Słowa kluczowe
przekleństwa
polszczyzna południowokresowa
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie przekleństw z komponentem chłań, naser mater, naser fajku, kibini oraz szlag / szlak w polszczyźnie południowokresowej. Niektóre z nich poświadczone są zarówno w gwarach polskich, jak i w odmianie ogólnopolskiej. Język odzwierciedla pochodzenie i status socjalny człowieka. Przy zbieraniu materiału badani respondenci unikają używania przekleństw. Dlatego przekleństwa, choć często stosowane w mowie, rzadko były i są odnotowywane w słownikach oraz sporadycznie
bywają obiektem leksykograficznego opisu. W materiale znalazły się również frazeologizmy kresowe, ponieważ język ten reprezentuje zjawiska, charakterystyczne dla gwar południowo-wschodnich, z zapożyczeniami ze słowiańskich i niesłowiańskich języków.
Bibliografia
Anusiewicz J., Skawiński J. (1996), Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa.
Batko-Tokarz B. (2019), Regionalizmy krakowskie w ujęciu tematycznym, [w:] Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich, red D. Ochmann, R. Przybylska, wyd. IV, Kraków.
Bąba S., Liberek J. (2001), Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa.
Bąba S., Piotrowicz A. (1994), Poznańska frazeologia regionalna, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, red. M. Białoskórska, S. Kania, t. I, Szczecin, s. 111–122.
Bera M. (1997), Jednostki z wyrażeniami cholera i diabeł. Próba analizy semantycznej, „Polonica”, XVIII, s. 125–140.
Bielak M., Sikora K. (2005), O regionalizmach leksykalnych w języku Krosna i okolic, [w:] Literatura – Język – Region, red. K. Sikora, J. Kułakowska-Lis, s. 7–28.
BoryśSE, W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Buława M. (2016), Paralusz i inne „odmiany złośliwych diabłów”, czyli o związkach między chorobą a diabłem we frazeologii gwarowej, [w:] Słowiańska frazeologia gwarowa, red. M. Rak, K. Sikora, t. 13, Kraków, s. 229–248.
Buława M. (2021), Przekleństwa z komponentem szlag/szlak w języku ogólnopolskim i w gwarach, „Język Polski”, C, z. 4, s. 68–83. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.100.4.5
Domagalski S. (2018), Bałak lwowski. Mowa przedwojennego Lwowa, Kraków.
Grochowski M. (1995), Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa.
ISJP, Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2,Warszawa 2000.
Karaś H. (2020), Gwara Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice), Warszawa. kart. SGP PAN, kartoteka Słownika gwar polskich PAN, https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=kartoteka+S%C5%82ownika+gwar+polskich&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0 (dostęp: 28.11.2023).
KąśSł, J. Kąś, Słownik gwary orawskiej, t. 1–2, wyd. 2, Kraków 2011.
Kosek I., Saloni Z. (2012), Kibini, „Prace Językoznawcze” 14, s. 147–155.
Kuj, O. Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria III–IV: Kujawy, cz. 1–2, Warszawa 1867.
Kurzowa Z. (2006), Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, wyd. 2 uzup. i popr., Kraków.
L, S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2 poprawione i pomnożone, Lwów 1854–1860.
Lehr-Spławiński T. (1939), Pol. chłonąć, otchłań, „Język Polski”, XXIV, z. 2, s. 40–45.
Lewicki A.M., Pajdzińska A. (2001), Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 315–333.
Kutyła J. (2016), Słownik gwary lasowiackiej Kamienia i okolicy na Rzeszowszczyźnie, Rzeszów. Müldner-Nieckowski P. (2004), Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa.
NKJP, Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://nkjp.pl/ (dostęp: 4.04.2020). Pelcowa H. (2012–2022), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I–XII, Lublin. Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich, red. D. Ochmann, R. Przybylska, wyd. IV, Kraków 2019.
Przybylska R. (1986), Co się komu „ciśnie na usta”, czyli o pewnym typie wyrażeń ekspresywnych, „Język Polski”, LXVI, z. 5, s. 347–351.
PSWP, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1–50, Poznań 1994–2005.
Rak M. (2009), Regionalizmy frazeologiczne – nowe ujęcie zagadnienia, [w:] Polszczyzna mówiona ogólna i regionalna, red. B. Dunaj, M. Rak, Kraków, s. 161–170.
Rieger J., Cechosz-Felczyk I., Dzięgiel E. (2002), Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 1: Stan i status, cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty, Warszawa.
S, Sychta B., Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967–1973.
SGP PAN, Słownik gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, pod kier. J. Reichana, t. IV, z. 2: (Chylnąć (się) – ciupaga), Kraków 1991.
Sierociuk J. (2003), Założenia metodologiczne badań języka wsi, [w:] Poznańskie Spotkania Językoznawcze, XI, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, s. 131–136.
Sikora K. (2005), Kategoria mikroregionalizmów, [w:] Język trzeciego tysiąclecia III, red. G. Szpila, t. I: Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny, Kraków, s. 199–208.
SJPDor, Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
SJPSz, Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3, wyd. 8, Warszawa 1993.
SJPXVII, Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i 1 połowy XVIII wieku, https://sxvii.pl/# (dostęp: 16.12.2023).
Skoczylas W. (2002), Słownik gwary używanej w Kozach, Kozy.
Sławski F. (1952–1982), Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków.
Słownik gwar małopolskich, red. J. Wronicz, t. I–II, Kraków 2016–2017.
Słownik gwary Woli Rzędzińskiej, 2003–, https://www.polonline.pl/slownik_gwary_woli_rzedzinskiej/ (dostęp: 16.12.2023).
SPXVI, Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa i in., Wrocław 1966–.
SStp., Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Kraków 1988–2002.
Sujkowska K. (2023), Regionalizmy leksykalne w języku mieszkańców Przemyśla (praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. H. Karaś, Warszawa).
SW, Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, Warszawa 1900–1927.
SWil, Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
SWJP, Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
Treder J. (2009), O frazeologii dialektalnej ponownie, „Acta Cassubiana”, t. XI, Gdańsk, s. 141–154.
USJP, Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Warszawa 2003.
WDLP, Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache. Von den Anfängen des polnischen Schrifttums bis in die Mitte des 20. Jahrhunderts, begonnen, konzipiert und grundlegend redigiert von A. de Vincenz, zu Ende geführt von G. Hentschel, 2010, http://diglib.bis.uni-oldenburg.de/bis-verlag/wdlp/ (dostęp: 2.12.2023).
Wielki słownik frazeologiczny z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2005.
Wietrzyk A. (2011), Słownik gwary Pogórzan (z okolicy Gorlic), Gorlice.
WSJP PAN, Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki i in., Kraków 2018, https://wsjp.pl/.
https://services.ulif.org.ua/expl/Entry/index?wordid=1&page=0 (dostęp: 20.02.2022).
https://tyflomapy.pl/KRESOWIZMY_-_slownik_polszczyzny_kresowej.html.
https://www.polonline.pl/slownik_gwary_woli_rzedzinskiej/ (dostęp: 18.12.2023).
Буй В. [Buj V.] (1995), Русская заветная идиоматика [Russkaja zavietnaja idiomatika], Москва.
ESUM, Етимологiчний словник української мови [Etymołohicznyj słownyk ukrajinsʹkoji mowy], ред. О.С. Мельничук [O.S. Melnyczuk], т. 1–6, Київ 1982–2012.
SUM, Cловник української мови [Słownyk ukrajins′koji mowy], ред. І.К. Білодiд [I.K. Biłodid], т. 1–11, Київ 1970–1980, http:/lcorp.ulif.org.ua/dictua/ oraz Cловник української мови [Słownyk ukrajins′koji mowy], т. 1–11 (А‑ОЯСНЮВАТИ), 2015–2021, https://services.ulif.orgua/expl/Entry/index?wordid=1&page=0 (dostęp: 20.12.2023_.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Kostecka-Sadowa
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).