкu eтимoлoгичeн речник [Byłgarsku etimołogiczen recznik], ред. Вл. Георгиев (И. Дуриданов, М. Рачева, Т.А. Тодоров, Л. Димитрова-Тодорова, Л. Сулимски) [Wł. Georgiew (I. Duridanow, M. Raczewa, T.A. Todorow, Ł. Dimitrowa-Todorowa, Ł. Sulimski)],
София 1971– ESBM, Этымалагічны слоўнік беларускай мовы [Etymałahiczny słounik biełaruskaj mowy], рэд. В.У. Мартынаў, Г.А. Цыхун [W.U. Martynau, H.A. Cychun], Мінск 1978– ESUM, Етимологічний словник української мови [Etymołohicznyj słownyk ukrajinsʹkoji mowy], ред. О.С. Мельничук [O.S. Melnyczuk], т. 1–6, Київ 1982–2012.
Мигранова Э.В. [Migranowa E.W.] (2016), Башкиры: традиционная система питания:] историко-этнографическое исследование [Baszkiry: tradicyonnaja sistiema pitanija: istoriko- etnograficzeskoje issledowanije], Китап.
SRNG, Словарь русских народных говоров [Słowarʹ russkich narodnych goworow], составил, с II, т. гл. ред. Ф.П. Филин (Ф.П. Сороколетов) [F.P.Filin (F.P. Sorokoletow)], Москва–Ленинград–Санкт–Петербург1965–.
Шәкүр Р [Šekur R.] (2011), Башҡорт диалектологияһы [Baszҡort dialektołogijaһy], Китап.
Barowicz T. (2007), Polskie kuchnie regionalne, Warszawa.
Drewniak M. (2006), Przewodnik kulinarny. Polska, Bielsko-Biała.
Fiedoruk A. (2006), Kuchnia podlaska, Poznań.
Fiedoruk A. (2017), Buzy, buzny, [w:] W białostockich karczmach, zajazdach i restauracjach, Białystok, s. 69–70.
Fiedoruk A. (2024), Kuchnia podlaska litewska, białoruska, ukraińska, tatarska, żydowska. Przepisy i opowieści o wielokulturowej tradycji kulinarnej, Białystok.
Fiedoruk A., Lechowski A. (2023), Kuchnia dawnego Białegostoku, Białystok
Kuchnia podlaska (2012), wybór i opracowanie przepisów Ł. Fiedoruk, Bielsko-Biała.
Ochman P. (2020), Roślinna kuchnia regionalna, Warszawa.
Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 1–2, Warszawa.
Próchniewicz D. (2015), Polska kuchnia regionalna. Kuchnia podlaska, Ożarów Mazowiecki.
Skoczek M., Kotwica P. (2023), U Pana Boga przy stole. Podlasie i Suwalszczyzna. Przewodnik po lokalnych przysmakach w dwudziestu rozdziałach podany oraz na niezliczonych półmiskach, talerzach, w garneczkach i szklanicach serwowany, okraszony oryginalnymi wschodniemi [wschodnimi] przepisami i recepturami, Kielce.
Szymanderska H. (2010), Kuchnia polska. Potrawy regionalne, Warszawa. Gdzie dobrze zjeść w Podlaskiem, https://www.facebook.com/groups/775725002568659 (dostęp: 24.04.2024).
Kakory (b.d.), [w:] Słownik litewski, https://etimologija.baltnexus.lt/?w=kakoras (dostęp: 24.04.2024).
Lechowski A. (2014), Buza przegryzana chałwą, czyli przyczynek do naszej historii, https://poranny.pl/buza-przegryzana-chalwa-czyli-przyczynek-do-naszej-historii/ar/4912615 (dostęp: 17.03.2024).
Marcinek, https://www.gov.pl/web/rolnictwo/hajnowski-marcinek (dostęp: 17.03.2024).
Mrowisko 1, Mrowisko – przysmak z Podlasia, https://www.doradcasmaku.pl/przepis-mrowisko-przysmak-z-podlasia-faworki-z-miodem-makiem-i-rodzynkami-395071 (dostęp: 24.04.2024).
Mrowisko 2, Mazursko-podlaskie słodkie mrowisko, https://www.facebook.com/reel/3662497850743381 (dostęp: 24.04.2024).
Mrowisko 3, Mrowisko – tradycyjne ciasto z Podlasia, https://www.dorotasmakuje.com/2023/02/mrowisko-tradycyjne-ciasto-z-podlasia/ (dostęp: 24.04.2024).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Dorota Krystyna Rembiszewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).