Słowa kluczowe
pamięć lokalna
Poznańskie Archiwum Historii Mówionej
tożsamość regionalna
relacje świadków historii
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia działalność Poznańskiego Archiwum Historii Mówionej jako instytucji gromadzącej, opracowującej i udostępniającej relacje świadków historii związanych z Poznaniem i Wielkopolską. Celem artykułu jest ukazanie PAHM jako lokalnego aktora pamięci, który poprzez dokumentowanie doświadczeń grup dotąd słabo obecnych w narracjach oficjalnych współtworzy lokalny wymiar polityki pamięci oraz przyczynia się do instytucjonalizacji pamięci społecznej.
Autorzy ukazują rozwój historii mówionej w Polsce od inicjatyw podejmowanych w okresie późnego PRL, przez działalność Ośrodka KARTA, aż po współczesne projekty dokumentujące pamięć społeczną i lokalną.
W części teoretycznej podkreślono, że historia mówiona stanowi metodę badawczą łączącą elementy historii, antropologii i socjologii, koncentrującą się na indywidualnych doświadczeniach uczestników wydarzeń oraz na emocjonalnym wymiarze pamięci. Jej funkcja ma charakter nie tylko poznawczy, lecz także społeczny, co umożliwia przywracanie głosu grupom i osobom, dotąd pomijanym w oficjalnych narracjach.
Na tle tej refleksji zaprezentowano dorobek Poznańskiego Archiwum Historii Mówionej. Dokumentuje on losy mieszkańców regionu, tworząc zasób ponad 400 relacji wideo. Omówiono dzieje “historii mówionej” Poznania i najważniejsze kolekcje: nagrania zrealizowane przez Piotra Frydryszka w latach 80., cykl wywiadów z wysiedlonymi Wielkopolanami (projekt „Wypędzeni 1939…”), zbiory PAHM i relacje rodzin ofiar zbrodni katyńskiej, a także materiały poświęcone Lechowi Raczakowi i Teatrowi Ósmego Dnia, czy współczesne tematy takie jak: cykl o poznańskich rzemieślnikach i himalaistach.
Autorzy podkreślają społeczną i wspólnototwórczą funkcję archiwum: zapisywanie dotąd marginalizowanych doświadczeń staje się formą terapii zbiorowej pamięci oraz budowania lokalnej tożsamości. Artykuł ma charakter studium przypadku i wykorzystuje analizę instytucjonalną oraz jakościową analizę wybranych projektów. Pokazuje, że historia mówiona może być narzędziem zarówno badania przeszłości, jak i budowania tożsamości lokalnej.
Bibliografia
Abrams L. (2000), Oral History Theory, Routledge, London.
Assmann A. (2013), Między historią a pamięcią. Antologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514497
Borkowski I. (2020), Techniki historii mówionej jako narzędzia pracy dydaktycznej ze studentami dziennikarstwa. Teoria i praktyka, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej”, t. X, s. 54–68. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.271
Chwedoruk R. (2018), Polityka historyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ebbrecht T. (2007), Docudramatizing history on TV, „European Journal of Cultural Studies”, 10, s. 35–53. DOI: https://doi.org/10.1177/1367549407072969
Edgerton G. R., Rollins P. C. (2001), Television Histories: Shaping Collective Memory in the Media Age, University Press of Kentucky, Lexington.
Filipkowski P. (2014), Historia mówiona jako historia ratownicza: doświadczenie, opowieść, egzystencja, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 27–30.
Gormly E. K. (2001), Television Histories: Shaping Collective Memory in the Media Age, „Journalism & Mass Communication Quarterly”, 78, s. 876.
Gusevskaya N., Plotnikova E. (2020), Historical Memory and National Identity, „Advances in Social Science, Education and Humanities Research”, 505, s. 1025–1030,
Kałwa D. (2014), Historia mówiona, w: Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, Warszawa, s. 255–256.
Kałwa D. (2017), Historia mówiona w polskich badaniach dziejów najnowszych, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej”, t. VII, s. 164–167. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.171
Kącka K., Piechowiak-Lamparska J., Ratke-Majewska A. (red.) (2015), Narracje pamięci. Między polityką a historią, Toruń, s. 59–82.
Kierzkowski M. (2014), Historia mówiona – próba definicji pojęcia, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej”, t. IV, s. 6–8. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.64
Korczarowska-Różycka N. (2013), Inne spojrzenie. Wyobrażenia historii w filmach Wojciecha J. Hasa, Jana Jakuba Kolskiego, Filipa Bajona i Anny Jadowskiej – studium przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego/Wydawnictwo Biblioteki PWSFTviT, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/7525-848-6
Leavy P. (2005), The Memory – History – Popular Culture Nexus: Pearl Harbor as a Case Study in Consumer-Driven Collective Memory, „Sociological Research Online”, 10, s. 1–16. DOI: https://doi.org/10.5153/sro.1021
Molden B. (2016), Resistant Pasts versus Mnemonic Hegemony: On the Power Relations of Collective Memory, „Memory Studies”, 9(2), s. 125–142. DOI: https://doi.org/10.1177/1750698015596014
Neiger M., Meyers O., Zandberg E. (2011), On Media Memory: Collective Memory in a New Media Age, Palgrave Macmillan, Basingstoke–New York. DOI: https://doi.org/10.1057/9780230307070
Nijakowski L. M. (2008), Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
PAHM, Chciałem być Polakiem, ale mi nie dali, https://historiamowiona.poznan.pl/swiadectwa/chcialem-byc-polakiem-ale-mi-nie-dali/, 3.11.2025.
PAHM, Poznańskie Archiwum Historii Mówionej, www.historiamowiona.poznan.pl.
PAHM-a, https://historiamowiona.poznan.pl/kultura-i-sztuka-relacje/, 3.11.2025.
PAHM-b, https://historiamowiona.poznan.pl/sport/, 3.11.2025.
PAHM-c, https://historiamowiona.poznan.pl/poznanski-czerwiec-1956-relacje/, 3.11.2025.
PAHM, Przed śmiercią mama rzuciła klątwę, https://historiamowiona.poznan.pl/swiadectwa/przed-smiercia-mama-rzucila-klatwe/, 3.11.2025.
Portelli A. (2009), What Makes Oral History Different, w: Oral History, Oral Culture, and Italian Americans, Palgrave Macmillan, New York, s. 21. DOI: https://doi.org/10.1057/9780230101395_2
Ridder H. G. (2017), The theory contribution of case study research designs, „Business Research”, October 10, Issue 2, s. 281–305. DOI: https://doi.org/10.1007/s40685-017-0045-z
Stake R. (1995), The Art of Case Study Research, SAGE Publications, Inc., Thousand Oaks, California.
Szacka B. (2006), Czas przeszły, pamięć, mit, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Tellis Winston M. (1997), Application of case study methodology, „The Qualitative Report”, nr 3 (3), s. 1–19. DOI: https://doi.org/10.46743/2160-3715/1997.2015
Thompson P. (1978), The Voice of the Past: Oral History, Oxford University Press, Oxford.
Toboła P., (2019), Niektóre historie należy uwolnić, w: https://kultura.poznan.pl/mim/kultura/news/rozmowy,c,7/niektore-historie-nalezy-uwolnic,132006.html, 3.11.2025.
Traba R. (2010), Polityka wobec historii: kontrowersje i perspektywy, „Teksty Drugie”, nr 1–2(121–122), s. 300–319.
Wang Z. (2018), Collective Memory and National Identity, w: Memory Politics, Identity and Conflict, red. S. Gensburger, S. Lefranc, Palgrave Macmillan, Cham, s. 11–25, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-62621-5_2
Woelders A. (2007), Using Film to Conduct Historical Inquiry with Middle School Students, „The History Teacher”, 40(3), s. 363–395.
Wolfrum E. (1999), Geschichtspolitik in der Bundesrepublik Deutschland. Der Weg zur bundesrepublikanischen Erinnerung 1948–1990, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt.
Wójcik A. (2016), Polityka historyczna jako forma budowy wizerunku Polski na arenie międzynarodowej, „Świat Idei i Polityki”, t. 15, s. 441–455. DOI: https://doi.org/10.15804/siip201622
Yin Robert K. (2015), Studium przypadku w badaniach naukowych. Projektowanie i metody, przeł. J. Gilewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zelizer B. (1992), Covering the Body: The Kennedy Assassination, the Media, and the Shaping of Collective Memory, University of Chicago Press, Chicago–London.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zuzanna Białas, Jacek Kubiak, Beata Użarowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.