Frazeologizmy w funkcji gwarowych nazw roślin
okładka tomu 17 za 2024 czasopisma Gwary Dziś
PDF

Słowa kluczowe

dialektologia
frazeologia gwarowa
nazwy roślin
gwara podhalańska

Jak cytować

Kulak, I. (2024). Frazeologizmy w funkcji gwarowych nazw roślin. Gwary Dziś, 17, 51–62. https://doi.org/10.14746/gd.2024.17.5

Abstrakt

Artykuł pokazuje, jakie nazwy roślin funkcjonujące w gwarach należy traktować jako frazeologizmy i jaki jest stopień ich sfrazeologizowania. Zagadnienie omówiono na przykładzie 647 fitonimów zebranych w latach 2016–2017 w kilku wsiach podhalańskich. W szkicu przedstawiono klasyfikację leksemów wielowyrazowych, ukazano także związek między typami frazeologizmów odnoszących się do roślin a semantyką składników konstrukcji i motywacją zanotowanych nazw. Z przeprowadzonej analizy wynika, że wśród frazeologizmów stanowiących gwarowe określenia ziół, kwiatów czy drzew dominują metaforyczne, dwuwyrazowe związki idiomatyczne, których element nadrzędny wskazuje zwykle na podobieństwo rośliny lub jej części do innego obiektu, podrzędny natomiast wzbogaca treści podstawowe bądź informuje o innych cechach desygnatu.

https://doi.org/10.14746/gd.2024.17.5
PDF

Bibliografia

Bolęba-Bocheńska K. (2022), Językowo-kulturowy obraz świata utrwalony we frazematyce z komponentem roślinnym (na materiale gwar polskich), Kraków. Nieopublikowana rozprawa doktorska obroniona przed Radą Dyscypliny Językoznawstwo UJ.

Dubisz S., Kraś H., Kolis N. (1995), Dialekty i gwary polskie, Warszawa.

EJO, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, wyd. 3, Wrocław 2003.

Krawczyk-Tyrpa A. (1987), Frazeologia somatyczna w gwarach polskich. Związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała, Wrocław.

Kulak I. (2022), Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin. Na przykładzie leksyki górali rabczańskich, Kraków 2022. DOI: https://doi.org/10.4467/K7381.49/22.22.16200

Kulak I. (2023), Fitonimy jako nazwy metaforyczne i konotujące, [w:] Przestrzenie komunikacji. Tom jubileuszowy dedykowany Profesor Jolancie Antas, red. J. Winiarska, A. Załazińska, Kraków, s. 233–245, DOI: https://doi.org/10.12797/9788381388351.14

Kurek H. (2004), Językowo-kulturowy obraz wsi podkarpackiej wpisany w nazwy roślin, [w:] Studia Linguistica. Danutae Wesołowska oblata, red. H.

Kurek, J. Labocha, Kraków, s. 129–156.

Lewicki A.M. (2003), Studia z teorii frazeologii, Łask.

Lewicki A.M., Pajdzińska A. (1993), Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław, s. 307–326.

Nowakowska A. (2005), Świat roślin w polskiej frazeologii, Wrocław.

Pałka P. (2004), Związki frazeologiczne w perspektywie glottodydaktycznej, [w:] Wrocławska dyskusja o języku polskim jako obcym. Materiały z międzynarodowej konferencji Stowarzyszenia „Bristol”, red. A. Dąbrowska, Wrocław, s. 299–305.

Pelcowa H. (2017), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. 5: Świat roślin, Lublin.

Popławski E. (2014), Frazemy z biblijnymi nazwami osobowymi w gwarach polskich, Kraków.

Przymuszała L. (2011), Stan badań nad polską frazeologią gwarową, „Studia Slavica” XV, s. 219–226.

Przymuszała L. (2013), Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole.

Rak M. (2005), Słownik frazeologiczny gwary Dębna w Górach Świętokrzyskich, Kraków.

Rak M. (2006), Frazeologia gwarowa w ujęciu leksykograficznym – problemy i postulaty, „Język Polski” LXXXVI, nr 1, s. 11–19.

Rak M. (2007), Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym), Kraków.

Rak M. (2008), O motywacji frazeologizmów gwarowych (na materiale z gwar podhalańskiej i świętokrzyskiej), [w:] Współczesna polszczyzna. Stan, perspektywy, zagrożenia, red. Z. Cygal-Krupa, Kraków–Tarnów, s. 257–264.

Rak M. (2020), Do czego się przydaje frazeologia gwarowa?, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko, Kraków, s. 13–20, DOI: https://doi.org/10.12797/9788381382458.01

https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).

Rak M. (2021), Polska frazematyka gwarowa – stan badań (za pięciolecie 2015–2020), metody i perspektywy, [w:] Vertybės lietuvių ir lenkų kalbų pasaulėvaizdyje [Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków], t. 2: Liaudiškasis, tautinis, daugiatautis ir daugiakultūris paveldas [Dziedzictwo ludowe, narodowe, wieloetniczne i wielokulturowe], red. K. Rutkovska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Vilnius–Liublinas, s. 229–241,

Rak M., Mokienko V.M. (2020), Wstęp, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko, Kraków, s. 7–9, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).

SFG, Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków 2016, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pldocuments/5768825/139206133/BLV_23_M_Rak%2C+K_Sikora_(red.)_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_ebook. pdf/26650b2a-1a48-4c-02-b30a-c2f30766f355; Słowiańska frazeologia gwarowa II, red. M. Rak, V.M. Mokienko,

Kraków 2020, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/0/M_Rak_V_M_Mokienko_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_II.pdf/b28fc7dc-cd-13-4352-815b-e125c49e545e (dostęp: 11.12.2023).

SGO, J. Kąś, Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, Kraków 2011.

Sokólska U. (2003), Zestawienia w funkcji XVI-wiecznych nazw botanicznych, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 3, s. 177–213, http://hdl.handle.net/11320/9551 (dostęp: 11.12.2023). DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2003.03.10

Spólnik A. (1990), Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Wrocław.

SSiSL, Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. J. Bartmiński, t. 2: Rośliny, z. 1: Zboża, z. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, z. 3: Kwiaty, z. 4: Zioła, z. 5: Drzewa owocowe i iglaste, z. 6: Drzewa liściaste, z. 7: Krzewy i krzewinki, Lublin 2017–2022.

Sychta B. (1955), Element morski w kaszubskiej frazeologii, „Język Polski” XXXV, nr 1, s. 1–8.

Treder J. (1986), Ze studiów nad frazeologią kaszubską (na tle porównawczym), Gdańsk.

Treder J. (1989), Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym), Wejherowo.

Tyrpa A. (2016), Co wiemy o frazeologii gwarowej w 2015 roku?, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, Kraków, s. 13–30, https://lingvaria.polonistyka.uj.edu.pl/documents/5768825/139206133/BLV_23_M_Rak%2C+K_Sikora_(red.)_S%C5%82owia%C5%84ska_frazeologia_gwarowa_ebook.pdf/26650b2a-1a48-4c02-b30a-c2f30766f355 (dostęp:11.12.2023).

Waniakowa J. (2012), Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim, Kraków.

Wierzbicka A. (2002), Zestawienia w nazwach roślin (na materiale gwar kujawskich), [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. S. Gala, Łódź, s. 551–558.

Wierzbicka A. (2007), Słowotwórstwo fitonimów używanych na Kujawach, „Conversatoria Linqiustica” I, s. 73–80.