Abstrakt
Artykuł omawia legitymizacyjną funkcję obchodów rocznic historycznych w latach 80. w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jako Materiał badawczy wykorzystano publikacje trzech dzienników: „Trybuny Ludu”, „Życia Warszawy”, „Żołnierza Wolności”, uwzględniając zarówno przemówienia polityków, jak i redakcyjne artykuły i komentarze. Dla realizacji tematu wykorzystano teoretyczne ustalenia dotyczące zjawiska legitymizacji oraz roli obchodów rocznic historycznych. Analizę legitymizacyjnych treści przeprowadzono na przykładzie obchodów pięciu rocznic historycznych: rewolucji październikowej, kapitulacji III Rzeszy, ogłoszenia Manifestu PKWN, niemieckiej agresji na Polskę oraz odzyskania niepodległości w 1918 r. Analiza problemu prowadzi do wniosku, że celem partii rządzącej było uprawomocnienie radzieckiej dominacji oraz socjalistycznego państwa jako depozytariusza powszechnie uznanych wartości i idei. Treść legitymizacyjną konstruowano czerpiąc zarówno z tradycji narodowej, niepodległościowej, jak i rewolucyjno-socjalistycznej.
Bibliografia
Akadamia w Moskiewskim Pałacu Zjazdów (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 7.11., s. 1–2.
Bajorko A. (1985), Dwie defilady Stanisława Chłodnickiego, „Życie Warszawy”, z dnia 8.05., s. 3.
Berezowski M. (1981), W rocznicę odzyskania niepodległości, „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 2.
Broniarek Z. (1984), Wielkość dokonań, spojrzenie w przyszłość, „Trybuna Ludu”, z dnia 23.07., s. 3.
Cała Polska uroczyście obchodziła 70. rocznicę odzyskania swej niepodległości (1988), „Życie Warszawy”, z dnia 12.11., s. 1–2.
Centralna inauguracja obchodów rocznicy Wielkiego Października (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 29.10–01.11., s. 2.
Defilada wojskowa i manifestacja mieszkańców Moskwy (1983), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 9.
Defilada wojskowa i manifestacja ludności Moskwy (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 1, 7.
Duraczyński E. (1987), Czy w 1918 „wybuchła Polska”?, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 3.
Duszyński W. (1982), Pomoc, którą musimy pomnożyć własną pracą, „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.11–07.11., s. 4.
Depesza z Polski (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 7.11., s. 1–2.
Depesza gratulacyjna ze Związku Radzieckiego (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12.11–13.11., s. 7.
Dziedzictwo Października (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 26.10., s. 1, 6.
Maj 1945 – początek długotrwałego pokoju w Europie (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 9–10.05., s. 9.
Gratulacje od przyjaciół (1983), „Żołnierz Wolności”, z dnia 22.07, s. 1, 6.
Gorbaczow M. (1987), Październik a przebudowa: rewolucja trwa, „Trybuna Ludu”, z dnia 03.10., s. 2–6.
Hołd poległym żołnierzom Września, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09.1986, s. 1.
Hołd bohaterom – pokój żyjącym dziś (1982), „Trybuna Ludu” z dnia 03.09., s. 1.
Hołd bohaterom Września, „Życie Warszawy”, z dnia 2.09., s. 1, 6.
Hołd bohaterom walk z hitlerowskim najeżdżą (1989), „Trybuna Ludu”, z dnia 10.05., s. 1, 2.
Idee Października – wiecznie żywe, podwędziła je historia, potwierdza współczesność (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.11–07.11., s. 1, 5.
Jabłoński H. (1982), Doceńmy tragiczne nauki historii – dla dobra współczesnych, „Trybuna Ludu”, z dnia 3.09., s. 3.
Jabłoński E. (1982), Przeszłość i teraźniejszość Leningradu, „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 4.
Jaczyński S. (1987), Niepodległa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 11.11., s. 1, 5.
Jaruzelski W. (1983), Z twórczych źródeł socjalizmu czerpiemy pewność jutra, „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07., s. 3.
Jaruzelski W. (1984), Drogą socjalistycznych przeobrażeń, „Trybuna Ludu”, z dnia 21.07., s. 3.
Jaruzelski W. (1987b), Uczyńmy Europę Bezpieczną, „Trybuna Ludu”, z dnia 9–10.05., s. 1, 3.
Jaruzelski W. (1987a), Ideą dla socjalizmu czasy przełomowe, „Trybuna Ludu”, z dnia 3.10., s. 1, 7.
Jaworski M. (1981), Dobro nadrzędne, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 2.
K. (1980), Pamięci września, „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09., s. 4.
K–ci. (1980), Obchody Święta Odrodzenia w oddziałach i garnizonach, „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 3.
Kisielewski S. (2001), Dzienniki, Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
Korotyński H. (1981), Na dzień 11 listopada, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 3.
Korotyński H. (1983), W zwierciadle 11 listopada, „Życie Warszawy”, z dnia 12–13.11., s. 3.
Kozłowski E. (1981), Trwała pamięć i aktualne doświadczenia, „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09, s. 4.
Kraszewski J. (1983), Z perspektywy 66 lat, „Trybuna Ludu”, z dnia 7.11.1983, s. 1, 5.
Krasin J. (1982), Rewolucja październikowa, leninizm i współczesny świat, „Żołnierz Wolności”, z dnia 6–7.11., s. 4.
Kulikow W. (1985), Przeciw wojnie trzeba walczyć, dopóki jeszcze nie wybuchła, „Życie Warszawy”, z dnia 8.05., s. 4.
Kunikowski J. (1987), Rewolucja Październikowa a kwestia narodowa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 4.
Kwiaty pod pomnikami żołnierskiej chwały (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09., s. 1.
Lewicki F. (1981), U progu współczesności, „Trybuna Ludu”, z dnia 6.11., s. 6.
Lisowski W. (1982), Rzeczpospolita – pomnik żołnierskiego zwycięstwa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 7.05., s. 4.
Luliński D. (1982), Pamięć września, „Trybuna Ludu”, z dnia 1.09., s. 1.
Manifestacje i akademie (1984), „Żołnierz Wolności”, 23.07., s. 7–8.
Mikołajczyk B. (1981), Program społecznych priorytetów, „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11, s. 6.
„Nasz dom – Ojczyzna – Polska” (1981), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 2.
… Niepodległości nikt nam nie podarował. Rozmowa z płk. prof. Eugeniuszem Kozłowskim, zastępcą komendanta Wojskowego Instytutu Historycznego (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12–13.11., s. 3.
Obchody 37 rocznicy zakończenia wojny (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.05., s. 1–2.
Obchody 65 rocznicy Rewolucji Październikowej (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 1, 6.
Obchody w całym kraju (1983), „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07., s. 1, 10.
Obchody 44 rocznicy wybuchu II wojny światowej (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 1–2.
Obchody 66 rocznicy Rewolucji Październikowej (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 1.
Obchody 66 rocznicy odzyskania niepodległości (1984), „Trybuna Ludu”, 12.10., s. 1–2.
Obchody 70. Rocznicy niepodległości Polski (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 1.11., s. 7.
Obywatele wielkiego Kraju Rad żyją w poczuciu pewności jutra (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 8.
Odprawa wart przed Grobem Nieznanego Żołnierza (1987), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 1–2.
Paradowska J. (1988), Oleandry, „Życie Warszawy”, z dnia 12–13.11., s. 1, 3.
Pawłowska A. (1987), Październik 1917, „Trybuna Ludu”, z dnia 26.10., s. 3.
Pawłowska A. (1987), I my byliśmy pod Pałacem Zimowym, „Trybuna Ludu”, 27.10., s. 5.
Polska ma oparcie w socjalistycznej rodzinne narodów (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 06.05., s. 1, 3.
Polska jako pierwsza powiedziała NIE (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09–02.09., s. 1, 3.
Pomianowski W. (1983), Pamięci Września, „Życie Warszawy”, dnia 1.09., s. 1–2.
Przed 65 rocznicą Wielkiego Października (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 1, 5.
Przemówienia wygłoszone na koncercie w Teatrze Wielkim w Warszawie (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 2.
Przygotowania do obchodów 39 rocznicy powstania Polski Ludowej (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 16–17.07., s. 1.
Przyszłość kraju budujemy wspólnym wysiłkiem (1983), „Żołnierz Wolności”, z dnia 22.07., s. 1–2.
Repetowicz S. (1987), Przełomowe zwycięstwo, „Trybuna Ludu”, z dnia 29.10., s. 10.
Rybicki Z. (1987), Źródło naszych praw, „Trybuna Ludu”, z dnia 21–22.07., s. 3.
Ryżkow N. (1985), Minione dziesięciolecia potwierdziły wielkie znaczenie braterskiego sojuszu, „Trybuna Ludu”, z dnia 8.05., s. 3.
Siła i dynamizm. Rozmowa z Kierownikiem Katedry Naukowego Komunizmu Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego płk. prof. Jerzym Muszyńskim (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 10.11., s. 1, 4.
Sobczak J. (1982), Dylemat pozorny: socjalizm czy niepodległość, „Trybuna Ludu”, z dnia 6.05, s. 3.
Sobczak K. (1985), Historyczne zwycięstwo, „Żołnierz Wolności”, 7.05., s. 4.
Spełnione dążenia polskiego narodu (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 1–2.
Spotkanie St. Kani i W. Jaruzelskiego z kombatantami (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 2.09., s. 1, 2.
Spotkania delegacji państw socjalistycznych z robotnikami (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 24.07., s. 1, 3.
Stefanowicz J. (1981), Rocznica warta przemyślenia, „Życie Warszawy”, z dnia 7–8.11., s. 1, 4.
Święto niepodległości Polski na całym świecie (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 12–13.11., s. 7.
Tamten 22 lipca 1944 roku (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 21–22.07, s. 1.
Tomaszewski E. (1988), Niepodległość, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1, 4.
Tybura W. (1988), Dziedzictwo, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1.
Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego, „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07, s. 1.
Uroczystości w Belwederze w udziałem E. Gierka, H. Jabłońskiego, E. Babiucha (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 1–2.
Uroczystości w Moskwie (1986), „Trybuna Ludu”, z dnia 8–9.11., s. 1, 7.
Uroczystości w Krakowie (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12–13.11, s. 1, 7.
Uroczysta akademia w Teatrze Wielkim w Warszawie (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 7–8.11., s. 1.
Uroczyste powiedzenie w Kremlowskim Pałacu Zjazdów (1987), „Żołnierz Wolności”, z dnia 4.11., s. 1–2.
Uroczysty koncert w Warszawie (1981), „Życie Warszawy”, z dnia 7–8.11., s. 1, 4.
Walewska M. S. (1988), „Już jest ta Polska”, „Życie Warszawy”, 11.11., s. 1–3.
W hołdzie bohaterom o wyzwolenie narodowe i społeczne (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07, s. 1–2.
Wieniec od narodu na Grobie Nieznanego Żołnierza (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 12–13.11., s. 1–2.
Winiewicz J. (1986), Wędrówki wrześniowe, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 3.
Wiśniowski J. (1986), Mój 11 listopada, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 3.
Wojciech Jaruzelski i Nikołaj Tichonow wśród warszawskich robotników (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 24.07., s. 1, 5.
Wojciech Jaruzelski wziął udział w uroczystościach na Polach Grunwaldzkich (1988), „Życie Warszawy”, 25.07., s. 1–2.
W przededniu Święta Odrodzenia Polski (1988), „Życie Warszawy”, z dnia 21–24.07., s. 1–2.
Wręczenie Orderów Budowniczych Polski Ludowej (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 21.07., s. 1–2.
W rocznicę Września (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 1–02.09., s. 1.
W.T. (1988), Polski Wrzesień, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 1–2.
Złożenie wieńca od narodu (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07, s. 1.
Zagładin W. (1984), Rewolucja Październikowa i walka o socjalizm, „Trybuna Ludu”, z dnia 9.10., s. 6–7.
Ziaja L. (1982), Rok 1981 – odzyskanie niepodległości, „Żołnierz Wolności”, z dnia 11.11., s. 3.
42 rocznica wybuchu II wojny świtowej (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 2.09., s. 1.
1–8 listopada 1917 (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 28.10., s. 5.
63 rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 1.
11 listopada centralna uroczystość w Warszawie (1981), „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1.
65 lat wielkiej rewolucji (1992), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6–7.11., s. 1.
Baczko B. (1994), Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Beetham D. (1995), Legitymizacja władzy, w: Władza i społeczeństwo, wybór i opracowanie J. Szczupaczyński, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Eliade M. (2008), Sacrum i profanum, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Filipowicz S. (1988), Mit i spektakl władzy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kersten K. (2018), Narodziny systemu władzy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Kozłowski T. (2017), Anatomia rewolucji. Narodziny ruchu społecznego „Solidarność” w 1980, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Lamentowicz W. (1988), Kulturowe aspekty legitymizacji monocentrycznych struktur politycznych, w: Legitymizacja. Klasyczne teorie i polskie doświadczenie, pod red. A. Sułka, A., Rycharda, Polskie Towarzystwo Socjologiczne Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Osęka P. (2007), Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944–1956, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Paczkowski A. (2011), Przeszłość jako obszar starcia o legitymizację. Manewry obronne PZPR w okresie finalnego kryzysu systemu, w: Meandry legitymizacji. Studia i analizy, pod red. I. Pańków, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Paczkowski A. (2021), Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny, czyli kontrrewolucja generałów, Wielka Litera, Warszawa.
Pańków I. (2011), Wprowadzenie, w: Meandry legitymizacji. Studia i analizy, pod red. I. Pańków, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Przeperski M. (2024), Rynkowy leninizm i nieleninowska partia. Wizje przyszłości polskich komunistów u schyłku istnienia PZPR, w: Dekada Jaruzelskiego. Z historii politycznej PRL 1980–1989/1990, pod red. R. Spałka, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Reykowski J. (2000), Okrągły Stół, w: Polska pod rządami PZPR, pod red. M. F. Rakowskiego, Wydawnictwo Profi.
Rigby T. H. (1982), Introduction: Political Legitimacy, Weber and Communist Monoorganisational Systems, w: Political legitimation in communist states, pod red. T. H. Rigby’ego, F. Fehera, The MacMillan Press Ltd, Lonon–Basingstoke.
Rogowska B. I. (2024), Funkcje polityczne rocznic historycznych w Polsce Ludowej (1944–1952), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Rychard A. (1988), Komu potrzebna jest legitymizacja, w: Legitymizacja. Klasyczne teorie i polskie doświadczenie, pod red. A. Sułka, A. Rycharda, Polskie Towarzystwo Socjologiczne Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Siewierska-Chmaj A. (2016), Mity w polityce. Funkcje i mechanizmu aktualizacji, Oficyna Wydawnicza Aspra, Warszawa.
Sokół W. (1997), Legitymizacja systemów politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin.
Szczepański J. J. (2015), Dziennik 1973–1980, Wydawnictwo Literackie, Warszawa.
Szymanowski M. (2010), Wartości narodowe w komunistycznej propagandzie Czechosłowacji, Polski i Węgier w prasie w latach 1949–1953, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Tismǎneau V. (2010), Stalinizm na każdą okazję. Polityczna historia rumuńskiego komunizmu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Tyszka K. (2001), Nacjonalizm w komunizmie. Ideologia narodowa w Związku Radzieckim i w Polsce Ludowej, Instytut Filozofii i Socjologii Państwowej Akademii Nauk, Warszawa.
Zaborski M. (2020), Fundamenty tzw. demokracji ludowej w Polsce na tle demokracji parlamentarnej: podobieństwa, różnice, zafałszowania, w: Sprzeczne narracje… Z historii powojennej Polski 1944–1989, pod red. R. Spałek, Instytut Pamięci Narodowej (Odział w Warszawie), Warszawa.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Filip Przytulski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.