Słowa kluczowe
smog
odpowiedzialność władz publicznych
polityka ochrony powietrza
prawo dostępu do sądu w sprawach środowiskowych
Jak cytować
Abstrakt
W obliczu rosnącej świadomości społecznej na temat zdrowotnych konsekwencji ekspozycji na smog oraz rewizji unijnych dyrektyw regulujących zarządzanie jakością powietrza, przyznającej obywatelom Unii Europejskiej prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących jakości powietrza, za cel artykułu obrano zbadanie czy centralne władze publiczne ponosiły dotychczas w Polsce odpowiedzialność za niezgodny z normami stan powietrza. Artykuł koncentruje się na przeglądzie wyników kontroli Najwyższej Izby Kontroli poświęconych różnym aspektom działań władz publicznych w ramach polityki ochrony powietrza oraz na analizie pierwszego w Polsce pozwu smogowego. Odpowiedzi na postawione pytania badawcze: (1) w jaki sposób polscy obywatele rozliczali dotychczas władze publiczne z obowiązku ochrony jakości powietrza? oraz (2) z jakim rezultatem Polacy występowali przed Sądem w sprawach dotyczących oddychania powietrzem niespełniającym norm dozwolonych przez prawo? prowadzą do wniosku, że obywatele występują do Sądów o zadośćuczynienie (rzadko o odszkodowanie) od Skarbu Państwa w związku z naruszeniem dóbr osobistych (zwłaszcza zdrowia) w wyniku ekspozycji na pozanormatywne stężenia zanieczyszczeń powietrza, będących konsekwencją bezprawnego zaniechania władz publicznych. Próbę odpowiedzi na wskazane pytania podjęto przy wykorzystaniu metody analizy prawnej.
Bibliografia
Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Raport z badania trackingowego (2024), Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
ClientEarth Prawnicy dla Ziemi (2024), Czy smog zatruwa zdrowie i życie? Zdecyduje o tym sąd, 26 November 2024, https://www.clientearth.pl/najnowsze-dzialania/artykuly/skarb-panstwa-pozwany-za-brak-skutecznej-walki-ze-smogiem/, 21.07.2025.
Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee of the Regions COM (2021) 400. Pathway to a Healthy Planet for All. EU Action Plan: ‘Towards Zero Pollution for Air, Water and Soil’ (2021), European Commission, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52021DC0400&qid=1623311742827, 29.06.2025.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2024/2881/UE z dnia 23 października 2024 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (wersja przekształcona), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L (OJEU L), 20.11.2024.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, 2008, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L (OJEU L) 152/1, 11.06.2008.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (2004), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L (OJEU L) 23/3, 26.01.2005.
European Environment Agency (2024), Harm to human health from air pollution in Europe: burden of disease status, Briefing no. 21/2024, https://www.eea.europa.eu/en/analysis/publications/harm-to-human-health-from-air-pollution-2024, 29.06.2025.
Flash Eurobarometer 360. Attitudes of Europeans towards Air Quality. Report (2013), TNS Political & Social commissioned by the European Commission.
Jędrak J., Konduracka E., Badyda A., Dąbrowiecki P. (2017), Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Krakowski Alarm Smogowy, Kraków.
Jędrzejczyk A. (2020), Sąd Okręgowy w Gliwicach pyta Sąd Najwyższy o prawo do życia w czystym środowisku, 24.01.2020, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/s%C4%85d-okregowy-w-gliwicach-pyta-sad-najwyzszy-o-prawo-do-zycia-w-czystym-srodowisku, 11.07.2025.
Jędrzejewska Z., Jodłowski K. et al. (2019), Ziemianie atakują!, Kantar report, Warszawa, https://ziemianieatakuja.pl, 23.06.2025.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., JoL of 1997, no. 78, item 483.
Mazurek H. (2018), Smog. Zagrożenie dla zdrowia czy moda na ekologię?, ITEM Publishing, Warszawa.
Najwyższa Izba Kontroli, delegatura w Krakowie (2024), Informacja o wynikach kontroli. Działania na rzecz odpowiedniej jakości powietrza w uzdrowiskach, Warszawa.
Najwyższa Izba Kontroli, Departament Środowiska (2022), Informacja o wynikach kontroli. Wdrażanie Programu Priorytetowego „Czyste Powietrze”, Warszawa.
Najwyższa Izba Kontroli, delegatura w Krakowie (2018), Informacja o wynikach kontroli. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami, Warszawa.
Najwyższa Izba Kontroli, delegatura w Katowicach (2017), Informacja o wynikach kontroli. Eliminacja niskiej emisji z kotłowni przydomowych i gminnych w województwie śląskim, Warszawa.
Polski Alarm Smogowy (a), Historia, https://polskialarmsmogowy.pl/historia/, 25.06.2025.
Polski Alarm Smogowy (b), Mapa Polskich Alarmów Smogowych, https://polskialarmsmogowy.pl/lokalne-alarmy-smogowe/, 25.06.2025.
Prokuratura Krajowa (2022), Skarga nadzwyczajna od wyroku odszkodowawczego za naruszenie dóbr osobistych w związku z zanieczyszczeniem powietrza, 15.09.2022, https://www.gov.pl/web/prokuratura-krajowa/skarga-nadzwyczajna-od-wyroku-odszkodowawczego-za-naruszenie-dobr-osobistych-w-zwiazku-z-zanieczyszczeniem-powietrza, 16.07.2025.
Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar (2018), Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich, sygn. III Ca 1548/18, 30.11.2018, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/pismo%20procesowe%20RPO%20ws%20smogu%20w%20Rybniku%2C%2030.11.2018.pdf, 11.07.2025.
Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek (2022), Odpowiedź Rzecznika Praw Obywatelskich na skargę nadzwyczajną, sygn. III WSNc 1/22, III Ca 1548/18, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2022-11/Odpowiedz_RPO_skarga_nadzwyczajna_PG_smog_9.11.2022_wymazany.pdf, 16.07.2025.
Special Eurobarometer 524. Attitudes of Europeans towards Air Quality. Report (2022), Kantar on behalf of the European Commission.
Szatanowska A., Kotlewska K., Licznerska M., Samociuk K. (2018), Trackingowe badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Raport z badania, Ministerstwo Środowiska.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. (JoL) of 2001, no. 62, item 627.
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, Dz. U. (JoL) of 2005, no. 167, item 1399.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2021 w sprawie III CZP 27/20 I (2021), https://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Najnowsze_orzeczenia.aspx?ItemSID=1366-301f4741-66aa-4980-b9fa-873e90506a11&ListName=Zagadnienia_prawne&Rok=2021, 11.07.2025.
World Health Organization (2021), WHO global air quality guidelines: particulate matter ( PM2.5 and PM10) , ozone, nitrogen dioxide, sulfur dioxide and carbon monoxide, Geneva.
Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II NSNc 247/23 (2025), https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/II%20NSNc%20247-23.pdf
Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 9 grudnia 2021 w sprawie III Ca 1548/18 (2021), Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/details/$N/151515000001503_III_Ca_001548_2018_Uz_2021-12-09_003, 15.07.2025.
Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 10 września 2021 w sprawie V Ca 1607/19 (2021), Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/smog/154505000001503_V_Ca_001607_2019_Uz_2021-09-22_001, 20.07.2025.
Wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 14 stycznia 2021 r. w sprawie I C 1368/19 (2021), Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/smog/152510100000303_I_C_001368_2019_Uz_2021-02-11_001, 20.07.2025.
Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z dnia 24 stycznia 2019 r. w sprawie VI C 1043/18 (2019), Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/smog/154505300003003_VI_C_001043_2018_Uz_2019-01-24_002, 20.07.2025.
Wyrok Sądu Rejonowego w Rybniku II Wydział Cywilny z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie II C 1259/15 (2018), Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/151515250001003_II_C_001259_2015_Uz_2018-05-30_001, 9.07.2025.
Żółciak T., Jóźwiak Z., Baca-Pogorzelska K. (2018), Wyzwali władze na pojedynek, “Dziennik Gazeta Prawna”, dated November 16–18, 2018.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Anna Sakson-Boulet
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.