Abstract
The article discusses the legitimizing function of historical anniversary celebrations in the 1980s in the Polish People’s Republic. The research material used consists of publications from three daily newspapers: Trybuna Ludu, Życie Warszawy, and Żołnierz Wolności, including speeches by politicians, editorial articles, and commentaries. Theoretical findings on the phenomenon of legitimization and the role of historical anniversary celebrations were used to explore the topic. The analysis of legitimizing content was carried out on the example of the celebrations of five historical anniversaries: the October Revolution, the capitulation of the Third Reich, the proclamation of the PKWN Manifesto, the German invasion of Poland, and the regaining of independence in 1918. The analysis of the problem leads to the conclusion that the ruling party’s goal was to legitimize Soviet domination and the state as the implementer of universally recognized values, such as independence. The legitimizing content was constructed by drawing on both national and independence traditions as well as revolutionary and socialist traditions.
References
Akadamia w Moskiewskim Pałacu Zjazdów (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 7.11., s. 1–2.
Bajorko A. (1985), Dwie defilady Stanisława Chłodnickiego, „Życie Warszawy”, z dnia 8.05., s. 3.
Berezowski M. (1981), W rocznicę odzyskania niepodległości, „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 2.
Broniarek Z. (1984), Wielkość dokonań, spojrzenie w przyszłość, „Trybuna Ludu”, z dnia 23.07., s. 3.
Cała Polska uroczyście obchodziła 70. rocznicę odzyskania swej niepodległości (1988), „Życie Warszawy”, z dnia 12.11., s. 1–2.
Centralna inauguracja obchodów rocznicy Wielkiego Października (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 29.10–01.11., s. 2.
Defilada wojskowa i manifestacja mieszkańców Moskwy (1983), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 9.
Defilada wojskowa i manifestacja ludności Moskwy (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 1, 7.
Duraczyński E. (1987), Czy w 1918 „wybuchła Polska”?, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 3.
Duszyński W. (1982), Pomoc, którą musimy pomnożyć własną pracą, „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.11–07.11., s. 4.
Depesza z Polski (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 7.11., s. 1–2.
Depesza gratulacyjna ze Związku Radzieckiego (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12.11–13.11., s. 7.
Dziedzictwo Października (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 26.10., s. 1, 6.
Maj 1945 – początek długotrwałego pokoju w Europie (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 9–10.05., s. 9.
Gratulacje od przyjaciół (1983), „Żołnierz Wolności”, z dnia 22.07, s. 1, 6.
Gorbaczow M. (1987), Październik a przebudowa: rewolucja trwa, „Trybuna Ludu”, z dnia 03.10., s. 2–6.
Hołd poległym żołnierzom Września, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09.1986, s. 1.
Hołd bohaterom – pokój żyjącym dziś (1982), „Trybuna Ludu” z dnia 03.09., s. 1.
Hołd bohaterom Września, „Życie Warszawy”, z dnia 2.09., s. 1, 6.
Hołd bohaterom walk z hitlerowskim najeżdżą (1989), „Trybuna Ludu”, z dnia 10.05., s. 1, 2.
Idee Października – wiecznie żywe, podwędziła je historia, potwierdza współczesność (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.11–07.11., s. 1, 5.
Jabłoński H. (1982), Doceńmy tragiczne nauki historii – dla dobra współczesnych, „Trybuna Ludu”, z dnia 3.09., s. 3.
Jabłoński E. (1982), Przeszłość i teraźniejszość Leningradu, „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 4.
Jaczyński S. (1987), Niepodległa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 11.11., s. 1, 5.
Jaruzelski W. (1983), Z twórczych źródeł socjalizmu czerpiemy pewność jutra, „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07., s. 3.
Jaruzelski W. (1984), Drogą socjalistycznych przeobrażeń, „Trybuna Ludu”, z dnia 21.07., s. 3.
Jaruzelski W. (1987b), Uczyńmy Europę Bezpieczną, „Trybuna Ludu”, z dnia 9–10.05., s. 1, 3.
Jaruzelski W. (1987a), Ideą dla socjalizmu czasy przełomowe, „Trybuna Ludu”, z dnia 3.10., s. 1, 7.
Jaworski M. (1981), Dobro nadrzędne, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 2.
K. (1980), Pamięci września, „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09., s. 4.
K–ci. (1980), Obchody Święta Odrodzenia w oddziałach i garnizonach, „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 3.
Kisielewski S. (2001), Dzienniki, Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
Korotyński H. (1981), Na dzień 11 listopada, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 3.
Korotyński H. (1983), W zwierciadle 11 listopada, „Życie Warszawy”, z dnia 12–13.11., s. 3.
Kozłowski E. (1981), Trwała pamięć i aktualne doświadczenia, „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09, s. 4.
Kraszewski J. (1983), Z perspektywy 66 lat, „Trybuna Ludu”, z dnia 7.11.1983, s. 1, 5.
Krasin J. (1982), Rewolucja październikowa, leninizm i współczesny świat, „Żołnierz Wolności”, z dnia 6–7.11., s. 4.
Kulikow W. (1985), Przeciw wojnie trzeba walczyć, dopóki jeszcze nie wybuchła, „Życie Warszawy”, z dnia 8.05., s. 4.
Kunikowski J. (1987), Rewolucja Październikowa a kwestia narodowa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 4.
Kwiaty pod pomnikami żołnierskiej chwały (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09., s. 1.
Lewicki F. (1981), U progu współczesności, „Trybuna Ludu”, z dnia 6.11., s. 6.
Lisowski W. (1982), Rzeczpospolita – pomnik żołnierskiego zwycięstwa, „Żołnierz Wolności”, z dnia 7.05., s. 4.
Luliński D. (1982), Pamięć września, „Trybuna Ludu”, z dnia 1.09., s. 1.
Manifestacje i akademie (1984), „Żołnierz Wolności”, 23.07., s. 7–8.
Mikołajczyk B. (1981), Program społecznych priorytetów, „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11, s. 6.
„Nasz dom – Ojczyzna – Polska” (1981), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 2.
… Niepodległości nikt nam nie podarował. Rozmowa z płk. prof. Eugeniuszem Kozłowskim, zastępcą komendanta Wojskowego Instytutu Historycznego (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12–13.11., s. 3.
Obchody 37 rocznicy zakończenia wojny (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6.05., s. 1–2.
Obchody 65 rocznicy Rewolucji Październikowej (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 1, 6.
Obchody w całym kraju (1983), „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07., s. 1, 10.
Obchody 44 rocznicy wybuchu II wojny światowej (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 1–2.
Obchody 66 rocznicy Rewolucji Październikowej (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 8.11., s. 1.
Obchody 66 rocznicy odzyskania niepodległości (1984), „Trybuna Ludu”, 12.10., s. 1–2.
Obchody 70. Rocznicy niepodległości Polski (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 1.11., s. 7.
Obywatele wielkiego Kraju Rad żyją w poczuciu pewności jutra (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 8.
Odprawa wart przed Grobem Nieznanego Żołnierza (1987), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 1–2.
Paradowska J. (1988), Oleandry, „Życie Warszawy”, z dnia 12–13.11., s. 1, 3.
Pawłowska A. (1987), Październik 1917, „Trybuna Ludu”, z dnia 26.10., s. 3.
Pawłowska A. (1987), I my byliśmy pod Pałacem Zimowym, „Trybuna Ludu”, 27.10., s. 5.
Polska ma oparcie w socjalistycznej rodzinne narodów (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 06.05., s. 1, 3.
Polska jako pierwsza powiedziała NIE (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 1.09–02.09., s. 1, 3.
Pomianowski W. (1983), Pamięci Września, „Życie Warszawy”, dnia 1.09., s. 1–2.
Przed 65 rocznicą Wielkiego Października (1982), „Żołnierz Wolności”, z dnia 5.11., s. 1, 5.
Przemówienia wygłoszone na koncercie w Teatrze Wielkim w Warszawie (1982), „Trybuna Ludu”, z dnia 6–7.11., s. 2.
Przygotowania do obchodów 39 rocznicy powstania Polski Ludowej (1983), „Życie Warszawy”, z dnia 16–17.07., s. 1.
Przyszłość kraju budujemy wspólnym wysiłkiem (1983), „Żołnierz Wolności”, z dnia 22.07., s. 1–2.
Repetowicz S. (1987), Przełomowe zwycięstwo, „Trybuna Ludu”, z dnia 29.10., s. 10.
Rybicki Z. (1987), Źródło naszych praw, „Trybuna Ludu”, z dnia 21–22.07., s. 3.
Ryżkow N. (1985), Minione dziesięciolecia potwierdziły wielkie znaczenie braterskiego sojuszu, „Trybuna Ludu”, z dnia 8.05., s. 3.
Siła i dynamizm. Rozmowa z Kierownikiem Katedry Naukowego Komunizmu Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego płk. prof. Jerzym Muszyńskim (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 10.11., s. 1, 4.
Sobczak J. (1982), Dylemat pozorny: socjalizm czy niepodległość, „Trybuna Ludu”, z dnia 6.05, s. 3.
Sobczak K. (1985), Historyczne zwycięstwo, „Żołnierz Wolności”, 7.05., s. 4.
Spełnione dążenia polskiego narodu (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 1–2.
Spotkanie St. Kani i W. Jaruzelskiego z kombatantami (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 2.09., s. 1, 2.
Spotkania delegacji państw socjalistycznych z robotnikami (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 24.07., s. 1, 3.
Stefanowicz J. (1981), Rocznica warta przemyślenia, „Życie Warszawy”, z dnia 7–8.11., s. 1, 4.
Święto niepodległości Polski na całym świecie (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 12–13.11., s. 7.
Tamten 22 lipca 1944 roku (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 21–22.07, s. 1.
Tomaszewski E. (1988), Niepodległość, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1, 4.
Tybura W. (1988), Dziedzictwo, „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1.
Uchwała Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego, „Trybuna Ludu”, z dnia 22.07, s. 1.
Uroczystości w Belwederze w udziałem E. Gierka, H. Jabłońskiego, E. Babiucha (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07., s. 1–2.
Uroczystości w Moskwie (1986), „Trybuna Ludu”, z dnia 8–9.11., s. 1, 7.
Uroczystości w Krakowie (1988), „Żołnierz Wolności”, z dnia 12–13.11, s. 1, 7.
Uroczysta akademia w Teatrze Wielkim w Warszawie (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 7–8.11., s. 1.
Uroczyste powiedzenie w Kremlowskim Pałacu Zjazdów (1987), „Żołnierz Wolności”, z dnia 4.11., s. 1–2.
Uroczysty koncert w Warszawie (1981), „Życie Warszawy”, z dnia 7–8.11., s. 1, 4.
Walewska M. S. (1988), „Już jest ta Polska”, „Życie Warszawy”, 11.11., s. 1–3.
W hołdzie bohaterom o wyzwolenie narodowe i społeczne (1980), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07, s. 1–2.
Wieniec od narodu na Grobie Nieznanego Żołnierza (1988), „Trybuna Ludu”, z dnia 12–13.11., s. 1–2.
Winiewicz J. (1986), Wędrówki wrześniowe, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 3.
Wiśniowski J. (1986), Mój 11 listopada, „Trybuna Ludu”, z dnia 10.11., s. 3.
Wojciech Jaruzelski i Nikołaj Tichonow wśród warszawskich robotników (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 24.07., s. 1, 5.
Wojciech Jaruzelski wziął udział w uroczystościach na Polach Grunwaldzkich (1988), „Życie Warszawy”, 25.07., s. 1–2.
W przededniu Święta Odrodzenia Polski (1988), „Życie Warszawy”, z dnia 21–24.07., s. 1–2.
Wręczenie Orderów Budowniczych Polski Ludowej (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 21.07., s. 1–2.
W rocznicę Września (1984), „Trybuna Ludu”, z dnia 1–02.09., s. 1.
W.T. (1988), Polski Wrzesień, „Życie Warszawy”, z dnia 1.09., s. 1–2.
Złożenie wieńca od narodu (1984), „Żołnierz Wolności”, z dnia 23.07, s. 1.
Zagładin W. (1984), Rewolucja Październikowa i walka o socjalizm, „Trybuna Ludu”, z dnia 9.10., s. 6–7.
Ziaja L. (1982), Rok 1981 – odzyskanie niepodległości, „Żołnierz Wolności”, z dnia 11.11., s. 3.
42 rocznica wybuchu II wojny świtowej (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 2.09., s. 1.
1–8 listopada 1917 (1987), „Trybuna Ludu”, z dnia 28.10., s. 5.
63 rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę (1981), „Trybuna Ludu”, z dnia 11.11., s. 1.
11 listopada centralna uroczystość w Warszawie (1981), „Życie Warszawy”, z dnia 11.11., s. 1.
65 lat wielkiej rewolucji (1992), „Żołnierz Wolności”, z dnia 6–7.11., s. 1.
Baczko B. (1994), Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Beetham D. (1995), Legitymizacja władzy, w: Władza i społeczeństwo, wybór i opracowanie J. Szczupaczyński, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Eliade M. (2008), Sacrum i profanum, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Filipowicz S. (1988), Mit i spektakl władzy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kersten K. (2018), Narodziny systemu władzy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Kozłowski T. (2017), Anatomia rewolucji. Narodziny ruchu społecznego „Solidarność” w 1980, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Lamentowicz W. (1988), Kulturowe aspekty legitymizacji monocentrycznych struktur politycznych, w: Legitymizacja. Klasyczne teorie i polskie doświadczenie, pod red. A. Sułka, A., Rycharda, Polskie Towarzystwo Socjologiczne Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Osęka P. (2007), Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944–1956, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Paczkowski A. (2011), Przeszłość jako obszar starcia o legitymizację. Manewry obronne PZPR w okresie finalnego kryzysu systemu, w: Meandry legitymizacji. Studia i analizy, pod red. I. Pańków, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Paczkowski A. (2021), Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny, czyli kontrrewolucja generałów, Wielka Litera, Warszawa.
Pańków I. (2011), Wprowadzenie, w: Meandry legitymizacji. Studia i analizy, pod red. I. Pańków, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Przeperski M. (2024), Rynkowy leninizm i nieleninowska partia. Wizje przyszłości polskich komunistów u schyłku istnienia PZPR, w: Dekada Jaruzelskiego. Z historii politycznej PRL 1980–1989/1990, pod red. R. Spałka, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Reykowski J. (2000), Okrągły Stół, w: Polska pod rządami PZPR, pod red. M. F. Rakowskiego, Wydawnictwo Profi.
Rigby T. H. (1982), Introduction: Political Legitimacy, Weber and Communist Monoorganisational Systems, w: Political legitimation in communist states, pod red. T. H. Rigby’ego, F. Fehera, The MacMillan Press Ltd, Lonon–Basingstoke.
Rogowska B. I. (2024), Funkcje polityczne rocznic historycznych w Polsce Ludowej (1944–1952), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Rychard A. (1988), Komu potrzebna jest legitymizacja, w: Legitymizacja. Klasyczne teorie i polskie doświadczenie, pod red. A. Sułka, A. Rycharda, Polskie Towarzystwo Socjologiczne Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Siewierska-Chmaj A. (2016), Mity w polityce. Funkcje i mechanizmu aktualizacji, Oficyna Wydawnicza Aspra, Warszawa.
Sokół W. (1997), Legitymizacja systemów politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin.
Szczepański J. J. (2015), Dziennik 1973–1980, Wydawnictwo Literackie, Warszawa.
Szymanowski M. (2010), Wartości narodowe w komunistycznej propagandzie Czechosłowacji, Polski i Węgier w prasie w latach 1949–1953, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Tismǎneau V. (2010), Stalinizm na każdą okazję. Polityczna historia rumuńskiego komunizmu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków.
Tyszka K. (2001), Nacjonalizm w komunizmie. Ideologia narodowa w Związku Radzieckim i w Polsce Ludowej, Instytut Filozofii i Socjologii Państwowej Akademii Nauk, Warszawa.
Zaborski M. (2020), Fundamenty tzw. demokracji ludowej w Polsce na tle demokracji parlamentarnej: podobieństwa, różnice, zafałszowania, w: Sprzeczne narracje… Z historii powojennej Polski 1944–1989, pod red. R. Spałek, Instytut Pamięci Narodowej (Odział w Warszawie), Warszawa.
License
Copyright (c) 2025 Filip Przytulski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.