Słowa kluczowe
frazeologia gwarowa
nazwy roślin
gwara podhalańska
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł pokazuje, jakie nazwy roślin funkcjonujące w gwarach należy traktować jako frazeologizmy i jaki jest stopień ich sfrazeologizowania. Zagadnienie omówiono na przykładzie 647 fitonimów zebranych w latach 2016–2017 w kilku wsiach podhalańskich. W szkicu przedstawiono klasyfikację leksemów wielowyrazowych, ukazano także związek między typami frazeologizmów odnoszących się do roślin a semantyką składników konstrukcji i motywacją zanotowanych nazw. Z przeprowadzonej analizy wynika, że wśród frazeologizmów stanowiących gwarowe określenia ziół, kwiatów czy drzew dominują metaforyczne, dwuwyrazowe związki idiomatyczne, których element nadrzędny wskazuje zwykle na podobieństwo rośliny lub jej części do innego obiektu, podrzędny natomiast wzbogaca treści podstawowe bądź informuje o innych cechach desygnatu.
Bibliografia
Bolęba-Bocheńska K. (2022), Językowo-kulturowy obraz świata utrwalony we frazematyce z komponentem roślinnym (na materiale gwar polskich), Kraków. Nieopublikowana rozprawa doktorska obroniona przed Radą Dyscypliny Językoznawstwo UJ.
Dubisz S., Kraś H., Kolis N. (1995), Dialekty i gwary polskie, Warszawa.
EJO, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, wyd. 3, Wrocław 2003.
Krawczyk-Tyrpa A. (1987), Frazeologia somatyczna w gwarach polskich. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała, Wrocław.
Kulak I. (2022), Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin. Na przykładzie leksyki górali rabczańskich, Kraków 2022. DOI: https://doi.org/10.4467/K7381.49/22.22.16200
Kulak I. (2023), Fitonimy jako nazwy metaforyczne i konotujące, [w:] Przestrzenie komunikacji. Tom jubileuszowy dedykowany Profesor Jolancie Antas, red. J. Winiarska, A. Załazińska, Kraków, s. 233–245, DOI: https://doi.org/10.12797/9788381388351.14
Kurek H. (2004), Językowo-kulturowy obraz wsi podkarpackiej wpisany w nazwy roślin, [w:] Studia Linguistica. Danutae Wesołowska oblata, red. H.
Kurek, J. Labocha, Kraków, s. 129–156.
Lewicki A.M. (2003), Studia z teorii frazeologii, Łask.
Lewicki A.M., Pajdzińska A. (1993), Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 307–326.
Nowakowska A. (2005), Świat roślin w polskiej frazeologii, Wrocław.
Pałka P. (2004), Związki frazeologiczne w perspektywie glottodydaktycznej, [w:] Wrocławska dyskusja o języku polskim jako obcym. Materiały z międzynarodowej konferencji Stowarzyszenia „Bristol”, red. A. Dąbrowska, Wrocław, s. 299–305.
Pelcowa H. (2017), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 5: Świat roślin, Lublin.
Popławski E. (2014), Frazemy z biblijnymi nazwami osobowymi w gwarach polskich, Kraków.
Przymuszała L. (2011), Stan badań nad polską frazeologią gwarową, „Studia Slavica” XV, s. 219–226.
Przymuszała L. (2013), Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole.
Rak M. (2005), Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich, Kraków.
Rak M. (2006), Frazeologia gwarowa w ujęciu leksykograficznym – problemy i postulaty, „Język Polski” LXXXVI, nr 1, s. 11–19.
Rak M. (2007), Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym), Kraków.
Rak M. (2008), O motywacji frazeologizmów gwarowych (na materiale z gwar podhalańskiej i świętokrzyskiej), [w:] Współczesna polszczyzna. Stan, perspektywy, zagrożenia, red. Z. Cygal-Krupa, Kraków–Tarnów, s. 257–264.
Rak M. (2020), Do czego się przydaje frazeologia gwarowa?, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko, Kraków, s. 13–20, DOI: https://doi.org/10.12797/9788381382458.01
https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).
Rak M. (2021), Polska frazematyka gwarowa – stan badań (za pięciolecie 2015–2020), metody i perspektywy, [w:] Vertybės lietuvių ir lenkų kalbų pasaulėvaizdyje [Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków], t. 2: Liaudiškasis, tautinis, daugiatautis ir daugiakultūris paveldas [Dziedzictwo ludowe, narodowe, wieloetniczne i wielokulturowe], red. K. Rutkovska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Vilnius–Liublinas, s. 229–241,
Rak M., Mokienko V.M. (2020), Wstęp, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko, Kraków, s. 7–9, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).
SFG, Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków 2016, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pldocuments/5768825/139206133/BLV_23_M_Rak%2C+K_Sikora_(red.)_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_ebook. pdf/26650b2a-1a48-4c-02-b30a-c2f30766f355; Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko,
Kraków 2020, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd-13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).
SGO, J. Kąś, Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, Kraków 2011.
Sokólska U. (2003), Zestawienia w funkcji XVI-wiecznych nazw botanicznych, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 3, s. 177–213, http://hdl.handle.net/11320/9551 (dostęp: 11.12.2023). DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2003.03.10
Spólnik A. (1990), Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Wrocław.
SSiSL, Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. J. Bartmiński, t. 2: Rośliny, z. 1: Zboża, z. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, z. 3: Kwiaty, z. 4: Zioła, z. 5: Drzewa owocowe i iglaste, z. 6: Drzewa liściaste, z. 7: Krzewy i krzewinki, Lublin 2017–2022.
Sychta B. (1955), Element morski w kaszubskiej frazeologii, „Język Polski” XXXV, nr 1, s. 1–8.
Treder J. (1986), Ze studiów nad frazeologią kaszubską (na tle porównawczym), Gdańsk.
Treder J. (1989), Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym), Wejherowo.
Tyrpa A. (2016), Co wiemy o frazeologii gwarowej w 2015 roku?, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 13–30, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/139206133/BLV_23_M_Rak%2C+K_Sikora_(red.)_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_ebook.pdf/26650b2a-1a48-4c02-b30a-c2f30766f355 (dostęp:11.12.2023).
Waniakowa J. (2012), Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim, Kraków.
Wierzbicka A. (2002), Zestawienia w nazwach roślin (na materiale gwar kujawskich), [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. S. Gala, Łódź, s. 551–558.
Wierzbicka A. (2007), Słowotwórstwo fitonimów używanych na Kujawach, „Conversatoria Linqiustica” I, s. 73–80.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Ilona Kulak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).