Abstrakt
Po trzech falach populizmu w III RP, wzrost zjawiska odnotowano po 2015 r., gdy władzę w kraju przejęła koalicja Zjednoczona Prawica, na czele której stała partia Prawo i Sprawiedliwość. Jej program wypełniły szeroko zakrojone zmiany polityczne, ekonomiczne i kulturowe. Celem artykułu jest analiza populizmu na polskiej scenie społeczno-politycznej w latach 2015–2023. Z nim związana jest hipoteza robocza: po 2015 r. nastąpił w Polsce wzrost populizmu wśród aktorów politycznych, widoczny zwłaszcza po stronie ugrupowań rządzącej koalicji, stając się jednym z najważniejszych instrumentów sprawowania władzy. Weryfikacji hipotezy służą pytania badawcze: Czy w Polsce po 2015 r. populizm przybrał na sile? W jakim stopniu wpływał na działalność ugrupowań tworzących koalicję rządzącą? Czy można, w oparciu o teoretyczną wiedzę opisującą zjawisko populizmu i odniesione do niej przykłady z polskiego życia społeczno-politycznego, wskazać na jego (populizmu) rodzimą specyfikę? W toku badań zweryfikowano pozytywnie hipotezę, wskazując tendencje potwierdzające wzrost populizmu w Polsce w badanym okresie. W ramach przyjętych metod wykorzystano analizę treści (raporty i analizy danych, wypowiedzi polityków), badania ilościowe i jakościowe (dotyczące stanu demokracji) oraz komparastyka, która pozwoliła porównać skalę populizmu w Polsce do innych krajów w badanym okresie.
Bibliografia
Ambroziak A., PiS wszedł do szkoły i podeptał jej godność. Rząd będzie dalej szkodził, nauczyciele muszą liczyć na siebie, 30.12.2019, Oko.press, https://oko.press/rok-podeptanej-godnosci-polska-szkola-nie-moze-liczyc-na-rzad-musi-liczyc-na-siebie/.
Bäcker R. (2007), Rosyjskie myślenie polityczne za czasów prezydenta Putina, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Bralczyk J. (2003), O populizmie językowym, in: O języku propagandy i polityki, ed. J. Bralczyk, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Burda J. (2012), Prawda i kłamstwo w wypowiedziach populistycznych, „Słowo Studia Językoznawcze”, no. 3.
Buzalka J. (2008), Europeanisation and post-peasant populism in Eastern Europe, „Europe Asia Studies”, no. 60(5).
Chrzczonowicz M., Wiadomości TVP: Tusk przyjacielem Putina, Tusk mówi po niemiecku, Niemcy mówią o Tusku, 4.07.2021, Oko.press, https://oko.press/wiadomosci-tvp-tusk-przyjacielem-putina-tusk-mowi-po-niemiecku-niemcy-mowia-o-tusku/.
Czechowska-Derkacz B. (2012), Magia politycznych wizerunków w mediach: Aleksander Kwaśniewski i Andrzej Lepper: studium przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Dzwończyk J. (1995), Populistyczne zagrożenia procesu transformacji w Polsce. Polityczne uwarunkowania transformacji ustrojowej w Polsce, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, no. 424.
Dzwończyk J. (2000), Populistyczne tendencje w społeczeństwie postsocjalistycznym. Na przykładzie Polski, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Flis J., Swianiewicz P. (2021), Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych – reguły podziału, Fundacja im. Stefana Batorego, https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2021/01/Rzadowy-Fundusz-Inwestycji-Lokalnych-reguły-podziału.pdf.
Freedom House (2020), Freedom in the World 2020, https://freedomhouse.org/country/poland/freedom-world/2021.
Guriev S., Treisman D. (2019), Informational Autocrats, „Journal of Economic Perspectives”, no. 33(4).
Haggard S., Kaufman R. (2021), Backsliding. Democratic Regress in the Contemporary World, Cambridge University Press.
Helsinki Foundation for Human Rights (2021), Opinia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji, hfhr, https://archiwum.hfhr.pl/wp-content/uploads/2021/07/druk_sejmowy_nr_1389_-_Lex_TVN_-_opinia_HFPC_19.07.2021.pdf.
Kasprowicz D. (2013), Dwa oblicza populizmu, Instytut Obywatelski, https://instytutobywatelski.pl/pliki/pdf/Analiza_Populizm_28-03.pdf.
Kasińska-Metryka A., Dudała R. (2025), Contemporary Populist Leadership in Central and Eastern Europe, Palgrave Macmillan, Cham.
Kłosińska K., Rusinek M. (2019), Dobra zmiana, Znak, Kraków.
Kostrzębski K. (2002), Kampanie wyborcze ruchów populistycznych w Polsce i Niemczech analiza porównawcza, „Studia Politologiczne”, no. 6.
Kucharczyk J., Wysocka O. (2008), Poland, in: Populist politics and liberal democracy in Central and Eastern Europe, eds. G. Mesaznikov, O. Gyarfasova, D. Smolov, Institute for Public Affairs, Bratislava.
Laclau E. (1979), Politics and Ideology in Marxist Theory. Capitalism – Fascism – Populism, NLB, London.
Leszczyński A. (2018), „Bo opozycja by nas krytykowała”. Teatrzyk absurdu PiS po odrzuceniu referendum prezydenta, 27.07.2018, Oko.press, https://oko.press/bo-opozycja-by-nas-krytykowala-teatrzyk-absurdu-pis-po-odrzuceniu-referendum-prezydenta/.
Lipiński A. (2009), Między populizmem a technokracją. Konstrukcja obrazu społeczeństwa polskiego a model przywództwa politycznego w dyskursie prawicy, in: Lider, manager, oportunista a współczesne koncepcje przywództwa, ed. K. Kasianiuk, Wydawnictwo Collegium Civitas, Warszawa.
Łabendowicz O. (2018), Dyskursywna ewolucja wyrażenia dobra zmiana, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, no. 52.
Marczewska-Rytko M. (1995), Populizm. Teoria i praktyka polityczna, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Markowski R. (2004), Populizm a demokracja: ujęcia, dylematy, kontrowersje, in: Populizm a demokracja, ed. R. Markowski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Mierzyńska A. (2021), Jak Polska traci demokrację, 2.03.2021, „Respublica”, https://publica.pl/teksty/jak-polska-traci-demokracje-68364.html.
Ministry of Education and Science (2020), Pakiet Wolności Akademickiej, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/pakiet-wolnosci-akademickiej.
Mudde C. (2007), Populist radical right parties in Europe, Cambridge University Press, New York.
Mudde C. (2002), W imię chłopów, robotników i narodu. Populizm w Europie Wschodniej, in: Demokracja w obliczu populizmu, eds. Y. Mény, Y. Surel, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Müller J-W. (2017), Co to jest populizm, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Nalewajko E. (2013), Między populistycznym a liberalnym. Style polityczne w Polsce po roku 1989, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Nowak M. K. (2019), Zamknięte drzwi. Polityka migracyjna PiS to chaos i kampania strachu, 10.12.2019, Oko.press, https://oko.press/wielka-improwizacja-migracyjna.
Ożóg K. (2013), O niektórych mechanizmach retorycznych w tekstach populizmu politycznego, „Poradnik Językowy”, no. 6.
Pacześniak A., De Waele J.-M. (2010), Wstęp. Europa z rysą populizmu, in: Populizm w Europie. Defekt czy przejaw demokracji?, eds. A. Pacześniak, J.-M. De Waele, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Paczocha J. (2018), Partia w państwie. Bezprecedensowa wymiana kadr w administracji rządowej i jej legislacyjne podstawy, Forum Obywatelskiego Rozwoju, https://for.org.pl/2018/02/28/publikacja-raportu-partia-w-panstwie-bezprecedensowa-wymiana-kadr-w-administracji-rzadowej-i-jej-legislacyjne-podstawy/.
Pankowski R. (2010), The populist radical right in Poland. The patriots, Routledge, London.
Pietryga T., PiS na wojnie z prawnikami, 31.01.2016, „Rzeczpospolita”, https://www.rp.pl/Spor-o-Trybunal-Konstytucyjny/301319960-PiS-na-wojnie-z-prawnikami.html.
Przyłęcki P. (2012), Populizm w polskiej polityce. Analiza dyskursu polityki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
RPO i ODIHR/OBWE, Jedynie 5% przestępstw motywowanych nienawiścią jest zgłaszanych na policję, 2.07.2018, „Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich”, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/jedynie-5-przestepstw-motywowanych-nienawiscia-jest-zglaszanych-na-policje-badania-rpo-i-odihrobwe.
Safjan M., Cztery godziny antyfilozofii prawa, 30.11.2015, „Rzeczpospolita”, https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art11320031-cztery-godziny-antyfilozofii-prawa.
Sobczak K., KRS: państwo nie może robić kampanii przeciwko sądom, 14.09.2017, Prawo.pl, https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/krs-panstwo-nie-moze-robic-kampanii-przeciwko-sadom,185559.html.
Stankiewicz W. (2006), Przejawy populizmu w Polsce i na świecie, in: Populizm na przełomie XX i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw?, ed. M. Marczewska-Rytko, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Stępińska A., Hess A., Lipiński A., Piontek D. E. (2017), Poland. A Fourth Wave of Populism?, in: Populist Political Communication in Europe, eds. T. Aalberg, F. Esser, C. Reinemann, J. Strömbäck, C. H. de Vreese, Routladge, London–New York.
Szacki J. (2003), Pytania o populizm, „Krytyka Polityczna”, no. 4.
Szacki J. (2006), Populizm a demokracja, in: Populizm na przełomie XX i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw?, ed. M. Marczewska-Rytko, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Szymczak J., Pacewicz, P., Homofobia PiS. Jak rozbudzali nienawiść do LGBT prezydent, prezes, ministrowie, posłowie [33 cytaty], 28.07.2019, Oko.press, https://oko.press/homofobia-pis-jak-rozbudzali-nienawisc-do-lgbt-prezydent-prezes-ministrowie-poslowie-33-cytaty/.
Taggart P. A. (2000), Populism, Open University Press, Buckingham.
Taguieff P.-A. (1995), Political Science Confronts Populism: From a Conceptual Mirage to a Real Problem, „Telos”, no. 103.
Wysocka O. (2009), Populism in Poland: In/visible exclusion, in: In/visibility: Perspectives on Inclusion and Exclusion, ed. L. Freeman, IWM: Junior Visiting Fellows’ Conference Proceedings, Vienna, vol. 26, http://www.iwm.at/publications/5-junior-visiting-fellows-conferences/vol-xxvi/populism-in-poland/.
Wysocka O. (2011), Populizm – rządy emocji, „Znak”, no. 12(679), https://www.miesiecznik.znak.com.pl/6792011olga-wysockapopulizm-rzady-emocji/.
WZI, Opłata od mediów. Premier: To sposób na opodatkowanie gigantów, 9.02.2021, „Money”, https://www.money.pl/gospodarka/oplata-od-mediow-premier-to-sposob-na-opodatkowanie-gigantow-6606356553755328a.html.
Zarząd Związku Miast Polskich, Stanowisko Zarządu Związku Miast Polskich w sprawie rozdziału środków z rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych, 15.12.2020, Miasta.pl, https://documentcloud.adobe.com/link/review?uri=urn:aaid:scds:US:58d44ef2-a4f5-4351-9f29-ffcbc4d311d5.
Zywar P., Środowisko akademickie o „pakiecie wolnościowym” Czarnka: otwarcie drzwi fanatyzmowi i ksenofobii, 12.12.2020, Onet, https://wiadomosci.onet.pl/kraj/srodowisko-akademickie-o-pakiecie-wolnosciowym-czarnka-otwarcie-drzwi-fanatyzmowi-i/7npxh9p.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Rafał Dudała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.