Keywords
the Kielce Region
dialect dictionaries
lexical dialectisms
How to Cite
Abstract
The article describes two regional dictionaries from the north-central region of Małopolska (Lesser Poland) by Father Władysław Siarkowski. They contain records of the nineteenth century lexicon from the Kielce Region (environs of Kielce, Pińczów). The lexical materials were published in 1878 and 1891. When characterising sets of words, the following issues are taken into consideration: a) the time when the glossaries were compiled; b) the volume; c) the territorial scope; d) the macro-structure of the dictionaries; e) the micro-structure of the dictionaries. The lexical material included in the dictionaries is primarily a source of knowledge about the oldest status of the Małopolska dialects (more precisely, the north-central region of Małopolska) and a source of research into the Polish dialects in general. The author also provides insight into the technicalities of unqualified lexicographers, enthusiasts, hobbyists, lovers of folk artefacts, whose actions helped to preserve and save from oblivion the speech of rural residents in a time when Poland did not enjoy independence as a state
References
Bartnicka B. (1997), Władysław Matlakowski jako dialektolog, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po ziemi łomżyńskiej, Łomża, s. 19–25.
Biela J. (1891), Spis wyrazów zebranych we wsi Żarnówce nad Skawą, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 374–384.
Bystroń J.S. (1937), Andrzej Cinciała, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 76.
Cinciała A. (1998), Słownik dyalektyczny Księstwa Cieszyńskiego z dodatkiem przysłowiów i frazeologii [reprodukcja fotooffsetowa z rękopisu], Wisła.
Cinciała A. (1931), Pamiętnik dra Andrzeja Cinciały notariusza w Cieszynie (1825–1898), Katowice.
Cygan S. (1997), Stan badań nad gwarami kieleckimi, [w:] Tradycja badań dialektologicznych w Polsce. Księga referatów z sesji językoznawczej w Olsztynie, pod red. H. Sędziak, Olsztyn, s. 102–118.
Cygan S. (1998), Ksiądz Władysław Siarkowski (1840-1902) jako dialektolog-amator, [w:] Studia językoznawcze. Praca zbiorowa, pod red. W. Kupiszewskiego, Kielce – Warszawa, s. 97–106.
Cygan S. (2002), Gwara w pracach etnograficznych Zygmunta Wasilewskiego, [w:] Zygmunt Wasilewski – polityk – krytyk – regionalista, pod red. M. Meduckiej, Kielce, s. 145–160.
Cygan S. (2003), Materiały etnograficzne z okolic Pińczowa księdza Władysława Siarkowskiego jako źródło do badań nad gwarami polskimi, [w:] Ks. W. Siarkowski, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Pińczowa, do druku przygotowali K. Bracha, B. Wojciechowska i L. Michalska-Bracha, Kielce, s. LXXIII–XC.
Cygan S. (2005), Ludoznawcze zainteresowania kieleckiej inteligencji, [w:] Z tradycji i dorobku inteligencji kieleckiej w XIX i XX wieku, pod red. M. Meduckiej, Kielce, s. 11–27.
Cygan S. (2009), Mniej znane quasi-kwestionariusze do badań dialektów polskich, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 59–75.
Cygan S. (2015), Trzy dziewiętnastowieczne małopolskie słowniczki gwarowe, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 7–23.
Dembowski B. (1891), Spis wyrazów i wyrazów używanych na Podhalu jako uzupełnienie poprzednich zbiorów, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 301–317.
Doroszewski W. (1953), Przedmiot i metody dialektologii, „Poradnik Językowy, z. 4, s. 4–12.
Dubisz S. (2011), Kwalifikatory w słowniku – problem nie tylko leksykograficzny, „Prace Filologiczne”, t. LX, s. 99–108.
Engelking-Teleżyńska E., Markowski A., Weiss E. (1989), Kwalifikatory w słownikach – próba systematyzacji, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 300–309.
Filas A., Janecki S. (1998), Umierająca klasa. Polska inteligencja jako formacja należy do przeszłości, współpraca P. Moszyński, J. Szczęsny, „Wprost”, 22 listopada 1998, s. 24–28.
Gloger Z. (1893), Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim, „Prace Filologiczne”, t. IV, s. 795–904.
Górski R. (1974), Oskar Kolberg. Zarys życia i działalności, Warszawa.
Gruchmanowa M. (1998), O. Kolberg jako gwaroznawca, [w:] Oskar Kolberg 1814–1890. Materiały sesji naukowej. Kraków, 26 XI 1994, Kraków, s. 29–34.
Jaskłowski Z. (1889), Słowniczek wyrazów ludowych we wsi Jaksicach, „Prace Filologiczne”, t. V, s. 90–98.
Kapuścik J. (1995), Władysław Matlakowski. Lekarz-pisarz-uczony, Warszawa.
Karaś H. (2011), Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.
Karaś H. (2012), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe jako przedmiot badań językoznawczych, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 55–64.
Karaś H. (2013), Słowniczek gwar wielkopolskich Oskara Kolberga w dziejach polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Cum reverentia, gratia, amicitia... Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Walczakowi, t. II, pod red. J. Migdał i A. Piotrowskiej-Wojaczyk, Poznań, s. 33–44.
Karłowicz J. (1871), Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe, Warszawa.
Kiniowski M. (1937), Chełchowski Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. III, Kraków, s. 271–272.
Kolberg O. (1865), Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Sandomierskie, Warszawa.
Kolberg O. (1965), Dzieła wszystkie, t. 64: Korespondencja Oskara Koberga, część I (1837–1876), Wrocław – Poznań.
Kolberg O. (1966), Dzieła wszystkie. T. 65: Korespondencja Oskara Koberga, część II (1877–1882), Wrocław – Poznań.
Koniusz E. (2007), Materiały księdza Władysław Siarkowskiego w Słowniku gwar polskich Jana Karłowicza, [w:] W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, pod red. S. Cygana, Kielce, s. 107–119.
Kowalska-Lewicka A. (1975), Władysław Matlakowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XX, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 205–206.
Krzyżanowski J. (1965a), Stanisław Chełchowski, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Krzyżanowski J. (1965b), Andrzej Cinciała [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Krzyżanowski J. (1965c), Karol Mátyás, [w:] Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Warszawa.
Kupiszewski W. (2011), Co z tego pozostało? (O pewnej gwarze po stu latach), „Prace Filologiczne”, t. LXII, s. 155–162.
Linde M.S.B. (1951), Słownik języka polskiego, t. V, wyd. III, Warszawa.
Łoś J. (1904), Znaczenie „Słownika gwar polskich”, [w:] Życie i prace Jana Karłowicza (1836–1903). Książka zbiorowa wydana staraniem i nakładem redakcji „Wisły”, Warszawa, s. 176–180.
Malinowski L. (1873), Beiträge zur slavischen Dialectologie. I. Ueber die oppelnsche Mundart in Oberschlesien. (1. Heft: Laut- und Formenlehre), Leipzig.
Matlakowski W. (1891), Zbiór wyrazów ludowych dawnej Ziemi Czerskiej, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 362–373.
Matlakowski W. (1894), Słownik wyrazów ludowych zebranych w Czerskiem na Kujawach, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, V, s. 127–147.
Mátyás K. (1891), Słowniczek gwary ludu zamieszkującego wschodnio-południową najbliższą okolicę Nowego Sącza (wsie: Zawada, Nawojówka, Brzeziny, Kunów, Jamnica, Poręba, Bielowice i Dąbrówka Polska), „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 318–335.
Miodunka W. (1989), Podstawy leksykologii i leksykografii, Warszawa.
Najder Z. (2000), Od służby do nostalgicznego mitu, „Rzeczpospolita” nr 22 (388) z 3–4 czerwca.
Nowowiejski B. (2003), „Słowniczek gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza jako rekonstruowane źródło do historii polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 97–102.
Nowowiejski B. (2007), Z warsztatu leksykograficznego Ludwika Czarkowskiego, [w:] Gwary dziś t. 4: Konteksty dialektologii, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 263–273.
Nowowiejski B. (2009a), Przekładowy słownik niemiecko-polski z połowy XIX wieku jako zapis językowej świadomości słownikarza, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 8, Szczecin, s. 83–93.
Nowowiejski B. (2009b), Zapomniane słownictwo z połowy XIX wieku, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 9, s. 217–231.
Nowowiejski B. (2010a), Z warsztatu leksykograficznego Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, [w:] Język polski – wczoraj – dziś – jutro, pod red. B. Czopek-Kopciuch i P. Żmigrodzkiego, Kraków, s. 176–183.
Nowowiejski B. (2010b), Wychowawczy wymiar słowników niemiecko-polskich z XIX w., „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 10, s. 203–214.
Nowowiejski B. (2013), Słownik Mrongowiusza – między Lindem a słownikiem wileńskim, „Prace Filologiczne”, t. LXIV, s. 225–244.
Pelcowa H. (2003), Synonimia i wieloznaczność w słowniku gwarowym, [w:] Gwary dziś, t. 2: Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 203–216.
Reichan J., Woźniak K. (2001), Perspektywy polskiej leksykografii gwarowej, [w:] Gwary dziś, t. 1: Metodologia badań, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 33–42.
Rembiszewska D.K. (2010), Słownik dialektu knyszyńskiego a inne słowniczki gwarowe z obszaru północno-wschodniej Polski, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 345–361.
Rzeszowski L. (1891), Spis wyrazów ludowych z okolicy Żywca, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 353–361.
Ks. Siarkowski W. (1878–1880), Materyały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, cz. 1–3, Kraków, [odb. z:] „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”, 1878, t. 2, s. 209–259, 1879, t. 3, s. 3–61, 1880, t. 4, s. 83–184, [przedruk w:] Ks. W. Siarkowski, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, do druku przygotowali L. Michalska-Bracha i K. Bracha, Kielce 2000.
SGP, Słownik gwar polskich. Źródła, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1977.
SKarł, Karłowicz J. (1900–1911), Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków.
SWar, Słownik języka polskiego [tzw. warszawski], red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900–1927.
SWil, Słownik wileński, cz. I–II, Wilno, 1861.
Skrukwa A. (2014), Oskar Kolberg 1814–1890, Poznań.
Sokólska U. (2013), Przyczynki do projektu Wielkiego słownika polskiego Jana Karłowicza jako źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX wieku, „Prace Filologiczne”, s. 351–366.
Surdykowski J. (1998), Żywy umysł, „Wprost” 22 grudnia 1998, s. 36–37.
Tomaszewska E. (2015), Oskar Kolberg i ks. Władysław Siarkowski – współpraca i wkład w dokumentację kultury ludowej Kielecczyzny, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 329–337.
Tyrpa A. (2015), Językoznawstwo w Dziełach wszystkich Oskara Kolberga, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 91–108.
Urbańczyk S. (1993), Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków.
Waga A. (1860), Abecadłowy spis wyrazów ludowego języka w okolicach Łomży, Wizny i przyległych, „Biblioteka Warszawska”, t. II, s. 748–760.
Wojtkiewicz I. (2003), O „Słowniczku gwary augustowskiej” Aleksandra Osipowicza, [w:] Słowa jak mosty nad wiekami, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok, s. 287–297.
Woźniak K. (2000), Stan polskiej leksykografii gwarowej pod koniec XX wieku, [w:] Słowiańskie słowniki gwarowe, pod red. H. Popowskiej-Taborskiej, Warszawa, s. 17–51.
Wronicz J. (2010), Mały słownik gwar polskich, „Prace Filologiczne”, t. LVIII, s. 457–469.
Wysoczański W. (2015), Materiały językowe w Kolbergowskim przekazie źródłowym, [w:] Ja daję właśnie materiał… O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, pod red. E. Antyborzec, Poznań, s. 107–124.
Zawiliński R. (1887), O sposobie gromadzenia materyałów etnograficznych, „Wisła”, t. I, s. 3–8; s. 43–48.
Złoża J. (1891), Zbiór wyrazów używanych w okolicach Chochołowa, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, IV, s. 341–352.
Żeromski S. (1929), Snobizm i postęp, Warszawa – Kraków.
Żmigrodzki P. (2003), Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice.
Żyga A. (1975), Mátyás Karol Marian, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
License
Authors
Authors of texts accepted for publication in „Gwary Dziś" are required to complete, sign and return to the editor's office the Agreement for granting a royalty-free license to works with a commitment to grant a CC sub-license.
Under the agreement, the authors of texts published in „Gwary Dziś" grant the Adam Mickiewicz University in Poznań a non-exclusive, royalty-free license and authorize the use of Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) Creative Commons sub-license.
The authors retain the right to continue the free disposal of the work.
Users
Interested Internet users are entitled to use works published in „Gwary Dziś" since 2016 under the following conditions:
- attribution - obligation to provide, together with the distributed work, information about the authorship, title, source (link to the original work, DOI) and the license itself.
- no derivatives - the work must be preserved in its original form, without the author's consent it is not possible to distribute the modified work, such as translations, publications, etc.
Copyrights are reserved for all texts published before 2015.
Miscellaneous
Adam Mickiewicz University in Poznań retains the right to magazines as a whole (layout, graphic form, title, cover design, logo etc.).